39. De vrijheid beschermd door het zwaard van Graaf Maurits, (1ste Gedeelte.)

Ook na de vernietiging der Onoverwinnelijke Vloot bleef God over de Nederlanden waken. Koning Filips had in Frankrijk al jaren aaneen tweedracht gestookt, ten einde met behulp van de partij (de Ligue), die aldaar door hem werd ondersteund, te eeniger tijd zich meester te maken van den troon. In het laatst van 1588 meende hij meer dan ooit kans van slagen te hebben, waarom hij van 1589 af aan Parma beval, om Koning Hendrik IV, die na de vermoording van Hendrik I I I aan het bewind was gekomen, met alle beschikbare troepen te bestrijden. Doch terwijl Filips in Frankrijk zijn doel miste, gaf hjj zoodoende aan de Nederlanders de gelegenheid om hun land van Spanjaarden te zuiveren.
Toen trad ten onzent Graaf Maurits in de loopbaan, waarin hij onverwelkelijke lauweren zou verwerven. Hoe bleek van nu af Gods zegen te rusten op den band, waarmee de Nederlanden verbonden waren aan het vorstenhuis, dat door God was verkoren, om het juk van Spaansch-Roomsche tirannie te verbreken!
Maurits, die sinds 1585 reeds Stadhouder van Holland en Zeeland was, werd het in 1590 ook van Utrecht en Overijsel, in 1591 bovendien van Gelderland, en was als Stadhouder van Holland ook kapitein generaal en admiraal van de Unie. Al vroeg had zich bij hem een groote aanleg en liefde voor de studie der krijgskunde geopenbaard, zoodat hij bij zijn verschijnen op het oorlogstooneel in deze wetenschap reeds volleerd was. Hij werd zelfs de schepper van eene nieuwe wijze van krijgvoeren, waarbij elke beweging der troepen van te voren nauwkeurig werd berekend, met weinig manschappen veel werd uitgericht en het leven van den soldaat zoo weinig mogelijk in de waagschaal gesteld. Daarmee ging gepaard eene strenge krijgstucht, die burgers en boeren ten goede kwam. Ook werden de landlieden niet meer, zoo als vroeger geschiedde, tot het arbeiden aan de schansen gedwongen: de soldaten moesten zelf dit werk verrichten.
Zóó groot was weldra de roem, die van Maurits als krijgsman uitging, dat vorstenzonen uit bijna alle landen van Europa van hem de guust begeerden eenen geringen rang in ziju leger te mogen bokleeden, ten einde van hem de krijgskunst te leeren. Uit zijne leerschool kwamen middellijk of onmiddellijk alle groote veldheeren voort, die in de 17do eeuw zich naam gemaakt hebben. Terecht wordt hij dan ook genoemd „de eerste veldheer zijner eeuw".
Voortreffelijke eigenschappen kenmerkten Maurits als legerhoofd. Kalm bleef hij te midden van het dreigendöte gevaar. Aan grooten persoonlijken moed, dapperheid en onverschrokkenheid paarde hij bedachtzaamheid en voorzichtigheid. Met eenen adelaarsblik overzag hij steeds den toestand van het oogonblik. Met een bewonderenswaardig doorzicht voorzag hij alle gebeurlijkheden.
Zulk een man, zulk een held had ons land destijds juist noodig, toen de Spanjaarden, die nog tal van plaatsen op onzen vadcrlandschen bodem bezet bielden, mocbten bogen op eenen naam als Parma en het hart der Republiek nog steeds bedreigden.
Ook een bekwaam staatsman als Oldenbarnevelt was noodig. Doch voor staatsman was Maurits niet in de wieg gelegd. Hij miste daarvoor o. a. voldoende menschenkennis en bezat ook niet de noodige plooibaarheid, rondborstig krijgsman als hij was. Hij had zelfs eenen afkeer van de staatkunde en liet er zieh weinig aan gelegen liggen, ja was onkundig en onverschillig ten aanzien van zaken, die hem wel wat meer belang mochten ingeboezemd hebben. Gaarne gunde hij aan Oldenbarnevelt en de Staten de eer, om de staatszaken te besturen, ten einde zichzelven des te meer aan het krijgswezen te kunnen wijden. — Dat beviel Oldenbarnevelt en den heeren Staten uitstekend, en dat zij er misbruik van maakten, behoeft ons niet te verwonderen. Doch daarover later. Genoeg zij het ons te weten, dat zij in Maurits eenen volgzamen dienaar hadden.
Het jaar 1590 deed plotseling Maurits' naam op aller lippen zweven. In dit jaar verraste hij de stad B r e d a door middel van 70 soldaten, die in een turfschip onder de lading verborgen waren. In liet volgend jaar ontplooide hij eerst recht zijn schitterend talent. Hij vermeesterde Z u t f e n en lag reeds aan den avond van den dag, waarop deze stad moest bukken, voor D e v e n t e r , dat jsich ook moest overgeven. Daarop rukte hij naar het Noorden en nam D e l f z i j l in. Vernemende, dat Parma het fort Knodsenburg bij Nijmegen belegerde, haastte hij zich tot ontzet, verdreef den vijand, en vóór vriend of vijand het kon gissen, was liij met z[jne soldaten voor H u l s t in Vlaanderen aangekomen, dat na 3 dagen reeds hem de poort moest openen. Van hier rukte hij op naar N i j m e g e n , dat zijne opeisching met spotternij beantwoordde, maar ruim eene maand later hem de sleutels moest aanbieden!
Met snelle marschen had de jeugdige held, „die de vogelen' te gauw viel", zooals de dichter Constantijn Huygens zegt, zijne welgeoefende troepen door het land gevoerd; Holland en Utrecht waren door eene reeks van vestingen beveiligd; het uitzicht op algeheele verdrijving van den vijand was geopend. En dat alles was in éénen veldtocht, van den 23ste" Mei tot den 316lcn October, met een leger van slechts 10 000 man volbracht! Was het wonder, dat de waardige zoon van den geliefden, onvergetelijken Willemvaer overal door het volk werd toegejuicht? De almachtige God heeft groote dingen aan ons gedaan, zoo luidt naar waarheid het opschrift van eenen gedenkpenning, geslagen ter herinnering aan de feiten van 1591.
In 1592 verscheen Maurits opnieuw in het veld en sloeg het beleg voor het sterke S t e e n w i j k , en tot verbazing van vriend en vijand, die dit beleg óf vruchteloos óf een werk van langen tijd achtten, dwong hij de stad binnen 3 weken tot de overgave. Daarop volgde nog de inneming van het onneembaar gerekende K o e v o r d e n , waarvan de Spaansche veldheer Verdugo had gezegd : /oo dit niet houdt, weet ik niet, wat voortaan houden zal.
Een groot vei lies voor Spaoje was de dood van Parma in December van hetzelfde jaar. Voor de Nederlanden kwam dit wegvallen van Parma natuurlijk zeer gelegen, en tot geluk van ons volk waren de landvoogden, die hem opvolgden, mannen van weinig bekwaamheid, en de eenige veldheer van naam, die zich onder hen bevond, de Graaf van Puentes, werd nog door Pilips II teruggeroepen. Gol sloeg den Koning wèl met blindheid!
Maurits zat intussehen niet stil, en het jaar 1593 zag hem opnieuw overwinnaar. In Maart sloeg hij het beleg voor- G e e r t r u i d e n b e r g , en toonde hier, hoe ver hij het gebracht had in de kunst om belegeringswerken aan te leggen. Hij, legde zijne schansen met zóóveel oordeel aan, dat de landlieden er hun vee gerustelijk in lieten grazen, en dat de Graaf van Mansfeit, die met een Spaansch leger van 14000 man de stad zocht te ontzetten, niets tegen hem kon uitrichteD. Na een> beleg van 3 maanden moest de vesting zich overgeven.
Tevergeefs trachtte de vijand ons in het net te krijgen door aanbiedingen van vrede. Zoowel aan Keizer Rudolf II, die als bemiddelaar bij Pilips wilde optreden, als aan den Spaanschen landvoogd Ernst van Oostenrijk, broeder des Keizers,, die schoono beloften deed, deden zij verstaan, dat zij den Koning geen vertrouwen meer konden schenken, en daarom den oorlog; boven eenen bedrieglijken vrede verkozen. En dat het wantrouwen tegenover de Roomschen niet misplaatst was, bleek in 1594 uit de ontdekking van twee moordaanslagen op Maurits 1), die gelukkig intijds verijdeld werden.
Zoo werd de oorlog dus voortgezet, en wel met gunstig; gevolg. In 1594 plantte Maurits zijn geschut voor G r o n i n g e n , dat sinds Rennenbergs verraad (1580) buiten de Unie stond. Binnen 2 maanden mocht hij als overwinnaar de stad binnentrekken, die nu, met de Ommelanden vereenigd, weer in de- Unie werd opgenomen, en W i l l e m L o d e w i j k v a n N a s s a u , Stadhouder van Friesland, den Godvruchtigen, bekwamen en dapperen neef van Maurits, tot Stadhouder koos.
Ofschoon het volgende jaar (1595) minder gelukkig was, werd het vernieuwde aanbod van vrede toch van de hand gewezen. Den vijand werd geantwoord, „dat het laatste besluit der Vereenigde Staten was, hun heil liever van de Goddelijke Voorzienigheid dan van Spanje te willen afwachten; — en dat men op geenerhande wijze eenen koning kon vertrouwen, wiens stelregel was, dat men ketters geen woord moest houden
Ook het jaar 1596 bracht ons, althans te land, geen voordeel. Maar zóózeer was de Republiek in weinige jaren reeds in aanzien gestegen, dat in genoemd jaar Engeland en Frankrijk met haar als met eenen zelfstandigen staat een verbond sloten. Een gevolg van dit verbond was, dat eene Engelsch-Nederlandsche vloot onder bevel van den Graaf van Essex nog in hetzelfde jaar zich aan de kust van Spanje vertoonde en de stad C a d i x. aantastte, die geplunderd en verbrand werd. Tevergeefs trachtte Filips ons dit stoute stuk betaald te zetten. Wel rustte hij eene vloot van 130 schepen uit, maar Gods adem verstrooide ook deze vloot en deed er 40 van vergaan!
Doch de nieuwe landvoogd, dien de Koniug in dit j a a r zond, A l b e r t u s , aartshertog v a n O o s t e n r i j k , broeder van Ernst, zou mogelijk de krjjgskans doen keeren. Hij was althans een dapper en bekwaam man en behaalde al spoedig na zijne aankomst eene overwinning door de herovering van Hulst. Het volgende jaar (1597) zou echter den vijand verplet doen staan vanwege Gods groote daden.

1) Beraamd door eenen priester en eenen soldaat.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen