ER LOPEN LIJNEN

W. MOLEMAKER, KENIA.

In de eerste jaren van deze eeuw deed de administratie van het Kenya Protectoraat haar uiterste best om kolonisten aan te trekken. Veel blanken uit Zuid Afrika kwamen naar Kenya, zowel Afrikaners als Engels-sprekenden. De tijdelijke kampeerplaats werd Nairobi en het terrein waarop de Zuidafrikanen verbleven werd omgedoopt tot „Tentfontein”.

De eerste Afrikaner die rondliep op het Uasin Gishu Plateau (de hoogvlakte rond het huidige Eldoret) was waarschijnlijk Bon van Breda. Het beviel hem blijkbaar zo goed, dat hij weer terug ging naar Zuid Afrika om zijn twee broers. Dirk en Piet, op te halen. Deze drie van Breda kregen elk een uitgestrekt perceel toegewezen. De broers hebben de weg geëffend voor vele Afrikaners, die uit hun eigen land waren getrokken na de Boerenoorlog.

1908

In 1908 arriveerde een grote groep Afrikaners in Mombassa, 50 gezinnen met meer dan 250 personen. De hele groep stond onder leiding van Jan van Rensburg. Van l\/lombassa trokken ze per trein naar Nakuru, waar ze zich voorbereidden op de tocht naar het einddoel: Uasin Gishu Plateau. De hele groep verbleef op de boerderij van een kollega Boer.

„Vergenoeg”

De trekkers in Zuid Afrika hielden met alle macht vast aan hun eigen cultuur in de nieuwe omgeving. Zo ook hun nazaten, die naar Oost Afrika trokken. Twee kenmerken, de taal en de Nederduits Hervormde of Gereformeerde Kerk, werden ook in Oost Afrika vast gehouden. Toen de „Van Rensburg trekkers" zich voorbereidden, kregen ze bezoek van een predikant die was gestuurd door de Nederduits Gereformeerde Kerk in de Transvaal. Tijdens het bezoek van deze predikant, ds. J.M. Louw, werd de eerste gemeente gesticht. Hij stelde de naam „Vergenoeg" voor, want, zo zei hij in zijn toespraak: , , Wij zijn ver genoeg gegaan in de dingen van de wereld en hebben er in geleefd. Terug naar Christus nu, zoekt de dingen die boven zijn, waar Christus is." Nadat alle voorbereidingen waren getroffen kon de trek beginnen in oudenwetse stijl: elke ossewagen werd getrokken door zestien ossen. Eén van de moeilijkheden was dat er geen weg naar een het Plateau was. Deze weg moesten de één Boeren zelf uithakken in het bos. Daarbij viel moest er ook nog een hoogteverschil van vele meters worden overwonnen. Nadat men op het Plateau was aangekomen ver-Kenya. spreidde men zich. Toen begon het opbouwen van meer dan honderd boerderijen en een kleine , , Boerenstaal".

1911

Na de eerste golf van Afrikaners begon men op een andere manier tegen de zaak aan te kijken. Er volgde een ontmoedigingsbeleid voor de Afrikaners. Dit viel samen met de pogingen van de Boerenleiders in Zuid Afrika om de mensen ervan te weerhouden een uittocht naar Oost Afrika te beginnen. Zelfs predikanten werden ingeschakeld om de mensen er van te overtuigen dat ze beter thuis konden blijven. Velen gaven hier aan gehoor, maar toch was er nog één grote trek. Zestig mensen uit de Oranje Vrijstaat vertrokken in 1911 onder leiding van Cloete. De tweede en laatste golf van Boeren.

De eigen taal

De identiteit van de Boeren bracht haar eigen problemen met zich mee. Een vooraanstaande Engelse kolonist schreef dat de grote groep Boeren op het Plateau een rem betekende op de ontwikkeling van het gebied. Verder was hij van mening dat er , , een hechte groep is van trouweloze kolonisten, die hun eigen taal spreken en die hun eigen kerk hebben en die nu de onbeschaamdheid hebben om Nederlands onden/vijs te eisen op kosten van de overheid." De nobele Engelsman beschouwde de Boeren als het op één na grootste probleem van het Protectoraat.

Ds. M.P. Loubser, de opvolger van ds. Louw, heeft van 1909 tot 1935, met korte tussenpozen in Zuid Afrika gefungeerd als een leider van de Boeren, die hij zag als „voorlopers van de beschaving". Eén van die vormen van beschaving was ongetwijfeld het onderwijs. Reeds in 1910 waren er op het Plateau twee scholen begonnen met hulp van de overheid. Maar de indruk is dat de Boerenkinderen daar niet naar toe gingen.

Loubser besloot daarop zelf een school „Broederstroom" te beginnen. Deze on-

derneming werd niet door de overheid gesteund, omdat het val< , , Holland" op het programma stond.

Onderwijs

De Boerengemeenschap was niet eensgezind over de aanpak van het ondenwijs. Moest er ondenwijs komen volgens de spelregels van de overheid? De grote tegenspeler van Loubser in onderwijszaken was Gloete, de leider van de tweede trek. Hij was van mening dat de Boeren zich moesten laten opnemen in de dominante cultuur van het land. Met die dominante cultuur bedoelde hij uiteraard de Europese cultuur en niet de cultuur van één van de oorspronkelijke bevolkingsgroepen. Loubser was van mening dat de Boerengemeenschap een verlengstuk was van het Afrikanerdom, daarom moest de Afrikanertaai worden gebruikt in het onderwijs. Op een vergadering waar over deze zaken werd gesproken, behaalde Gloete de overwinning. In de eerste klassen werd Afrikaans de voertaal, daarna Engels. Maar de twee privé-scholen, met Afrikaans als voertaal, bleven nog vele jaren bestaan. Hoe belangrijk de taal voor een deel van de Boeren was blijkt uit een uitspraak van een predikant in 1921: „Inderdaad, verlies van onze taal betekent verlies van onze kerk en verlies van onze kerk gaat hand in hand met het verlies van de zede.”

De band tussen de taal en het ondenwijs zou een rol blijven spelen bij de Boeren tot aan de onafhankelijkheid.

De kerk

De naam Plateau venwijst niet alleen naar het Uasin Gishu Plateau, maar ook naar een buurtschap ten zuid-oosten van Eldoret. Daar was het in 1938 groot feest, zelfs de gouverneur kwam opdraven. De reden was de opening van de Dingaan Herdenkings Feestzaal (oftewel , , Saar'). Dingaan was de koning van de Zulu in Zuid Afrika. Bij Bloedrivier werd hij door de Boeren verslagen. In de ..Saal" werden de Dingaansfeesten gevierd en allerlei andere feesten. Jaren later werden de gebouwen die er stonden het begin van de Bijbelschool van de Reformed Church of East Africa.

En zo komen we bij het tweede kenmerk van de Boeren, die naar Kenya trokken: de Kerk. Het eerste kenmerk was de taal. Gemeente Vergenoeg was opgericht in de buurt van Nakuru en werd per ossewagen vervoerd naar Eldoret. Toen was het wederom ver genoeg. Daar in Eldoret zijn in ieder geval tot 1969 nog kerkdiensten in het Afrikaans gehouden. Naast de kerkdiensten voor eigen parochie werd er ook wat gedaan om de Kenyanen, die op de boerderijen werkten te bereiken met het Evangelie van Hem, bij wie geen aanziens des persoons is. In 1944 kwam er zelfs een zendeling uit Zuid Afrika om dit werk voort te zetten. Uit dit werk ontstonden plaatsen waar het evangelie regelmatig werd gepreekt. Met het dagen van de onafhankelijkheid begonnen veel Boeren hun koffers te pakken en vertrokken naar zuidelijker streken. Eén die de aftocht had geblazen vertelde dat het bij de onafhankelijkheid nog erger zou worden dan in de Congo. In deze situatie nam de Gereformeerde Zendingsbond op 1 juli 1961 het werk van de Nederduits Gereformeerde Kerk over. Op dat moment waren er drie streekgemeenten. Op een kaartje met de namen van de posten van de Reformed Church of East Africa (rond 1965/6? ) blijkt de Afrikaner erfenis met namen als: Vorster's, Viljoen, Uitsig, Van Heerden's. Nu zoveel jaren later zijn deze namen verdwenen.

Wat is er over?

Wat is er dan nog over gebleven van de aanwezigheid van de Boeren? In het landschap verspreid zie je nog een enkele oude boerderij staan: bewoond, uitgeleefd, verlaten of vervallen. Verder enkele predikanten die de Boeren nog hebben gekend. Eén van hen kan op elk moment nog vertellen van de vernederingen die hij heeft ondergaan, van de pijn die hij na zoveel jaren nog met zich mee draagt. En verder: de begraafplaatsen. In de buurt van Plateau zijn verschillende begraafplaatsen en er is er één net ten noorden van Eldoret. Ik ben geen bezoeker van begraafplaatsen, maar die ten noorden van Eldoret hebben we een keer bekeken. Naast een enkele Engelsman en Goas liggen er vele Boeren. Eén steen is er neergelegd door , , die gereformeerde susters". Namen als „Botha" en „Kruger" kom je tegen en „Van Deventer". En verder, misschien is er nog wel een hele oude EIgeyo-man hier uit de buurt, die van zijn vader heeft gehoord over een veeroverij in 1919, toen een groep EIgeyo het land van enkele boeren binnendrong om vee mee te nemen. De koloniale machten verzamelden zich toen op het erf van Boer Theunissen en zetten de tegenaanval in.

Gereformeerd

Gereformeerde Boeren in Kenya en daaruit is de Reformed Church of East Africa ontstaan. Gereformeerdendom in Afrika. In Kenya is het menselijkenwijs een druppel in een gloeiende woestijn. Naast de Reformed Church of East Africa is er ook nog de Presbyterian Church of East Africa, ontstaan uit het zendingswerk van de Church of Scotland. Het gereformeerde denken kan een heel eigen bijdrage leveren aan de kerkelijke ontwikkelingen in Afrika. Of zoals een man met de eigennaam Boer eens schreef: het holisme* van de Gereformeerde traditie dat uniek is en dat waarschijnlijk de enige van de klassieke christelijke tradities uit het westen is met innerlijke mogelijkheden om het traditionele holisme en het islamitische holisme te vervangen door een christelijk holisme, ondanks de verschrikkelijke afwijkingen in Zuid Afrika".

Holisme: de totaliteit van denken en handelen betreffende mens en wereld op grond van een bepaald geloof of levensbeschouwing.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen