DE GEKOZEN KABINETSFORMATEUR

Over de gang van zaken bij de kabinetsformatie bestaat de nodige ontevredenheid. Tenminste bij een aantal kiezers. Mogelijk bij een behoorlijk aantal zelfs. Ik wil dat niet uitsluiten. Of die ontevredenheid terecht bestaat is een heel andere kwestie. Vele kiezers willen twee vliegen in één klap. Zij willen via hun stem uitmaken niet alleen dat de man van hun partij in de volksvertegenwoordiging zijn plaats krijgt, maar ook hoe precies de formule er zal uitzien van het te vormen kabinet. Wanneer een partij zich daarover voor de verkiezing niet wenst uit te spreken mag een kiezer niet achteraf zijn beklag doen. Recht van spreken had hij, wanneer de partij gedurende de verkiezingen zich uitgesproken had voor een of andere combinatie en daarna puntje bij paaltje in een heel ander geschakeerde club plaats neemt. KVP en aanverwanten is het verwijt gedaan dat zij immer tijdens de verkiezingscampagne een bloedneus voorwenden. De Partij van de Arbeid heeft zeker bij de laatste verkiezingen vooraf de meest klare wijn geschonken, die te schenken was. De ironie van het geval echter wou, dat juist deze bij-hoog-en-laag-bezweerder met een heel andere formule voor de dag kwam dan waarop de kiezer staat mocht maken. De Partij van de Arbeid moet ooit van zijn bestaan wat dit betreft nog eens over onduidelijkheid praten. Dit woord leent zich niet meer voor deze tong en deze lippen. Het middel was nog veel erger dan de kwaal zelf.

Een belangrijke reden van de onvrede komt voort uit de omstandigheid dat de kiezer als het erop aankomt weinig interesse heeft voor de publieke zaak. Hoe groot is het aantal kiezers dat lid is van een of andere politieke partij en hoe klein is het aantal van die leden die actief de vergadering bezoeken en daadwerkelijk meedoen aan de politieke wilsvorming? Men heeft het wel eens over een stem die telt. Waar stemmen behoorlijk tellen en niet onbeduidend in verhouding met het gewicht van de stem bij de nationale verkiezingen dat is op partijvergaderingen. Partijen zelf doen het nodige aan marktverkenning, anders zouden zij ook in minimum van tijd uitgekinderd zijn. De kreet om inspraak doet daarom vreemd aan. Mogelijkheden om opvattingen en wensen te lozen zijn voorhanden. Die kanalen worden evenwel veracht. Het gevolg is dat iedereen regeerders aan het hoofd wil zeuren met grote kans op teleurstelling, want de regeerders kunnen het ook niet ieder naar de zin maken.

Radicalen willen radicale oplossoigen. In één klap kunnen wij uit de moeilijkheden zijn. Wanneer? Op het moment dat wij zelf een kabinets-formataur kiezen. Dat is de meest radicale remedie. Immers dan hebben wij de koe bij de horens te pakken. Want dat was immers de bedoeling. Wij willen invloed op de kabinetsformatie. Het balletje van de kabinets-formateur is voorheen nog wel eens de hoogte in geworpen. Democraten anno 1966 hebben deze staatsrechtelijke hervorming als een van de voornaamste programpunten in hun propagandakoffer gestopt. In het driehoekshuwelijk PvdA, PPR, D'66 is het als „democratische" inbreng in de gemeenschap van progressieve waarden, uitgangs-, en doel-punten opgenomen.

Reeds liepen zij met zijn drieën d-aarvoor warm, in de periode toen onze PPR nog de groep-Aarden was. Het van de KVP afgesplitste trio. Het voorstel van de gekozen kabinetsformateur was op leven en dood verbonden met het voorstel van een kamerverkiezing per districten. Toen de gekozen kabinetsfabrikant bij schier alle frakties op die van de indieners na vernietigende kritiek ontmoette werd het hele voorstel ingetrokken. In het voorstel Van Thijn- Goudsmit- Aarden gold als volgende fase, wanneer bij de eerste ronde geen gekozen kabinetsformatuer de meerderheid had verworven, dat de Koning volgens regels bij de wet te stellen een formateur zou aanwijzen. Het voorstel was niet zo zout als het eerst in de kringen van D'66 werd opgediend. De oorspronkelijke opzet was een tweede verkiezing te laten houden tussen beide kabinets-formateur candidaten, die de meeste stemmen op zich hadden verenigd.

Het huidige voorstel dat in de nota van het kabinet is omschreven, schrijft voor dat na een eerste ronde, die geen meerderheid heeft opgeleverd, de gewone procedure moet gevolgd worden. Dus dan gaat de Koningin adviezen inwinnen en vervolgens een informateur of formateur benoemen. Ook zal de Koningin optreden wanneer een weliswaar gekozen formateur niet in staat blijkt te zijn opdracht tot een goed einde te brengen. In hoeverre de Koningin in de situatie dat zij beroepen is initiatieven te ontwikkelen tot kabinetsformatie zich zal gebonden voelen aan de verkiezingen die vooraf hebben plaats gevonden, zou de tijd moeten leren.

Het voorstel de kabinetsformateur, die zich eventueel als de nieuwe Minister-President kan ontpoppen, is bedoeld, als letterlijk staat in de nota, „tot vergroting van de invloed van de kiezers op de regeringsvorming". Ik wil aannemen dat de tijd zou kunnen leren dat het er inderdaad inzit. Dat via de uitslag van de verkiezing de kiezers hebben bepaald wie de formatie-arbeid ter hand mag nemen. Het is echt de bedoeling niet volsterkt te ontkennen of in twijfel te trekken dat de vergroting van de kiezersinvloed op de formatie er niet in zit. Maar ook wanneer dat al het geval zou zijn is er geen enkele reden om juichkreten uit te stoten. Want laten wij goed lezen wat er staat. Daar moeten wij het toe beperken. Het kabinet heeft blijkbaar ook niet verder willen gaan. Want al heb ik een tikkeltje meer invloed op de kabinetsformatie, er is nog helemaal niet gezegd dat ik daarna invloed houd op het kabinetsbeleid. Dat is toch veel belangrijker en beslissender.

Immers het schijnt een dogma te zijn dat de gekozen kabinetsformateur er alleen mag komen in gezelschap van het districtenstelsel. De opzet is dat de kabinetsformateur gekozen is uit een combinatie van partijen, die elkaar gevonden hebben op een bepaald program. Als alles volgens het boekje verloopt moet die combinatie ook in de districten zoveel mogelijk de meeste zetels verwerven, zodat de verbonden frakties van de winnende partijcombinatie bij de verkiezing van de gekozen formateur aanhem en aan zijn kabinet de nodige steun zullen bieden. Meer steun dan tegenspel. Te vrezen valt dat de partij- discipline en de fractie- tucht sterk zullen werken ten gunste van de gekozen figuur, die op die manier het parlement stevig in zijn greep kan krijgen.

Vergrote invloed op de kabinetsformatie zou best wel eens de winst kunnen zijn als het stelsel naar wens werkt. Maar het is een vrome wens. Vergrote invloed op de kabinetsformatie zal echter leiden tot een aanzienlijke verzwakking van de invloed van de gekozen volksvertegenwoordiging en het kabinetsbeleid. De winst van een enkel moment valt in het niet bij het verlies gedurende jaren, dat een kabinet zijn wil doordrijft. Op die manier zijn wij verblijd met een dode mus. Immers wanneer discipline en tucht gaan overheersen is de werkelijke greep van het parlement op het beleid gering en in dat geval is de invloed van de kiezer helemaal tot iets onbeduidends gereduceerd. Dit is gebleken bij de stemming van deze week over de Oosterschelde. Wanneer vele leden van de fractie van de PvdA eigen zin en inzicht waren gevolgd zouden zij anders gestemd hebben dan gebeurd is. Op zichzelf al bijzonder onverkwikkelijk en onverteerbaar waar het een vraagstuk betreft waarbij men toch wel allereerst een gewetensbeslissing had moeten nemen. Een beslissing over veiligheid van medeburgers, ja een beslissing in feite over hun leven. Dat soort gang van zaken zou zich bij een gekozen formateur eindeloos herhalen. En daarom: vergroting van invloed op de kabinetsformatie, maar geweldig verlies van invloed op het kabinetsbeleid. De kiezers zijn gefopt met een dode mus.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen