POLITIEKE KRINGEN

BINNENHOF - Formateur Den Uyl geeft zich zes weken de tijd en vijftig procent kans om een nieuw kabinet van PvdA, CDA en D'66 in elkaar te zetten. Dat is een schatting die velen op het Binnenhof rijkelijk optimistisch voorkomt.

Het zou, als het Den Uyl lukte, een groot succes zijn. Na de oorlog is alleen de KVP'er Beel er in 1946 in geslaagd in een ruk een kabinet op poten te zetten. Het was toendertijd een vrij duidelijke politieke situatie. Het lag voor de hand dat het bondgenootschap van KVP en PvdA (dat voor het eerst gestalte kreeg in het kabinet-Schermerhorn/Drees) zou worden voortgezet. Over de wederopbouw waren beide partijen het in grote lijnen eens. Delndiëpolitiek was er de oorzaak van dat ARP en CHU. zich van de , , rooms-rode-coalitie" afkeerden. In die omstandigheden was het niet opzienbarend dat Beel - de eerste formateur - er in 45 dagen uit was. Na. Beel is er altijd eerst een informateur aan te pas gekomen om het politieke mijnenveld te verkennen. Ook als de verhoudingen vrij duidelijk waren. Zo werd in 1965 toen er voor de confessionelen na de breuk met de WD (val het kabinet-Marijnen) niets anders op zat dan met de PvdA te gaan regeren, eerst informateur Schmelzer het veld in gestuurd. Pas daarna vormde Cals een kabinet dat steunde op KVP, PvdA en ARP. Na de , , nacht van Schmelzer" lag een confessioneel-liberaal kabinet voor de hand. Maar om de weg naar de WD te effenen waren twee informateurs. Zijlstra en Beel, en twee formateurs. Biesheuvel en De Jong, nodig. Ook in 1971 was de situatie tamelijk duidelijk: de progressieven voelden niets voor samenwerking met de confessionele drie, zodat een kabinet van KVP, ARP, CHU en WD - aangevuld met DS'70 - onvermijdelijk was. Maar voordat Biesheuvel het Catshuis kon betrekken, heeft de KVP'er Steenkamp wekenlang druk geïnformeerd.

Dat er in 1972 een informateur opdraafde was vanzelfsprekend. De situatie was na het verdwijnen van het kabinet-Biesheuvel nogal onoverzichtelijk. De PvdA had een anti-KVP-resolutie op zak en weigerde te praten met de confessionelen over samenwerking. Maar er was geen alternatief. Het kabinet van WD en CDA kon slechts rekenen qp de steun van 70 zetels in de 2e Kamer. Informateur Ruppert konstateerde na 2 maanden dat de zaak muurvast zat. Hij had over een „patstelling" die ontstaan was.

& men met de formateur Burger en geholpen door het duo Van Agt-Albeda heeft hij daarna maanden gedaan over het vrij maken van de weg voor een kabinet-Den Uyl dat gedoogd werd door de KVP en ARP. Anders dan in 1972 liggen de verhoudingen op het Binnenhof nu vrij duidelijk. Een informateur lijkt overbodig. Er is eigenlijk geen alternatief voor een tweede kabinet-Den Ifyl. De overgrote meerderheid van het CDA heeft de WD noodgedwongen afgeschreven. Niet omdat men in die hoek brandt van verlangen de maatschappij te hervormen, maar omdat wel meer CDA'ers dan alleen delinker-\deugel beseffen dat regeren met de WD - en dus met een meerderheid van twee zetels - in een tijd van economische tegenspoed een ongewis avontuur zou zijn. Zo bezien heeft Den Uyl meer kans dan vijftig procent om binnen zes weken een nieuw kabinet te vormen.

Maar er liggen nogal wat geschilpunten tussen PvdA en CDAm die een snelle informatie in de weg staan. Om te beginnen de vier beruchte hervormingsvoorstellen: de grondpolitiek, de ondernemingsraden, de vermogensaanwasdeling en de investeringsregeling. Andere hobbels op de weg naar een tweede kabinet-Den Uyl zijn: de abortuskwestie, de defensie en de bezuinigingsoperatie. De fornrateur zal heel wat compromissen moeten slaan. Dat kost tijd en moeite.

Daarbij heeft Den Uyl het politieke klimaat niet mee. De sfeer tussen PvdA en CDA is al enige tijd grondig bedorven. Onderling vertrouwen - onontbeerlijk voor een coalitie-kabinet - is ver te zoeken. Het ziet er niet naar uit dat dit de komende tijd zal verbeteren. De PvdA, die in een overwinningsroes verkeert, stelt hoge eisen aan het CDA. De Arnhemse partijraad van de PvdA diende zaterdag een vaslijst van maar liefst 28 verlangens in. Bovendien wil de PvdA het overwicht in het tweede kabinet-Den Uyl en een versterking van de PvdA-invloed in de sociaal-economische driehoek. Het CDA is verbeten van plan de huid duur te verkopen en elke milimeter te bevechten. Een maandenlange kabinetsformatie ligt in het verschiet.

De weinig vriendelijke verhou(^g tussen PvdA en CDA vas voor D'66 - fraktievoorzitter Terlouw reden om koningin Juliana te adviseren eerst maar eens oud-burgemeester Samkalden (PvdA) van Amsterdam als informateur aan te wijzen. Als buitenstaander had hij kunnen bannen met het verzoenen van PvdA en CDA. Ook in PvdA-kringen is met die gedachte gespeeld. Men wilde een mislukking van Den Uyl voorkomen. Den Uyl zelf wilde geen informateur die de obstakels voor hem uit de weg ruimt. Tenslotte heeft ook de PvdA geadviseerd terstond een formateur aan te wijzen.

Met alleen omdat dit de snelste manier is om een tweede kabinet-Den Uyl tot stand te brengen, maar ook omdat de PvdA snel duidelijkheid van het CDA wil.

Het CDA had er groot belang tij dat Den Uyl terstond aan het werk ging. Als formateur zal de PvdA-leider zich ongetwijfeld tegemoetkomender en welwillender opstellen dan als onderhandelaar die bij de informateur zijn wensen moet indienen, zo was de overweging in CDA-kring. Toch houdt met name de rechtervleugel binnen het CDA het hart vast. Men vreest - zoals Kruisinga zaterdag zei - dat Den Uyl zich niet als een , , correct" kabinetsformateur zal gedragen en zal proberen de partijen tegen elkaar uit te spelen. Ook Wiegel beval Den Uyl bij de koningin aan. Dat is volgens de WD de beste en de snelste manier om hem te laten mislukken, want Wiegel beseft heel wel dat alleen het Eden van Den Uyl de WD een kansje geeft.

\faar in zijn hart heeft Wiegel alle hoop al laten varen. Hij weet dat zijn politieke toekomst voorlopig weer in de cpposiüebanken ligt. Den Uyl beschikt over uitzonderlijk sterke papieren. De christendemocraten kunnen nu eenmaal weinig anders dan met de PvdA in zee. Een, , rechts" kabinet van CDA en WD - aangevuld met steun van SGP en GPV, zoals Wiegel wil - zal over een magere meerderheid van hoogstens tachtig zetels kunnen beschikken. Dat is te wankel. Te meer omdat de CDA-linkervleugel zo'n opzet niet door dik en dun zal steunen.

Een progressief minderheidskabinet - de derde mogelijkheid - is voor het CDA nog minder aanlokkelijk. In dat geval dreigt een scheuring in de christen-democratische gelederen. De linkervleugel zou zo'n links kabinet wel eens oogluikend of opzettelijk kunnen gaan gedogen. Het CDA is dan nog verder van huis. Als formateur Den Uyl de eerste keer mislukt, zal er ongetwijfeld een informateur - waarschijnlijk van CDAluize - komen opdraven om het CDA de harde waarheid te vertellen. Het CDA staat dan voor de keus: alsnog voor Den Uyl dcKir de knieën of rebellie in de eigen gelederen.

De linkervleugel ligt op de loer. Dat heeft de machtsstrijd binnen het CDA wel uitgewezen. Het luide nusbaar dat het gekrakeel vergezelde maakte duidelijk dat er meer cp het spel stond dan de eer om enkele maanden als schaduw van fraktieleider Van Agt te mogen optreden. Dat het om meer ging dan het protestantse ongenoegen dat de katholieken het in het CDA voor het zeggen zouden krijgen.

Het gevecht tussen Aantjes en Andriessen om de tweede

plaats was een gevecht om de koers van het CDA. De antirevolutionair Aantjes - een man die uiteindelijk geneigd is tot toegeven aan de PvdA - heeft uiteindelijk gewonnen van de katholiek Andriessen, een taai onderhandelaar die het onderste uit de kan wil. De KVP'er heeft zich na zijn nederlaag uit het presidium van de CDA-fraktie teruggetrokken. Van Agt mag als minister niet langer dan drie maanden lid zijn van de tweede Kamer. Als hij op 8 september voor het kamerlidmaatschap bedankt, zal Aantjes de voorzittershamer voorlopig overnemen. Op dat moment is naar alle waarschijnlijkheid de beslissende fase vén de kabinetsformatie aai^ebroken. Het zal Den Uyl welkom zijn dat Aantjes dan aan het roer van het CDA staat.

Toch is de conclusie dat het CDA zich nu als een dienstvaardige dienaar van Den Uyl zal gedragen op z'n minst voorbarig. Aantjes' triomf is maar tijdelijk. Alleen voor de duur van de formatie is hij Van Agt's plaatsvervanger. Zodra het nieuwe kabinet er zit en Van Agt er deel van uitmaakt, zal beslist worden wie de nieuwe aanvoerder van het CDA zal zijn. De kans dat Aantjes dat zal worden is een stuk kleiner geworden. Zijn overwinning heeft zijn positie meer verzwakt dan versterkt. Ifet vertrouwen in hem is na de verwikkelingen rond het plaatsvervangerschap van Van Agt ernstig afgenomen. Een behoorlijk deel van de CDAfraktie wil Aantjes niet als opvolger van Van Agt. Het is trouwens de vraag of

de stoel van Van Agt in de CDA-fraktie na de kabinetsformatie wel leeg komt. Het verbeten gevecht tussen Aantjes en Andriessen heeft hem duidelijk gemaakt dat hij vooralsnc^ onmisbaar is binnen het CDA om de vrede te bewaren-. Daarbij komt dat Van Agt niet popelt van verlangen om weer vier jaar onder de , .doctorandus uit Buitenveldert'' te dienen.

Ook Den Uyl is zich et heel goed van bewust dat Aantjes' triomf hem niet veel verder helpt. Andriessen's rol is nog niet uitgespeeld. Hij zal als lid van het CDA-formatieteam (dat fraktieleider Van Agt bijstaat) een geducht woordje blijven meespreken in de onderhandelingen. De man van wie eens gezegd is dat hij de ailge is die tegen Den Uyl is < ^)gewassen weet zich daarbij verzekerd van de steun van een groot deel van de CDA-fraktie, dat nu meer dan ooit op z'n hoede is voor een coup van de linkervleugel.

linkervleugel. Nee, Den Uyl's schatting dat hij vijftig procent kans heeft om binnen zes weken een tweede kabinet-Den Uyl op poten te zetten is vooralsnog te optimistisch. Aantjes' overwinning heeft daar weinig aan veranderd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen