POLITIEKE KRINGEN

DEN UYL AAN WAN­ TROUWEN TEN ONDER

BDiNENHOF - Ex-kabinetsformateur Den Uyl is niet gestrand op de abortuskwestie. Aan het onderlinge wantrouwen tussen PvdA en CDA is hij voor de tweede keer ten onder gegaan.

Een afspraak over abortus is onhaalbaar gebleken, omdat christen-democraten en progressieven er elkaar telkens weer van verdachten de eigen zin te willen doordrijven.

CDA-aanvoerder Van Agt zag in elk voorstel van PvdA/D'66 een poging om afbreking van zwangerschappen onbelemmerd mogelijk te maken. Het koi^l Van Thijn/Terlouw bezag de tegenvoorstellen van het CDA met dezelfde argwaan. In progressieve kring vreesde men dat Van Agt bezig was om het abortusverlxxl langs slinkse omwegen te handhaven.

Tegenover zoveel wederzijds wantrouwen en achterdocht stond Den Uyl machteloos. Al zijn pogingen om een uitweg uit de perikelen te vinden waren door de opstelling van CDA en PvdA/D'66 bij voorbaat tot misluldcen gedoemd. Het verloop van de onderhandelingen maakte allengs duidelijk dat een breuk over de abortuskwestie onvermijdelijk was:

1. Van Agt moest niets hel)ben van het voorstel om het nieuwe kabinet te laten beslissen of het zelf met een abortusvoorstel komt of dat aan de tweede Kamer overlaat. Dat legde hij uit als een slimme truc van Den Uyl om het CDA voor het blok te zetten. Want - zo was zijn redenering - in het tweede kabinet-Den Uyl komt welhaast zeker een meerderheid van progressieve ministers, die er ongetwijfeld voor zullen kiezen dat de Kamer een initiatiefvoorstel over abortus indient. Dat betekent dat PvdA en WD in het parlement vrij hun gang kunnen gaan om het abortusverbod uit de strafwet te schrappen. PvdA-fraktievoorzitter Van Thijn was , , verbijsterd" over dit overdosis aan wantrouwen. , , Dit voorstel was juist een serieuze poging om de abortuskwestie in een vertrouwenssfeer binnen het nieuwe kabinet op te lossen", meende hij.

PvdA en D'66 wantrouwden op hun beurt het tegenvoorstel van Van Agt om de hele abortuskwestie nog eens aan een commissie van deskundigen (, , beraadsgroep") voor te leggen. Dat zagen zij als een poging om het probleem op de lange baan te schuiven, terwijl intussen het oude abortusverbod recht overeind blijft. Want zolang er geen nieuwe abortusregeling in zicht is, kan de rechter niet met de armen over elkaar blijven zitten en moet hij de oude wet toepassen, dat betekent - zo redeneerde men in progressieve hoek - dat het CDA voorlopig zijn zin krijgt en afbreking van zwangerschai^n alleen in uiterste noodzaak mogelijk is. Over dit , , gebrek aan vertrouwen" was het CDA diep teleurgesteld.

Het wantrouwen tussen PvdA en CDA heeft diepe wortels. In de ogen van de progressieven is Van Agt nog altijd de , , Roomse jongen" die een heftige en emotionele afkeer van abortus heeft, die de abortuskliniek Bloemenhove tot twee keer toe overviel, die minister is gebleven om het alwrtusvoorstel van PvdA en WD tegen te houden, die twee weken geleden nog verklaarde dat abortus alleen mag worden toegestaan als de gezondheid van de vrouw gevaar loopt. Dat diezelfde Van Agt nu opeens tot tegemoetkomingen l)ereid zou zijn, leek hen ongelooflijk.

Van Agt en de zijnen verdenken er de PvdA nog altijd van de christen-democraten als voetveeg , als afdankertje te willen gebruiken. Alleen als het in hun straatje past, willen de socialisten met het CDA samenwerken, zo meent Van Agt. Maar als zij er - zoals bij abortus - meer heil in zien om het CDA te laten vallen en buiten de christendemocraten om met anderen in zee te gaan, zullen ze dat niet laten.

Na Den Uyl's mislukking gaven PvdA en CDA elkaar de schuld. Volgens Van Thijn was de PvdA de christen-democraten een eindweegs tegemoet gekomen, maar < was het CDA onvermurwbaar. Van Agt beweerde het tegendeel. De PvdA was naar zijn z^gen niet ingegaan op de tegenvoorstellen van het CDA.

Het vreemde is dat beiden gelijk hebben. Uit de politieke spraakverwarring blijkt duidelijk dat zowel PvdA als CDA concessies gedaan hebben:

- de progressieven wilden aanvankelijk de vrijheid om in de Tweede Kamer - samen met de WD - een nieuwe abortusregeling te maken die zwangerschapsafbreking in ruime mate toelaat. Dit stuitte op grote tegenstand van het CDA. Uiteindelijk hebben PvdA en D'66 er mee ingestemd dat het nieuwe kabinetgeholpen door een commissie van deskundigen - eerst zelf probeert het eens te worden over een abortuswet. Pas als dat niet zou lukken, mocht de Tweede Kamer het initiatief nemen. - Ook het CDA deed water in de wijn. Van Agt is in de loop van de onderhandelingen afgestapt van het CDA-standpunt dat abortus verboden blijft, tenzij de gezondheid van de vrouw in het geding is. Via de , , beraadsgroep" zou overeenstemming tussen progressieven en christen-democraten over abortus mogelijk moeten worden, dacht hij.

Maar het tragische voor Den Uyl was dat Van Thijn en Van Agt op verschillende sporen zaten. Ze hebben aan de onderhandelingstafel langs elkaar heen gepraat. De tegenvoorstellen die beide partijen deden waren voor de ander geen echte concessies. Men kwam niet aan eikaars bezwaren tegemoet. PvdA en CDA gaven elkaar op uiteenlopende punten toe. Daardoor liepen ze elkaar mis en ontstond bij het CDA de indruk dat de progressieven voet bij stuk hielden, terwijl PvdA en D'66 er van overtuigd waren dat de christendemocraten zich onwrikbaar opstelden. Er was - ondanks alle concessies - geen sprake van toenadering.

PvdA en CDA redeneerden vanuit totaal verschillende invalshoeken. Het CDA was uit op een akkoord over de inhoud van een nieuwe abortusregeling. Maar PvdA en D'66-hadden van meet af aan die weg naar een oplossing gemeden. De progressieven gingen er van uit dat de twee tegenover elkaar staande opvattingen over abortus niet te verzoenen waren. Of zoals Den Uyl zei: , , Er is geen midden tussen de vrouw beslist en de vrouw beslist niet".

Er diende volgens het koppel Van Thijn/Terlouw dan ook geen akoord over de inhoud van de nieuwe abortuswet, maar over de methode waarop de abortuskwestie opgelost wordt te komen. PvdA en D'66 wilden abortus tot een , , vrije kwestie" uitroepen. Dat wil zeggen: het parlement krijgt het laatste woord, waar het kabinet zich naar schikt. Dan zou - naar de woorden van Den Uyl - niemand zijn beginselen behoeven te , , verkwanselen".

Maar voor het CDA was dat niet aanvaardbaar, het progressieve plan komt er in feite op neer dat de christendemocraten PvdA/D'66 de vrije hand moeten laten om al)ortus in de kamer met de WD te gaan regelen. Tegen een „monsterverbond" van progressieven en liberalen moet het CDA het altijd afleggen.

Als abortus een , , vrije kwestie" wordt , maakt het geen verschil of het kabinet een abortusvoorstel indient of dat aan kamerleden overlaat.

Want het kabinet moet zich uiteindelijk toch neerlagen bij wat het parlement wil met abortus. En dat pakt altijd nadelig uit voor het CDA. Want in het parlement hebben PvdA en WD - voorstanders van vrije abortus - de meerderheid.

De progressieven ontnamen het CDA ook de laatste verdedigingslinie: hetcontra-seign. Want als de wil van de kamermeerderheid doorsla^evend is, moet het kabinet akkoord gaan met elk abortusvoorstel dat het parlement is gepasseerd. De toekomstige minister van justitie kan zo'n ontwerp dan niet - zoals Van Agt in het (eerste) kabinet-Den Uyl van plan was - op de valreep tegenhouden. Door daarmee in te stemmen zou het CDA zich mede-verantwoordelijk hebben gemaakt voor een abortuswet waartegen het principiële bezwaren koestert.

De enige manier voor Van Agt om te verhinderen dat het ooit zo ver komt is voorkomen dat PvdA en WD elkaar opnieuw vinden, daar dat vergt overeenstemming tussen CDA en PvdA over de inhoud van een nieuwe abortusregeling.

Maar daar wilde Van Thijn niet over beginnen - net zo min als er met Van Agt te praten viel over de weg die de progressieven wilden volgen. Beide partijen hadden onvoldoende oog voor wat de ander

t)ezielde. Zo strandde Den Uyl's formatiepoging op wederzijds wantrouwen en onderling onbegrip.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen