POLITIEKE KRINGEN

DE ANTI-REVOLUTIONAIREN

BINNENHOF - Wat zou dit land saai zijn als er geen anti-revolutionairen waren. Steeds weer zijn tiet de „mannenbroeders" van de ARP die het Binnenliof op stelten zetten. Bij elke kabinetsformatie spelen zij een hoofdrol.

De AR vertegenwoordigt nog geen tien procent van de gehele Nederlandse bevolking, maar haar invloed is stukken groter. Dat is al jaren zo. Gedreven door een soort zendingsijver, van jongsaf de plicht om de publieke zaak te dienen ingeprent, staan de ARP'ers op tal van fronten vooraan.

Ook nu de Anti-revolutionairen in de tweede kamer zijn ondergebracht in de grote fractiekamer van het CDA - samen met KVP'ers en CHU'ers - heeft het er nog alle schijn van dat zij de spil zijn waar alles omdraait.

Weer had de ARP het lot van het nieuwe kabinet in handen. Bijna was het avontuur van CDA en VVD door het toedoen van een handjevol antirevolutionairen niet doorgegaan. Vijf ARP'ers in de CDA-fractie - Aantjes, De Boer, Scholten, Van Houwelingen en Beumer - keerden

zich vorige week tegen de regeringsafspraken die CDA-fractievoorzitter Van Agt met VVD-aanvoerder Wiegel gemaakt had. Daarmee was het kabinet van CDA en VVD op losse schroeven komen te staan. De meerderheid in de tweede kamer voor deze coalitie - 77 van de 150 zetels - is zo krap dat geen stem gemist kan worden. Maar na een dringend beroep van Van Agt (, , niet met het verstand maar met het hart gesproken") bedachten de anti-revolutionairen zich. Het vijftal fwaar zich één KVP'er bij aansloot) beloofde na enige aarzeling de otstandkoming van het CDA/VVDkabinet geen strobreed in de weg te leggen.

Zij zouden - in de woorden van Van Agt - het kabinet , , loyaal" bejegenen en op zijn daden beoordelen. Op dat moment ging er een zucht van verlichting op door de CDAfractie. Het anti-revolutionaire gevaar was voorlopig bezworen. Een ding is in het slot van deze kabinetsformatie duidelijk geworden: de machtspositie van de nazaten van Abraham Kuyper is een stuk ineengeschrompeld. In het CDA vormen zij slechts een kleine minderheid, niet meer dan een weerspannige linkervleugel.

Vier jaar geleden - de AR vormde toen nog een aparte fractie - was dat anders. In 1973 maakten de anti-revolutionairen het eerste en enige kabinet-Den Uyl mogelijk. In eerste instantie was de weg naar de PvdA vrijgemaakt door AR-prominenten als Boersma en , , oude" De Gaay Fortman, die AR-leider Biesheuvel trotseerden en op eigen houtje besloten in een kabinet met de progressieven te gaan zitten. De AR-fractie gaf naderhand - na Biesheuvels vertrek - het, , groene licht" aan het kabinet-Den Uyl. De ARP speelde in de formatie van 1972-'73 een voortrekkersrol, de KVP - bang voor het uiteenvallen van de christen-democratische samenwerking - volgde lijdzaam. Zonder Aantjes, zonder de anti-revolutionairen had Den Uyl het toen niet klaargespeeld.

Nu was er geen AR-fractie meer en nu liep het verkeerd af voor Den Uyl. Aantjes en de zijnen moesten het afleggen in de grote CDA-fractie. Niet de AR, maar de KVP stond weer in de machtscentrum van de christen-democratische politiek.

Het kabinet van CDA en VVD kwam er door toedoen vaneenKVPinformateur (Van der Grinten), een fractieleider van KVP-huize (Van Agt), geassisteerd door een KVP'er als financieel-economisch deskundige (Peijnenburg), met achter de coulissen de voormalige KVP-fractieleider (Andriessen) als de grote regisseur.

Aantjes rol was uitgespeeld. In de dagen van de onderhandelingen met de PvdA was hij de steun en toeverlaat van Van Agt. Maar toen de onerhandelingen met Wiegel begonnen werd hij van de ene op de andere dag afgedankt. Het is één van de kleine ingen in de politiek waar een grote etekenis in verborgen zit. Het aakte duidelijk dat het in feite met antjes en de anti-revolutionairen ebeurd was, dat Andriessen en de VP een come-back hadden geaakt. Het betekende dat het ARdeaal - voorkeur voor samenwering met de PvdA - in het CDA verangen was door de oude KVP-poliiek: welke coalitie levert het meeste p.

De ARP stond schaakmat. Al heeft de PvdA het niet willen geloven, maar vanaf het moment stond vast dat er een kabinet van CDA en VVD zou komen. De anti-revolutionairen konden zich slechts bij hun nederlaag neerleggen.

Hadden zij dat niet gedaan en de kop in de wind gegooid, dan was de eenheid van het prille CDA onder hoogspanning komen te staan. Zover konden Aantjes en de zijnen het niet laten komen. Andriessen had dat heel goed in de gaten.

Om dezelfde redenen waarom de anti-revolutionairen zich uiteindelijk hebben neergelegd bij de totstandkoming van het kabinet van CDA en VVD, is het ook onwaarschijnlijk at zij dat kabinet om zeep zullen elpen. Daarvoor staan ze onvoloende sterk in hun schoenen.

Waarom de anti-revolutionairen ten lange leste hun verzet staakten en aan de christen-democratische eenheid de voorkeur gaven boven een coalitie met de PvdA?

Een grote rol speelde dat de terugweg naar de PvdA was afgesloten. De socialisten waren zo veeleisend dat Van Agt hardnekkig weigerde met hangende pootjes terug te gaan. Ook in de AR-gelederen was de wrevel over de harde opstelling van Den Uyl en Van Thijn erg groot. , , De PvdA heeft geen hand uitgestoken om ons - die tot het uiterste zijn gegaan om het tweede kabinet-Den Uyl te redden - te helpen bij onze pogingen het CDA linksomkeer te laten maken", zei een van de vijf ARP'ers verbitterd. , , Zouden wij dan nu de christen-democratische eenheid terwille van de PvdA moeten opofferen? "

Maar doorslaggevend was het diepgewortelde besef bij de AR-top •dat de ARP buiten het CDA geen toekomst meer heeft. De anti-revolutionaire kiezers zijn zo langzamerhand voorgoed gewonnen voor de christen-democratische samenwerking. Zij willen KVP en CHU niet meer loslaten. Zeker niet terwille van de PvdA.

De proef op de som hoefde niet te worden genomen. Dat is twee jaar geleden al gebeurd. Toen al gaf de ARP aan het CDA de voorkeur boven een coalitie met de PvdA. Die lijn is nu doorgetrokken.

In 1975 brandde een hevig gevecht los tussen KVP, ARP en CHU over de koers en het karakter van het toekomstige CDA. Het waren vooral de anti-revolutionairen die van het CDA een evangelische voorhoedepartij wilde maken. Een partij die ernst zou maken met de bergrede, de sociale lijn van het evangelie. Zieken, gevangenen, onderdrukten en vreemdelingen bezoeken, herbergen, te eten en te drinken geven, helpen en bijstaan. In de politieke praktijk van alledag betekende dat - Aantjes liet er geen misverstand over bestaan - een keus voorsamenwerking met de PvdA, die eveneens solidariteit en bewogenheid toont met de zwakken, de rechtelozen en de mensen die in de knel zitten.

Aantjes en de AR-top verloren die beginselstrijd. De KVP'er Andriessen die een CDA dat ook open stond voor niet-christenen verdedigde, voor wie PvdA of VVD lood om oud ijzer was, kreeg de meerderheid op het CDA-congres achter zich. Verbitterd over die nederlaag heeft de ARP-leiding de totstandkoming van het CDA willen blokkeren. Maar daar stak de anti-revolutionaire achterban - lang niet zo enthousiast als de partijleiding voor samenwerking met de PvdA - een stokje voor. Er kwam een massale aanhankelijkheidsbetuiging aan het adres van het CDA .op gang, die alle verzet van de AR-top overspoelde: , , CDA - ja. Want wij horen bij elkaar". De drang naar christen-democratische eenheid won het in de ARi^ tenslotte van de hang naar zuiverheid in leer en leven.

Met die pro-CDA-beweging nog vers in het geheugen capituleerde de AR-top vorige week. De achterban zou het opnieuw niet accepteren dat de partijleiding de voorliefde voor samenwerking met de PvdA zou laten gaan boven de eenheid binnen het CDA. Te meer niet omdat tegenover de vijf dwarsliggers een minstens zo groot aantal anti-revolutionairen in het CDA stond dat wel had ingestemd met het regeerakkoord van Van Agt en Wiegel. Een nieuwe heisa in de partij, die volgt vlak nadat de golven van vier jaar terug net tot bedaren zijn gekomen, wilde de AR-top voorkomen. Het oog was niet alleen op het verleden, maar ook op de toekomst ge­ g richt. De anti-revolutionairen willen zichzelf binnen het CDA niet in een isolement manoevreren. Dat zou wel gebeuren als telkens weer een andere opstelling gekozen wordt dan KVP en CHU, die samen de overgrote meerderheid in het CDA vormen. De ARP wil blijven meetellen.

Dat is de enige manier om invloed te blijven uitoefenen. Om er - zoals één van de dissidente anti-revolutionairen zei - , , het beste van te maken". Om de weg naarde PvdA niet voor vele jaren te blokkeren.

Daarom ook wil Aantjes Van Agt opvolgen als fractievoorzitter van het CDA. Alleen als aanvoerder kan hij nog een rol van betekenis spelen. Zonder dat is de voormalige ARfractievoorzitter uitgespeeld.

Is Aantjes de grote verliezer van deze kabinetsformatie, zijn oude rivaal Andriessen is weer helemaal terug. Van zijn grimmige bokkigheid en gekwetste ijdelheid is niets meer te bespeuren. Hij heeft op het juiste paard gewed. Een half jaar lang had Andriessen knarsentandend langs de lijn gestaan en afgewacht tot zijn kans zou komen. Nu is het zover. Nu kan hij wraak nemen op Aantjes, die hem al twee jaar lang dwars zit.

Want het is Aantjes geweest die Andriessen - na diens overwinning op het CDA-congres over de koers van de christen-democraten - belette om door te stoten naar de top.

Andriessen mocht niet de lijstaanvoerder van het CDA worden. Zelfs het ondervoorzitterschap van de CDA-fractie werd hem onthouden. Ook wilden de anti-revolutionairen de KVP'er opofferen om het tweede kabinet-Den Uyl van de grond te krijgen.

Maar nu zijn de bordjes verhangen: Aantjes dagen zijn voorbij, Andriessen is weer ter been. De KVP en niet de ARP bepaalt de koers van het CDA. V-elen op het Binnenhof zien hierin de hand van Andriessen.

Hij was een van de weinigen die de veeleisendheid van de PvdA uitgebuit hebben om het CDA de koerswending naar de VVD te laten maken. Niet alleen om zijn oude tegenstander Den Uyl uit te schakelen, maar ook om Aantjes buiten spel te zetten. Van Agt's gegroeide afkeer van de PvdA heeft hem daarbij een handje geholpen.

Hoe zeer de rollen omgekeerd zijn, bleek vorige week op een feestje ten huize van de christelijk-historische kroonprins Kruisinga in Wassenaar. Alle christen-democratische kopstukken waren aanwezig. In de kranten verschenen foto's: de KVP'ers Andriessen en Schmelzer nadrukkelijk in het middelpunt.

Aantjes was er ook. Maar als hij al op de foto had gewild, dan was er voor hem geen plaats op de voorrond.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen