Buiten onze grenzen

EUROPA EN DE KERNWAPENS

In de vorige aflevering van deze rubriek typeerde ik het leiderschap van Gorbatsjov als dynamisch. In de sindsdien verstreken weken is dat beeld, zeker als we kijken naar de elkaar snel opvolgende ontwapeningsvoorstellen, alleen nog maar sterker geworden. Vorig najaar in Reykjavik bereikten Reagan en Gorbatsjov al bijna een akkoord over de raketten voor de middellange afstand in Europa (INF). Toen liep het echter nog vast op de eis van Gorbatsjov om een degelijke akkoord te koppelen aan overeenstemming over Reagans „strategische defensie initiatief"(SDI). Dit voorjaar liet de Sovjet-leider deze eis vallen en tegelijk bood hij het Westen de door haar zelf in 1981 bij monde van president Reagan voorgestelde „nul-optie" aan. Volledige verwijdering dus van alle middellange afstandsraketten in Europa, de SS-20's aan Russische zijde en de Pershing-raketten en kruisraketten aan de Westerse kant. Toen als reactie hierop van uit het Westen bezorgde geluiden opklonken over het na zo'n eventueel akkoord toch wel erg grote overwicht van de Russen in de categorie raketten voor de wat kortere afstand (SRINF), reageerde Gorbatsjov vrijwel onmiddellijk door ook voor deze categorie een „nul-optie" voor te stellen. Begrijpelijk dat een commentator hem typeerde als „de snelst manoeuvrerende Sovjetleider die ooit in het Kremlin heeft gezeteld." Ondertussen is de NAVO wel het ini­

tiatief kwijtgeraakt, zeker als het gaat om een stuk beeldvorming naar de publieke opninie toe! Plotseling lijkt de eenmaal zelf voorgestelde , , nul-optie" toch niet zo'n goede zaak te zijn voor de Europese veiligheid en zien we mevrouw Thatcher in Moskou uitleggen hoe belangrijk de nucleaire wapens in Europa wel zijn voor de vrede en in een brief vraagt Kohl aan president Reagan toch vooral te voorkomen dat de NAVO-defensie het in de toekomst, door eventueel af te sluiten akkoorden tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, zal moeten doen zonder kernwapens. Ook de NAVO opperbevelhebber generaal Rogers waarschuwt voor een wat hij noemt , , kruipende denuclearisatie" van de Navo-defensie in Europa! Dit alles moet voor velen toch wel een wat vreemde vertoning zijn, zeker als we bedenken dat de publieke opinie, de laatste jaren gevoed door een invloedrijke vredesbeweging, er steeds meer toe neigde juist de kernwapens te zien als de grootste dreiging voor de vrede en de Amerikanen als de grootste pleitbezorgers voor deze wapens.

„KOPPELINGSVRAAGSTUK"

De huidige verwarring vindt z'n oorzaak voor een belangrijk deel in het feit dat de NAVO-regeringen het in 1979 genomen , , dubbelbesluit" moesten verdedigen tegen een snel groeiende , , vredesbeweging" die de pubheke opinie steeds sterker ging beheersen. Daarbij maakte men ook gebruik van , .gelegenheidsargumenten" die naar de publieke opinie toe het makkelijkst hanteerbaar waren.

Zo werd de plaatsing van nieuwe Amerikaanse kernraketten vaak voorgesteld als pure noodzaak in verband met de plaatsing van SS-20 raketten in de Sovjet-Unie. Zo gezien is dan ook de „nul-optie" vanzelfsprekend: je kunt de raketten aan beide zijden van het „ijzeren gordijn" dan immers weer tegen elkaar wegstrepen! De , , nul-optie" was echter in feite een poging van NAVO-zijde om tegenover de groeiende kritiek onder de eigen bevolking op het „plaatsingsbesluit" duidelijk te maken dat niet het Westen de motor van de nieuwe wapenwedloop in Europa was. Deze „versimpelde" voorstelling van zaken lijkt nu in 1987 door Gorbatsjov handig tegen het Westen te worden uitgespeeld! De werkelijkheid is namelijk dat het „NAVO-dubbelbesluit" uit 1979 vooral stoelde op de gedachte dat een versterking van de , , koppeling" tussen enerzijds de Amerikaanse strategische vergeldingsmacht en anderzijds de West-Europese defensie dringend noodzakelijk was.

Het begrip „koppehng" duidt op het gegeven dat bij een eventuele aanval op West-Europa de Verenigde Staten daadwerkelijk bereid zullen zijn om hun bondgenoten te hulp te komen. De veiligheid van West-Europa en die van de Verenigde Staten moeten dus zichtbaar en op geloofwaardige wijze aan elkaar worden gekoppeld. Daarbij is het van belang dat de aanwezige wapensystemen doeltreffend zijn ter , , afschrikking" van een eventuele vijand, of om in termen van de NAVO-strategie te spreken: geschikt zijn om een „aangepast antwoord" te geven; (strategie van de , , flexibele response"). Zo wordt het bijvoorbeeld niet als geloofwaardig gezien om bij een eventueel conventioneel conflict in Europa te moeten dreigen met de zware strategische kernmacht in de Verenigde Staten. Zouden de Verenigde Staten zelfvernietiging riskeren voor een conflict in Europa? Deze vraag geeft in volle omvang het „koppelingsvraagstuk" aan! Vanuit deze achtergrond hebben juist de Westeuropese NAVO-landen in de achterliggende jaren steeds gewezen op het belang van de Amerikaanse kernwapens in Europa. Voor de strategie van het „aangepaste antwoord" en behoud van een geloofwaardige koppeling aan de Amerikaanse strategische kernmacht achtte men de aanwezigheid van operationeel bruikbare en dus geloofwaardige Amerikaanse systemen voor de korteen middellange afstand onmisbaar. We constateren dus dat het in West-Europa gevoerde veiligheidsdebat, zoals dat gevoerd is rond het NAVO-dubbelbesluit, in feite ging over de geloof- waardigheid van de „koppeling" tussen West-Europa en de Verenigde Staten.

EEN GELOOFWAARDIGE AFSCHRIKKING

Door het plaatsen van de Amerikaanse kernraketten voor de middellange afstand is niet alleen de „koppeling" tussen de Verenigde Staten en West-Europa weer duidelijk zichtbaar en geloofwaardig gemaakt, maar het beklemtoont ook de solidariteit tussen de Westeuropese bondgenoten. Niet alleen in West-Duitsland, maar ook in Engeland, Italië, België en Nederland zijn of zullen kruisraketten worden geplaatst. Daarmee aanvaarden deze NAVO-partners ieder een gelijke verantwoordelijkheid ter garandering van de gemeenschappelijke veiligheid. In dit verband noemde de historicus Verberne in de NRC deze plaatsing het meest Europese defensiebeleid sinds jaren.

Ondertussen heeft Gorbatsjov met zijn voorstellen de Westerse bondgenoten in een moeilijke positie gemanoeuvreerd. De NAVO zou zich politiek volstrekt ongeloofwaardig maken als ze de Russische voorstellen, n.b. haar eigen nul-optie!, zonder meer zou afwijzen.

Zo heeft Gorbatsjov de terugtrekking van de Amerikaanse kernraketten uit Europa en daarmee dus de verzwakking van de „veiligheidsband" binnen de NAVO a.h.w. binnen handbereik gekregen! Als vervolgens ook de kernraketten met een bereik tussen de 500 en de 1000 km (SRINF) in oost en west zouden worden opgeruimd, komt de NAVO te staan voor een Sovjet overwicht op het gebied van raketten met een bereik tot 500 km. Vooral de Duitsers zijn over dit vooruitzicht erg verontrust, omdat zij het NAVO-land zijn dat binnen het bereik van deze, in de Sovjet-Unie opgestelde, wapens valt. Zo heeft Gorbatsjov met zijn voorstel voor een , , dubbele nul-optie" handig ingespeeld op de publieke opinie in het Westen en daarnaast bereikt dat het Westen onderling in discussie, en wei-

licht verdeeld!, zal raken over deze zaken. Duidelijk is dat de Westeuropese NAVO-landen op dit moment Gorbatsjov niet kunnen en niet willen volgen in zijn stappen op weg naar een kernwapenvrij Europa. Naast bovengenoemde bezwaren doemt dan immers ook levensgroot het grote Russische overwicht op het gebied van de conventionele bewapening op! Om deze reden is het Westen ook nooit ingegaan op voorstellen van Russische kant om over en weer een , , no first use" verklaring af te leggen. Zo'n belofte om niet als eerste kernwapens te gebruiken bij een eventueel conflict zou immers bij de huidige krachtsverhouding op conventioneel gebied het risico van een „gewone" oorlog juist vergroten. Onzekerheid over gebruik van kernwapens moet blijven bestaan om zo een geloofwaardige afschrikking te handhaven.

In dit verband merkt de al eerder geciteerde Verbeme op: „De kernwapenvrije toekomst van Europa ligt reeds achter ons en ziet er niet aantrekkelijk uit. Voor 1945 kenden de Europeanen geen kernwapens, conventionele oorlogen des te beter."

MEER GELD VOOR DEFENSIE?

Zoals het er nu naar uitziet, is er een goede kans dat via de besprekingen tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten in Geneve de „eerste nul-optie" tot stand zal komen. Op zich een belangrijke stap op het terrein van de wapenbeheersing, maar zoals al opgemerkt betekent dat niet altijd tegelijk meer veihgheid voor Europa. Wat dit laatste betreft zou het een slechte zaak zijn als vrijwel aansluitend, onder de huidige conventionele verhoudingen, ook de , , tweede nuloptie" gestalte zou krijgen. Er zal eerst in de besprekingen met de Sovjet-Unie verband moeten worden gelegd met de grote onevenwichtigheden op het

Vervolg op pagina 12

Divisies Troepen Tanl< s Artillerie (% 105 mm) Jachtvliegtuigen (grondaanvallen) Jachtvliegtuigen (luchtverdediging) Verkenningsvliegtuigen NAVO^' Warschaupact^* 391/3 48 1.034.00 975.000 9.700 14.000 3.400 6.900 1.550 1.210 730 1.980 215 230 Vervolg van pagina 11

terrein van de conventionele wapens. Het is opmerkelijk dat nu ook in de Verenigde Staten steeds meer politici hier met klem op wijzen. Oud-president Nixon en zijn voormalige minister van buitenlandse zaken Kissinger besloten zelfs nog een keer tot een „gezamenlijk optreden" in de pers. Zij waarschuwen voor de gevolgen van een onevenwichtig wapenakkoord met de Sovjet-Unie, dat „de ernstigste crisis in het veertigjarige bestaan van de NAVO kan veroorzaken."

Duidelijk is dat de Westeuropese NAVO-landen meer aandacht moeten geven aan de conventionele bewapening. Of anders gezegd: er zal meer moeten worden uitgegeven aan defensie, want conventionele wapens zijn veel duurder dan kernwapens! En ook hierover klinken al weer waarschuwende geluiden vanuit de Verenigde Staten. De Democratische senator Nunn, voorzitter van de defensiecommissie, merkte vorige week op dat het hoog tijd wordt dat de NAVO orde op zaken stelt en nu eindelijk de conventionele achterstand eens gaat wegwerken. Daarbij moeten volgens Nunn de Europese bondgenoten zich flinke financiële opofferingen getroosten. Een moeilijk punt in een tijd van bezuinigingen en zeker een punt dat moeilijk te verdedigen lijkt naar de pubheke opinie in een tijd dat de Soyjet-Unie een veel vredelievender gezicht toont. Wordt de conventionele verdediging niet versterkt, terwijl gelijktijdig wel de rol van de kernwapens in Europa snel afneemt, dan betekent dat een toenemende onzekerheid over de At­ lantische koppeling en dus een sterkere invloed van de Sovjet-Unie richting Europa.

Voor een Sovjet-Unie op zoek naar westerse technologie en economische groei is een „betere verhouding" met West-Europa, de grootste handelsmarkt ter wereld, een zeer aantrekkelijk perspectief. Een verminderde Amerikaanse betrokkenheid met een Europa dat politiek en militair geen eenheid is, biedt de Sovjet-Unie interessante kansen. Wat dat betreft is Gorbatsjov's positie momenteel sterk. Hij kan rustig toezien hoe het Westen onderling en tegenover de eigen publieke opinie weer in discussie moet om de door zijn voorstellen ontstane situatie het hoofd te bieden.

Leusden

H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen