Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Kort en bondig

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Kort en bondig

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Jhr. mr. A. F. de Savornin Lohman. Het is vandaag precies 150 jaar geleden dat Alexander Frederik de Savornin Lohman geboren werd. Hij was van 1879-1890, resp. van 1894-1905 en van 1905-1921 lid van de Tweede Kamer, een niet onbeduidende tijd van 38 jaren dus. Tussentijds was hij minister van Binnenlandse Zaken (1890-1891) en lid van de Eerste Kamer (1892-1894). Een belangrij kwekkende staat van dienst in de landspolitiek. Hij was daaraan op enigerlei vooraanstaande plaats maar liefst 43 jaar lang rechtstreeks verbonden.

Hij was een veelzijdig man met grote werklust. Hij was jurist, staatsrechtgeleerde (hoofdwerk „Onze Constitutie"), hoogleraar, publicist, hoofdredacteur van De Nederlander (1894-1921) en als gezegd actief politicus. Daarenboven was hij van 1879-1899 (20 jaar) voorzitter van de Unie , , Een School met den Bijbel" en van 1908-1921 de onbetwiste leider van de totstandgekomen Christelijk Historische Unie (CHU).

In het gebouw van de Tweede Kamer werd een vergaderzaal naar hem vernoemd. Ik vergader daar graag en vaak. Ik zal zeggen waarom. Aan één van de wanden hangt een levensgroot portret van de vernoemde. Hij zit daarop op een stoel naast een portret van mr. G. Groen van Prinsterer. Hij liet zich natuurlijk niet per ongeluk zo vastleggen. Tegenover dat portret voel je je geconfronteerd met een belangwekkende periode uit de christelijke politiek en christelijke politieke partijvorming.

Wat dat betreft zit ik overigens nog liever in de „ds P. Zandt-kamer", maar die is ingericht voor overleg tussen kleinere groepen en heeft dus een wat andere functie.

SCHOOLSTRIJD

Aan de schoolstrijd van de vorige eeuw tot begin deze eeuw zijn enkele namen onlosmakelijk verbonden. Daaronder is die van Lohman. Hij had een actief aandeel in het volkspetitionnement van 1878 om een wettelijke erkenning van de School met den Bijbel te verkrijgen. Het „smeekschrift aan koning Willem III" werd ondertekend door maar Uefst 300.000 ouders. Het verzet tegen de monopoliepositie van het openbaar onderwijs was een volksbeweging geworden. Daaraan gaf hij leiding binnen en buiten het parlement in woord en geschrift. „Buiten de invloed van Gods Woord kunnen opvoeding en onderwijs niet gedijen" (jaarvergadering Unie in 1879). Op 7 oktober zegt hij: „Nu men evenwel bemerkt dat de oogen des volks opengaan, tracht men het op andere wijze zand in de oogen te werpen, door de godsdienstleeraren na schooltijd toegang tot de school te verschaffen. Maar het volk zal zich hierdoor niet laten verblinden. Het is ons niet om eene catechisatie in een schoollokaal te doen, maar om christelijk onderwijs en christelijke meesters; om

Christus in de school, ook gedurende de schooluren". Het ging hem om integraal christelijk onderwijs, niet maar om een openbare school plus godsdienstonderwijs. In een vrije christelijke school moest de kinderen de omgang met de Bijbel worden geleerd. De schoolkwestie bracht hem in aanraking met Groen en later met dr. A. Kuyper. Kort voor zijn dood nog, in de Nederlandse Gedachten van 27 sept. 1875, schreef Groen over „onze uitnemende vrienden Dr. Kuyper en Mr. de Savornin Lohman".

LOHMAN EN KUYPER

De Standaard noemt Lohman bij gelegenheid van zijn kandidaatstelling voor de Kamer „het philosophisch hoofd der Antirevolutionaire partij". Er is beweerd dat Dr. Kuyper de op- volger is van Groen van Prinsterer. In zoverre is dat juist dat tot 1881 Kuyper Groen alleen verving.

Van Koetsveld oordeelt in zijn bekende werk „Het ontstaan, de beginselen en de geschiedenis van ONZE POLI­ TIEKE PARTIJEN" echter voor daarna anders." Gezamenlijk hadden de beide mannen de leiding in handen. Daarbij was de verdeling van den arbeid niet moeilijk. Elk dier beiden bezat eigenschappen waardoor als vanzelf hem was aangewezen welk gedeelte van de taak voor zijne rekening kwam. Dr. Kuyper, vurig, wegslepend, volksredenaar, organisator bij uitnemendheid, moest wel worden de leider der partij buiten de Kamer. Lohman, wiens meer sobere, zelfs enigszins stroeve voordracht minder geschikt was om indruk te maken bij de groote menigte, maar wiens scherpe, heldere, streng-logische betoogtrant daarentegen uitnemend was berekend voor eene vergadering van juristen en wetenschappelijk ontwikkelden, - Lohman, de diepe denker, de geboren staatsman, - Lohman was dé aangewezen leider der partij in de Kamer. Men kan dan ook gerust zeggen, dat De Savornin Lohman, wat persoonlijke hoedanigheden betreft, veelmeer de opvolger van Groen van Prinsterer was dan Dr. Kuyper" (blz. 440, 441). De Standaard van 4 juni 1879, no. 2206, zegt het zo: „En de Savornin Lohman eindelijk is immers de held van het woord, de vaardige scribent, de scherpe en toch bezonnen denker, die, toen in 1875/1876 plotseling al wat eere onder ons had scheen weg te vallen en de oordelen Gods zwaar over ons werden, ons volk in zijne verlatenheid heeft getroost, voor zijn recht met mannenmoed heeft gestreden, en al strijdend, al worstelend in het leven en tegelijk in de liefde van dat volk is ingegroeid" (uit „Schrift en historie". Kok, Kampen, 1929, blz. 234).

De verhouding tussen Kuyper en Lohman blijft niet goed. En in de Kamer èn aan de Vrije Universiteit ontstaat verwijdering tussen de collega's parlementariërs en hoogleraren. Het gaat ten diepste om de hantering van de zinspreuk „Tegen de Revolutie het Evangelie" van Groen. Kuyper vervangt die door een Exclusivisme waarin Lohman niet mee kan. De eerste ontwerpt een Calvinistisch bouwwerk en/of bolwerk, waarin hijzelf zeer dominant heerst en waaraan alles en iedereen onderwerpen dient te zijn. Die strijdmethode werd door Lohman afgewezen. Praktisch ging het om het kiesstelsel en de (ver-)houding tot de sterk opkomende „roomsche politiek". De anti-revolutionairen zagen er politiek brood in de roomsen hier en daar te steunen, weliswaar vanuit de antithese toch de coalitiegedachte; terwijl de vrije anti-revolutionairen (Lohman CS.), later met andere protestants-christelijke groeperingen geünieerd tot de CHU hierbij en hierdoor wél degelijk de protestantse beginselen op het spel zagen staan. Het roomse staatsrecht mocht ten enenmale niet in de plaats schuiven van het nationale staatsrecht. Geestelijke en wereldlijke macht mochten niet worden vermengd. Hij bestreed daarom fel de rooms-katholieke grondstellingen, die zich niet verdragen met die van de protestantse staat. Het ging hem om een christelijk-nationale staatkunde, zonder afwijking naar een calvinistisch of rooms-katholiek dwarspad. Daarom voerde hij strijd tegen én Kuyper én Rome. Voor mij ligt het boek dat van één en ander een uitstekende sa­ menvatting beoogt te zijn, te weten „Calvijn en Rome, historisch-politische bijdragen" door Jhr. Mr. A. F. de Savornin Lohman, voor uitgave gereed gemaakt door H. van Malsen en van een inleiding voorzien door geestverwant en oud-minister van onderwijs Dr. J. Th. de Visser. (Kemink, Utrecht, 1927). De hierin aangedragen onderwerpen zijn doorgaans nog zeer actueel in de SGP.

Het zou ons studieorgaan Zicht niet misstaan eens wat uit dit boek op te diepen en te commentariëren. De SGP kan en moet Lohman niet annexeren. Dat neemt niet weg dat van hem veel te leren valt. Kort na zijn uittreden uit de Kamer (1921) kwam ds. G. H. Kersten in de Kamer (1922). In 1924 overleed Lohman. Er waren tussenbeiden - mogelijk hebben zij elkaar nog gekend of ontmoet - principiële verschillen, maar ontegenzeggelijk ook overeenkomsten. ^^

Voor mij redenen genoeg om de aandacht op deze staatsman te vestigen.

29 mei 1987

Van der Vlies

^^ N.B. Zie bijvoorbeeld „Een vaccine-aanbidder" door jhr. mr. A. F. de Savornin Lohman (Daamen, 's-Gravenhage, 1912).

Dit artikel werd u aangeboden door: Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 18 juni 1987

De Banier | 20 Pagina's

Kort en bondig

Bekijk de hele uitgave van donderdag 18 juni 1987

De Banier | 20 Pagina's