Buiten onze grenzen

EINDE BEWIND PINOCHET?

De al vijftien jaar in Chili aan de macht zijnde generaal Pinochet werd deze maand verslagen bij de volksraadpleging. Bij deze volksraadpleging kon alleen maar gekozen worden tussen „ja" of „nee" wat betreft een nieuwe achtjarige ambtstermijn voor de generaal. De samenwerkende oppositie in Chili wist Pinochet deze nederlaag te bezorgen. Volgens de door Pinochet zelf in 1980 ingevoerde grondwet dienen nu eind volgend jaar vrije verkiezingen te worden uitgeschreven waaraan meerdere kandidaten kunnen meedoen. In 1990 zou Chili dan weer geregeerd kunnen worden door een burgerpresident. Wat overigens nog niet betekent dat ChiU ook ophoudt een militaire dictatuur te zijn. Het verhes van Pinochet bij dit „ja-nee-plebisciet" wil niet zeggen dat de militairen bereid zijn zich weer terug te trekken in de kazernes. De grondwet van 1980 is immers nog altijd van kracht en die biedt de militairen, via hun meerderheidspositie in de invloedrijke Nationale Veiligheidsraad, ook in de toekomst een sterke invloed op de politiek van een eventuele gekozen burgerregering!

Ondertussen heeft generaal Pinochet zijn verlies toegegeven en wat belangrijker is: hij heeft beloofd de uitslag te respecteren. Wel verwerpt hij de suggestie van de oppositie om eerder af te treden en houdt hij vast aan de in de omstreden grondwet van 1980 getroffen regeling, waardoor hij nog minstens een jaar de touwtjes in handen kan houden. Wat dat betreft is de toekomst van Chili ook na dit plebisciet nog erg onzeker. In een jaar kan veel gebeuren, maar bovendien kan de mi- Htaire junta volgend jaar opnieuw een kandidaat naar voren schuiven. De oppositie is dan onderling verdeeld, een proces wat zich nu al begint af te tekenen, en daardoor de , , militaire kandidaat" beslist niet kansloos.

Tenslotte behaalde Pinochet tegenover een verenigde oppositie nog altijd zo'n ruime veertig procent van de stemmen! Als we ons afvragen hoe het komt dat na 15 jaar militaire dictatuur, en regelmatige ernstige schendingen van de mensenrechten, Pinochet nog altijd op zoveel stemmen kan „rekenen" komen we terecht in het jaar 1973. Het jaar waarin de militairen een staatsgreep pleegden en de linkse regering Allende ten val brachten.

DE ERFENIS VAN ALLENDE

In 1970 won Allende de presidentsverkiezingen in Chili. Hij werd gesteund door de Unidad Popular, een volksfront waaraan behalve zijn eigen socialistische partij, de communisten, de radicalen, de sociaal-democraten en een afsplitsing van de christen-democraten deelnamen. Allende won maar net, 36, 6% tegenover 34, 9%, van de kandidaat van de conservatieve Nationale Partij. De grondwet schreef voor dat een kandidaat een absolute meerderheid diende te behalen voor het presidentschap en dat anders het Parlement zijn benoeming moest bekrachtigen. Met steun van de christen-democraten kon Allende toen aan zijn ambtstermijn als president van Chili gaan beginnen. Vanaf het begin had hij dus binnenlands te maken met een sterke oppositie en ook vanuit het buitenland, vooral vanuit de Verenigde Staten, kwam er kritiek op zijn beleid. De Amerikaanse regering met president Nixon aan het roer was beslist niet blij met deze eerste gekozen socialistische president in de geschiedenis van Latijns-Amerika. Vanaf het begin stond het bewind van Allende in het teken van grote verdeeldheid en een toenemende polarisatie. Rechtsextremistische groepen pleegden aanslagen, voortdurend waren er grote betogingen voor en tegen zijn bewind en in de pers werden felle campagnes gevoerd.

De marxist Allende maakte duidelijk te willen opereren binnen het raamwerk van de wet, maar zijn radicale politieke koers bracht grote onrust teweeg. In twee jaar tijd onteigende de regering Allende zo'n veertig procent van de landbouwbedrijven ten gunste van kleine pachters en landarbeiders. Verder werden in deze periode een honderdzestig bedrijven genationaliseerd of onder controle van de regering gebracht. Daarnaast werden de arbeiders betrokken bij het bestuur van de bedrijven waar ze werkten. Allende heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij zo de basis wilde leggen voor een overgang naar een socialistische staat! Door de maatschappelijke weerstanden die dit beleid opriep ontstond meer en meer een economische chaos. Ook politiek verhardden de verhoudingen zich. Een grote groep binnen de christen-democratische partij keerde zich van Allende af en typeerde zijn handelen als illegaal. In het Chileense Huis van Afgevaardigden werd zelfs met ruime meerderheid een motie aangenomen, waarin de regering illegaal handelen, schending van de grondwettelijke garanties en van de rechten van het Parlement en de rechterlijke macht werd verweten. Een week later deelde een vooraanstaande christen-democraat mee dat zijn partij niet meer was geïnteresseerd in een dialoog met een regering die zich kenmerkte door een , .totalitaire mentaliteit, sectarisme en minachting voor de rechtsorde". Nog diezelfde maand maakte een militaire coupe een einde aan het bewind van Allende. Bij de gevechten rond zijn paleis kwam president Allende zelf om het leven. Een militaire junta nam het bewind over en één van haar leden, de generaal Pinochet, trad tevens als president op. Het Parlement werd ontbonden, perscensuur werd ingesteld, linkse radiostations en kranten werden verboden en onmiddellijk na de machtsovername werden vele aanhangers van de omvergeworpen regering gevangen gezet. Verder kondigde de junta aan dat Chili een andere grondwet zou krijgen en werd een decreet uitgevaardigd waarbij alle marxistische partijen werden verboden.

DE RECHTSSTAAT AANGETAST

Hoewel de politieke partijen in Chili wel protesteerden tegen tal van maatregelen die de democratie aantastten, springt toch veel meer in het oog dat zij juist herhaaldelijk op ingrijpen door de militairen aandrongen! Velen, waaronder vooral de in Chili talrijke kleine middenstanders, stonden a.h.w. langs de kant te juichen toen het leger de macht greep. De christen-democraat en oud-president Frei merkte zelfs op in '73: „De generaals hebben Chili en ons allemaal gered". Maar weinigen voorzagen toen dat de staatsgreep van Pinochet zo'n barbaars karakter zou krijgen. Toch werd al in de eerste jaren duidelijk dat naast goede maatregelen, die o.a. de economie weer in het goede spoor brachten, het bewind van de junta gepaard ging met verdwijningen, martelingen en verbanningen. Een miljoen Chilenen nam al dan niet gedwongen de wijk naar het buitenland.

Democratie en rechtsstaat waren begrippen die steeds moeilijker op Chili van toepassing bleken. In 1977 werd de grote christen-democratische partij verboden en werd Frei de leider van de oppositie. Hij kreeg steun van de toenmalige Amerikaanse president Carter en de Westeuropese democratieën. Na zijn overlijden in 1982 werd hij opgevolgd als leider door Valdés. Deze slaagde erin de verdeelde oppositie aaneen te smeden tot een alliantie. Deze alliantie onder de naam „Allianza Democratica" wilde Chili terug voeren naar de rechtsstaat. Daarbij was de gezamenlijke leus: „Pinochet moet verdwijnen!" Op bezoek in Nederland in 1983 sprak Valdés: „Wij willen niet terug naar Allende, maar ook nooit meer terug naar de willekeur, het machtsmisbruik van de regering Pinochet.”

DE „NEO-DEMOCRATIE" VAN PINOCHET

In één van zijn toespraken merkte Pinochet op: , , De communisten hebben het woord democratie verdraaid. Wij hebben de naam democratische republiek niet nodig, omdat wij een grond­ wet hebben, omdat de Chileen zijn vrijheid liefheeft, soeverein wil zijn. Wij gaan de marxisten in Chili de voet dwars zetten, het marxisme mag nooit meer tot ons grondgebied doordringen." In het kort was en is dit typerend voor de pohtiek van Pinochet. Elk politiek besluit, hoe willekeurig en ondemocratisch ook, kreeg van hem een positieve duiding tegen de achtergrond van zijn anti-marxisme. Zelf typeerde hij deze politiek eens als „neodemocratie", waarbij eerder sprake zou zijn van , , verschillende opinies" dan van politieke partijen. Want dan loopt men immers, aldus Pinochet, „het risico dat onder de dekmantel van een of andere partij het marxisme wordt binnengehaald of zelfs dat een marxist president wordt en probeert zijn ideeën door te voeren.

In het najaar van 1980 riep Pinochet de Chilenen op naar de stembus te gaan om zich uit te spreken voor of tegen de nieuwe grondwet. Bij aanneming van die grondwet betekende dat een verlengde ambtstermijn voor de generaal tot 1989. Volgens de officiële uitslagen sprak bijna zeventig procent van de Chilenen zich uit vóór de grondwet en dus voor Pinochet. In een televisietoespraak had Pinochet gezegd dat zijn nieuwe ambtstermijn een periode zou worden van „langzame en geleidelijke ontwikkeling naar een democratische vorm van regeren". In de grondwet werd verder bepaald dat tegen het eind van de achtjarige periode de junta een kandidaat voor het presidentschap zou aanwijzen. Werd deze kandidaat via een referendum goedgekeurd dan zou hij tot 1997 aan de macht blijven. In dat jaar zouden dan vrije presidentsverkiezingen plaats moeten vinden. Werd de presidentskandidaat van de junta echter afgekeurd dan zou president Pinochet zelf nog eenjaar aanblijven en binnen die tijd verkiezingen organiseren. Een situatie waar de Chilenen zich dus momenteel midden in bevinden.

Verder zou de nieuwe grondwet nog niet geheel van kracht worden, maar bleven zo'n twintig „overgangsvoorzieningen" van kracht. De meeste komen er op neer dat de president grote bevoegdheden heeft om tegenstanders aan te pakken. Verder bekrachtigde de nieuwe grondwet opnieuw het systeem van de vrije markteconomie. Dit laatste is tegelijk het terrein waarop de regering Pinochet wel enig succes boekte. Zo groeide de Chileense economie sinds 1983 met gemiddeld 5, 5% per jaar en is ook de buitenlandse schuld verminderd. Verder verviervoudigde de export onder het bewind van Pinochet en wist hij Chili minder afhankelijk te maken van de koperexport. Wel is de economie van Chili kwetsbaar gebleven, vanwege het feit dat het land vrijwel uitsluitend grondstoffen exporteert waarvan de prijzen worden bepaald door vraag en aanbod op de wereldmarkt.

ONZEKERE VOORUITZICHTEN

Na aanvankelijk stroeve onderhandelingen kwam de democratische oppositie afgelopen voorjaar eindelijk tot een samenwerking in het zogenaamde „Nationale Commando voor het Nee". Zestien politieke partijen werkten daarin samen en riepen de kiezers op te gaan stemmen en zich uit te spreken met „nee". Pinochet werd verslagen en de leider van de christendemocraten Het weten: „Het is duidelijk dat een meerderheid van de Chilenen , , nee" zegt tegen Pinochet en terug wil naar volledige democratie." Zoals al opgemerkt kan echter de vraag worden gesteld of de uitslag van dit „ja-nee plesbisciet" daar wel toe zal leiden. Het is toch waar wat een Chileen tegen een journalist opmerkte: „De koppige generaal heeft het aan zichzelf te wijten. Hij kreeg nu meer dan veertig procent van de stemmen. Als hij vrije verkiezingen had georganiseerd, was hij niet geconfronteerd met een gemeenschappelijk No maar met zeker twee of drie tegenkandidaten en had hij gemakkelijk gewonnen. Maar bij de komende presidentsverkiezingen krijgt hij weer een herkansing." De vraag is echter of de junta Pinochet wel opnieuw als haar kandidaat naar voren zal schuiven bij de verkiezingen van volgend jaar. Er lijkt verdeeldheid te heersen binnen de junta, waar sommige leden wel eerder met de burger-politici zaken lijken te willen doen. Die laatste hebben daar groot belang bij, want uitstel kan al­ leen maar in haar nadeel zijn. Vooral ook omdat binnen de gezamenlijke oppositie bij naderende presidentsverkiezingen de spanning onvermijdelijk weer zal toenemen. Zo vormden de christen-democraten vorige maand al een akkoord van „politieke coalitie" met vijf kleine centrum partijen. Een poging om links de politieke wind wat uit de zeilen te nemen en dus ook weer het begin van hernieuwde politieke tegenstellingen. Voorlopig ligt de „sleutel" tot de politiek nog altijd bij de militaire junta. Schuiven zij opnieuw Pinochet of wellicht een andere kandidaat naar voren bij de presidentsverkiezingen of gaan zij in op de uitnodiging van de politieke partijen voor overleg en komt er langs die weg misschien een eerdere „burgerlijke" oplossing? Het is voor de Chilenen te hopen dat spoedig de al weer achttien jaar durende periode van politieke instabiliteit, die via een radicaal links experiment leidde tot een rechtse militaire dictatuur, tot het verleden zal behoren.

Leusden

H. Lenselink

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen