Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

De verloren mensheid

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

De verloren mensheid

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

leder mens is steeds meer een onderdeel van de wereldwijde mensengemeenschap. Nationale grenzen zijn niet meer belangrijk. Via Internet en mobiele telefoon leven wij steeds onafhankelijker van een vaste w^oon- en verblijfplaats. De Franse filosoof Alain Finkielkraut verbindt deze ontwikkelingen met de dramatische oorlogen van deze eeuw. In het boek 'De verloren beschaving' schetst hij de geschiedenis van de moderne mens die uiterst hardleers is.

GELIJKHEID

We proberen allereerst de gedachtegang van Finkielkraut te volgen om daarna enkele opmerkingen bij zijn betoog te maken. Het hele boek gaat eigenlijk over visies op de mens. De vraag is steeds: Vie of v/at is de echte mens? ' Het eerste hoofdstuk gaat over de vraag wie mijn gelijke is. Aanvankelijk was het zo dat voor de mens alleen die mens gelijk was die op eenzelfde manier leefde, de mens die behoorde tot dezelfde groep of cultuur. Naast de filosofie is het aan de Bijbel te danken dot deze manier van denken werd losgelaten. Immers, de Bijbel zegt dat ieder mens voor Gods aangezicht gelijk is. Hoewel de Bijbel grote invloed had op de Europese cultuur. Verhinderde dit niet dat er in de Middeleeuwen nog grote ongelijkheid was onder de mensen. Alleen die mens werd als gelijke gezien die tot dezelfde stand behoorde. Ook rechtvaardigde Karel V nog steeds de uitroeiing van de indianen in het nieuwe land door te wijzen op hun barbarij en heidendom.

Finkielkraut citeert Pascal die de gewichtigdoenerij van die mensen hekelde die zich hoger waanden dan anderen. Wanneer mensen niet meer in God geloven als degene die boven elke menselijke ordening staat, krijgt de verbeelding de overhand.

Goedgelovigheid vervangt don het geloof in God als fundament van de samenleving. De teloorgang van het oude hiërarchische stelsel leidde er wel toe dat mensen meer open gingen staan voor elkaar. 'Gelijk-zijn' werd meer een gevoel dan een gedachte.

DE JODEN GEEN MENSEN?

Frankrijk weigerde aanvankelijk de Joden te gedenken die in de Tweede Wereldoorlog omkwamen. Het is Sartre die daarvoor de ogen opende. Van hem is de uitspraak dat de existentie aan de essentie voorafgaat. Niet wat de mensen gegeven is, is belangrijk, maar wat hij zelf van het leven maakt, telt. De mens schept zijn eigen identiteit. Dat is vrijheid! De identiteit en waardigheid van de mens ligt zeker niet in een orde van Hogerhand. Interessant is nu hoe Finkielkraut deze ontwikkelingen, die hij ook ziet als reactie op de gruwelen van Twee Wereldoorlogen, daarmee in verband brengt. De Eerste Wereldoorlog laat ons zien hoe bizar het is dat gewone huisvaders elkaar als anonieme mensen in een loopgravenoorlog afslachtten.

De Tweede Wereldoorlog laat zien hoe één volk dacht het belangrijkste volk te zijn. Het Germaanse ras diende de vooruitgang. Andere rassen, vooral de Joden, belemmerden die vooruitgang en moesten worden opgeruimd. Voor de nazi was de Jood geen gelijke, geen mens. De zonde huisde volgens de nazi's niet in de mens als zodanig, maar in een deel van de mensheid.

Het gaat dan dus niet meer om de tegenstelling tussen naties, maar tussen rassen. Hitler wilde de natuur van de mens vervolmaken. Het ging hem om de vooruitgang van de soort. Het was een sterke wil, die geen enkele toegeeflijkheid tolereerde, die het nazisme zo'n kracht gaf met alle desastreuze gevolgen van dien.

COMMUNISME EN NATIONALISME

Het communisme verschilde in wezen niet van het nazisme. Het was even totalitair. De proletariër was de ideale mens, de mens van de toekomst. De communist was geheel vrij van plaats of nationaliteit. De band met het verleden moest dan ook doorgesneden worden. Een nieuwe ideale samenleving brak aan, los van elke binding aan het verleden, streekgebruiken en de n(tuur van de mens. Hannah Arendt die de gelijkenis tussen communisme en nazisme aantoonde, ziet bede systemen als een botsing tusset de waardigheid van de mens en r ) geschiedenis, in naam van de voc uitgang werd de menselijke waardigheid gebroken.

Arendt wijst op de religieuze acht • grond van deze ideologieën. We willen de eindigheid, onvolmaaktheid en zondigheid van de mens niet aanvaarden. Dan is het een idee, zoals Pascal al zei, dat ons gaat beheersen en ons uiteindelijk aanzet tot onmenselijk handelen. Maar waarom leerde de mens nie van de afschrikwekkende voorbee den van de Eerste Wereldoorlog, zodat de Tweede Wereldoorlog n t hoefde plaats te vinden? Finkielkrc , t spreekt in dit verband van 'de iror e van de geschiedenis'. De Eerste V ^- reldoorlog deed het geloof in de vooruitgang niet wankelen. Het werd versterkt door de Russische r , - volutie. Lenin, aanvankelijk pacifis maakt de oorlog tot een onderdee van de klassenstrijd. De mens wor f een onderdeeltje van het leger en het totale systeem. Het vernederde Duitsland zocht na de Eerste Wereldoorlog een vijand en vond die in de Joden, in concentratiekampe werkten wetenschappers aan de ontwikkeling van 'een mensloze mensheid',

HUMANITAIRE HERSTELOPERATIES

Volgens Finkielkraut liggen de hedendaagse 'humanitaire herstelop raties' in het verlengde hiervan. Er is een soort wereldwijde sympathi' voor de lijdende mensheid, die eebegin vond in de acties voor Biafrr in 1968. Onafhankelijk van politieke besluitvorming zet men zich in voor de lijdende mens. Het gevoel van medelijden zoekt zo de gang van de geschiedenis met haar noc, > lottige gevolgen, te overwinnen. Finkielkraut geeft niet veel voor deze hulp aan de medemens. De blik van de hulpverlener, van de 'Artsen zonder Grenzen', ziet niet de mens schter het slachtoffer. De ellendige is nooit omville van hemzelf : )emincl. Al die iulpverlening is niet meer dan een bekommerlis om het lot /on de soort, een immens bemoederen'. Het laat alleen zien dat we het onvolmaakte, het onoorspelbare en wetsbare niet i.unnen verdrojen.

)e binding aan en eigen grondgebied is sinds e Tweede Weleldoorlog een bedenkelijke raak. Dat toont vel de kritische bejegening van hetationalisme in het voormalig Joegoslavië. Het is vandaag de dag belangrijk om je los te maken van je geboortegrond. Dat kon heel goed. De wereld wordt één groot handelssysteem. Onze verhouding tot de/ereld en de gemeenschap waarin vve geboren zijn, verandert tegelij- < ertijd dramatisch door de mogelijk- 'leden van het wereldwijde informolenet. Iedereen kon overal zijn waar hij wezen wil. De mens wordt van inwoner toerist. Zo kunnen we onze bezwaren tegen de binding aan de aarde, de geboortegrond, gestalte geven. We maken ons er los van. Finkielkraut schrijft erover in religieuze termen. Het leven vullend toerisme wordt 'het Hoogste Goed'. Dit Is de uiteindelijke vorm van vrijiieid, gelijkheid en broederschapvaar de Franse Revolutie heen wil- 'e.

Het boek van Finkielkraut is een ontmaskering van humanistische idealen die uiteindelijk tot grote misdaden leidden. Teleurgesteld vraagt hij zich af of de mens dan voor niets heeft geleefd in deze eeuw. Want nog steeds is de mens rancuneus, nij kan de gegeven situatie, waarin hij zich bevindt, niet aanvaarden. Het alternatief is dankbaarheid voor net bestaan en het gegeven leven. Gelaten stelt Finkielkraut op het eind van zijn boek, dat er maar weinig verandert. 'De gebeurtenissen zijn niet hevig genoeg geweest om de moderne mens aan het wankelen te brengen. De heerschappij van het gevoel en de misschien slechts voorlopige nederlaag van de ideologie hebben geen einde gemaakt aan de heerschappij van de rancune. Was de twintigste eeuw overbodig? '

WAARDERING

Het boek van Finkielkraut, die van zichzelf zegt niet gelovig te zijn, laat zien hoe de mensheid over zichzelf denkt. Allerlei idealen komen op en worden in de samenleving en in de politiek verwezenlijkt. Het verfrissende van het boek van Finkielkraut is dat hij in zijn kritiek volstrekt onmodieus te werk gaat. Finkielkraut laat, zonder dat waarschijnlijk zelf te willen, zien dat kritiek op de samenleving vanuit een gereformeerde mensvisie doel treft. Wie de zondige natuur van de mens - en dan van ieder mens individueel en persoonlijk - niet aanvaardt, bedenkt allerlei wegen en manieren om zich boven die onvolmaaktheid en boven elkaar te verheffen. Ten koste van de medemens, zo blijkt.

De beschouwingen van Finkielkraut maken ons attent op allerlei verborgen motieven die de mensheid sturen. Zonder zijn analyses in alles te delen, kunnen we die wel voor een belangrijk deel onderschrijven. De mens aanvaardt niet 'de gegevenheden' van schepping en zondeval. De mens kan zijn positie als mens niet aanvaarden, zolang hij niet weet dat zijn onvrede met zijn be­ staan te maken heeft met zijn zondeval in Adam. Alleen de erkenning van dat feit en het geloof in Christus als zijn Verlosser, maakt het hem mogelijk zijn onvolmaaktheid en sterfelijkheid te aanvaarden.

Het boek van Finkielkraut laat zien dat christelijke politiek bestaansrecht heeft. Christen-politici kunnen laten zien hoe mens en schepping zich tot elkaar verhouden en wat de mens van nature drijft. Zij kunnen wijzen op de gevolgen van een mensvisie die zichzelf tot maat is. Zij kunnen wijzen op een nieuwe schepping, vrede op aarde, die niet de resultante is van deze bedeling, maar in Christus komende is. Advent!

H.F. Massink

N.a.v. Alain Finkielkraut 'De verloren beschaving', vert. Frans de Haan, uitg. Contact te Amsterdam, 160 p., f 32, 90

Dit artikel werd u aangeboden door: Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 11 december 1997

De Banier | 20 Pagina's

De verloren mensheid

Bekijk de hele uitgave van donderdag 11 december 1997

De Banier | 20 Pagina's