KROONJUWELEN ZIJN ER OM OPGEPOETST TE WORDEN; DE GEKOZEN BURGEMEESTER IS ER ZOMAAR NIET

Bij de oprichting van Dóó, gaf de partij zichzelf een aantal kroonjuwelen cadeau. Deze lagen vooral op het terrein van de staatkundige en bestuurlijke vernieuwing: verandering van het kiesstelsel, invoering van het referendum en de rechtstreekse verkiezing van de ministerpresident, commissaris van de koningin en burgemeester. Tweeëndertig jaar later lijken deze kroonjuwelen weinig aan glans te hebben ingeboet. Maar schijn bedriegt. Op het terrein van het binnenlands bestuur is de afgelopen jaren niet veel van de idealen van de Democraten terechtgekomen. Denk bijvoorbeeld alleen al aan het povere resultaot van de invoering van het correctief referendum of aan hun tweeslachtige houding inzake het wel of niet opdelen van Rotterdam. En tot een rechtstreekse verkiezing van de 'eerste man of vrouw' van het land, de provincie of de gemeente kwam het helemaal niet. Kortom, Dóó heeft binnen paars weinig van haar kroonjuwelen (kunnen) laten blinken. Niettemin poetste de partij in haar verkiezingsprogramma voor 1998 - 2002 ze nog eens flink op.

KABINETSFORMATIE

Het leek erop of Dóó tijdens de kabinetsformatie hoog spel zou spelen om tenminste één van haar idealen te kunnen verzilveren. Althans, Dóóonderhandelaar De Graaf deed dat zo voorkomen. Alleen als zij voldoende 'herken- baar ' zouden kun- nen zijn in een tweede paarse co- alitie, zouden de Democraten mee- doen. En die herken- baarheid werd steeds meer toegespitst op h kroonjuweel van de d gekozen burgemeester, zien de standpunten va VVD over dit onderwerp, lag de conflictstof voor het oprapen. VVD wilde aan de door de Kroon be- noemde burgemeester vasthouden, terwij l PvdA opteerde voor een door de gemeenteraad gekozene. De route naar Paars II leek lang en glib- berig.

DISCUSSIE

In het informatie-luwe formatietijdperk kwamen de voor- en tegenstanders van de gekozen burgemeester in de kranten en vakbladen uitgebreid aan het woord. Het kiezen van burgemeesters is "on-Nederlands" (Bruins Slot, Apeldoornjen zou leiden tot "populisme" (Lammers, Groningen) en tot "verzwakking van de positie van de gemeenteraad" (Goekoop, Leiden). Anderzijds zou het juist "meer duidelijkheid over de legitimiteit van zijn handelen" (Welschen, Eindhoven) verschaffen. Al met al verklaart 85 procent van de burgemeesters in een NRC-enquête begin dit jaar, voor handhaving van de (al dan niet enigszins gewijzigde) benoemingsprocedure te zijn, en zegt 8 procent een door de gemeenteraad gekozen burgemeester te willen. Zeven procent van de geënquêteerde burgemeesters pleit voor een rechtstreeks door de bevolking gekozen eerste burger. Grootste bezwaar tegen elke verandering is de verhouding met de gemeenteraad. Het probleem van het dubbelmandaat: de gekozen burgemeester krijgt een rechtstreeks mandaat van de kiezer, maar hoe die zich dan verhoudt tot dat van de gemeenteraad als gekozen volksvertegenwoordiging, is onduidelijk. Dit probleem oplossen, betekent zagen aan de poten van de monistische hoofdstructuur van h gemeentebestel. De voorstanders hebben daar echter geen moeite mee. Het kabinetsvoorstel inzake de wethouder van buiten de raad (zie de vorige DOELWIT-oflevering) lijkt immers ook een keuze voor een CJalistisch systeem in te houden. Nauw verweven met de hernieuv. ie discussie over de aanstellingswijz° van de burgemeester is de vraag jf het benoemingsrecht van de Kroc ; al dan niet uit de Grondwet moet worden geschrapt. Bij de grondwetswijziging van 1983 werd de benoeming van de burgemeester geconstitutionaliseerd, maar paar: wilde de benoeming weer uit de Grondwet halen. In het zicht van "e verkiezingen en de formatie is he wetsvoorstel daartoe in de Tweede Kamer niet afgehandeld. Het zou in de formatiebesprekingen worden meegenomen.

De Rotterdamse burgemeester Peper stelde een experiment voor, waarbij burgers zich bij referendum mogen uitspreken over twee of drie door de raad geselecteerde burgemeester skandidaten. De 'winnaar' zou moeten worden voorgedragen aan de Kroon. Hiermee zou het recht van de Kroonbenoeming gehandhaafd kunnen blijven, en zou de huidige praktijk dus nauwelijks behoeven ie worden aangepast. Hoewel dit idee niet door iedereen werd omarmd, leek het wel een aantrekkelijk aangrijpingspunt te zijn om uit een eventuele formatie-impasse te geraken. In burgemeesterskringen werd dit idee van hun collega uit de Maasstad als een 'gepeperde uitspraak' afgedaan.

RAADPLEGEND REFERENDUM

Moi"ir ondanks alle schijnbaar onove'brugbare tegenstellingen kwame.. PvdA, WD en D66 er uit: gemeenten krijgen de mogelijkheid raodplegende referenda te orgonisersn over de keuze van een burgemeester. Er komt dus geen rechtstreeks door de bevolking gekozen buf jemeester en er zal ook niet mee woiden geëxperimenteerd. De uitkorist van het raadplegend referendum zal niet bindend zijn voor gemeenteraad of rijk. De gemeenteraad gaat een grotere rol spelen bij de Keuze van de burgemeester. In p!': its van een vertrouv^/enscommissie die een voordracht aan de minister doet, bespreekt straks de hele ge'ieenteraad de mogelijke kandidoien. Daaruit resulteert vervolgens een lijstje met kandidaten waarover de bevolking zich dan mag uitspreken.

OOK is besloten het Grondwetsartikel dat over burgemeestersbenoemingen gaat, te schrappen. In plaats daarvan wordt er een passage n de Gemeentewet opgenomen. Deze wet kan gemakkelijker worden gewijzigd don de Grondwet.

COMPROMIS

Het akkoord over de burgemeester is een compromis in de meest letterlijke zin. Alle partijen hebben ingeschikt, maar zoals vaker met een compromis, kan ieder er zijn gelijk uit halen. Dóó krijgt zijn zin dat de burger via een referendum - ook een kroonjuweel - zijn voorkeur kan uitspreken over kandidaten. VVD kan zeggen dat de minister degene blijft die de burgemeester uiteindelijk aanwijst. En de PvdA heeft bereikt dat niet een vertrouwenscommissie maar de complete gemeenteraad de kandidaten voordraagt.

Ook is afgesproken dat een staatscommissie de mogelijkheden en gevolgen gaat onderzoeken van een rechtstreeks door de bevolking gekozen burgemeester. Dat betekent echter nog niet dat Dóó op termijn dan wel zijn ideaal gerealiseerd zou kunnen zien, want de drie partijen willen zich op voorhand niet aan het advies van de staatscommissie verbinden. De rechtstreeks gekozen burgemeester is er dus zomaar nog niet. Daar komt nog bij dat, zoals gezegd, hiervoor een Grondwetswijziging nodig is. En daarover moet een parlement zich tweemaal uitspreken. Tweede en Eerste Kamerkunnen dan nu dus wel beslissendat de burgemeestersbenoemingwordt overgeheveld naar de Gemeentewet, maar pas na nieuweverkiezingen kunnen de beide Kamersin nieuwe samenstelling eendergelijke wijziging formaliseren.Of niet; dat hangt van de dan weergewijzigde politieke verhoudingen af.

Al met al is het voor Dóó niet allesgoud wat er blinkt. Enfin, Paars IIzal er nu wel komen - en dat washun ook veel waard - maar de kansbestaat dat zij zich met het in dewacht slepen van een raadplegendreferendum over burgemeesterskandidatente vroeg hebben rijk gerekend.En zo ga je niet met je eigenkroonjuwelen om. Die zijn er omzorgvuldig gekoesterd en opgepoetstte worden en niet om als wisselgeldvoor regeringsdeelname teworden gebruikt.

H. van der Wal

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen