KONINGIN NIET ONTTRONEN BIJ KABINETSFORMATIE

't Is weer zover. Het schijnt tot een van de vaste parlementaire gebruiken te behoren om op gezette tijden een kamerlid de republikeinse trom te laten roeren. Dit keer is het het PvdA-kamerlid Peter Rehv/inkel dat het oude liedje aanheft: 'Oranje boven, weg met de koningin'. De sociaaldemocraat wil de Koningin onttronen, althans gedurende de kabinetsformatie.

ONDER SCHOT

Het is niet voor het eerst dot Hare Majesteits rol bij de kabinetsformatie onder schot wordt genomen. Waaruit bestaat die gewraakte rol eigenlijk precies? Op de keper beschouwd heeft die niet eens zoveel om hakken. De speelruimte van koningin Beatrix is beperkt; feitelijk niet ruimer dan 'de politiek' zelf toestaat. Belangrijk zijn in dit verband de door de koningin ingewonnen adviezen bij de fractievoorzitters van de in de Kamer vertegenwoordigde partijen. Zeker als die min of meer in dezelfde richting wijzen, heeft de koningin weinig keuze. Daar komt nog bij dat die adviezen openbaar zijn, zodat de koningin a.h.w. nagerekend kan worden. Het boven de partijen staande staatshoofd zal zich er dan ook wel voor hoeden om zich, door een benoeming die afwijkt van de aan haar uitgebrachte adviezen, in partijpolitiek vaarwater te begeven.

Je zou zeggen: wat is hier mis mee? Wat loopt er niet goed? Wat doet de koningin fout? Er moet toch ergens een probleem zijn, anders zijn de periodieke parlementaire oprispingen 'moeilijk te verklaren. Waar zit het probleem?

In de feitelijke gang van zaken in ieder geval niet. Wie de praktijk van kabinetsformaties beziet, heeft een microscoop nodig om problemen te ontdekken die op het conto van de koningin kunnen worden geschreven. Natuurlijk waren er in het verleden wel eens problematische kabinetsformaties. Maar van al die formaties geldt dat de moeilijkheidsgraad meer het werk was van moeilijkdoende Haagse dames en heren dan van een Majesteit die de staatszaak traineerde. Het is eerder omgekeerd. De door de politieke partijen veroorzaakte patstelling kon pas opgelost worden door een koninklijke zet op het politieke schaakbord. Als het staatshoofd de onontwarbare knoop niet zou hebben doorgehakt, zou de kabinetsformatie zich nog langer hebben voortgesleept.

AAP UIT DE MOUW

In de praktijk speelt het probleem dus niet. Nee, het probleem is van een andere orde. De moeite die sommige politici met de koninklijke formatierol hebben, schuilt 'm in het feit dat (om met Rehwinkel te spreken) de tot nu huidige procedure niet "democratisch" is, niet "eenduidig." Hier komt de aap uit de mouw. De koningin doet het best goed, maar zij moet tóch geofferd worden, en wel op het altaar van de democratie.

Eerlijk is eerlijk, hier heeft het hyperdemocratisch denkende deel der natie een punt. Een 'ondemocratische' figuur in ons staatsbestel (de koningin is immers niet gekozen) blijkt zomaar in staat om het schip van staat, als dat is gestrand, weer vlot te laten trekken. Dat is uiteraard onverteerbaar als je de democratische puntjes op de i wilt zetten. En wie principieel is, moet ook consequent zijn; zal dus niet rusten vooraleer ook dit ondemocratische vuiltje is weggewerkt. Vandaar dat democraten van velerlei snit (sociaal-, christen- en de gedateerde democraten uit 1966) de koningin beschouwden en beschouwen als een sta-in-de-weg.

Ik kan daar, vanuit hun standpunt geredeneerd, wel inkomen. Alleen vraag ik me af: voldoet de oplossing die de democratische roofridders aandragen aan de hoge eisen die zij zélf aan een kabinetsformatie stellen. Te weten: wordt de formatie bij uitvoering van hun voorstellen eenduidiger, is zij uit democratisch oogpunt beter te verteren? Mijns inziens niet. PvdA'er Rehwinkel stelt zich de formatie-nieuwe-stijl als volgt voor: na de verkiezingen moeten de politieke partijen onderling overleggen over het voordragen van kandidaatinformateurs en - formateurs. Worden zij het met elkaar eens, dan zal deze door de partijen uitverkorene op een presenteerblaadje aan Hare Majesteit worden aangeboden. Daarna kan deze politieke makelaar aan de slag, net als nu.

FANTASIE

Er is niet veel fantasie, slechts een klein beetje Binnenhofervaring en wat kennis van de parlementaire geschiedenis voor nodig, om te voorspellen dat deze procedure de formatie niet democratischer en doorzichtiger zal maken dan ze nu is. De belangrijkste besluiten van het Binnenhof -en daar hebben we het toch over bij de aanwijzing van een kabinetsformateur- worden niet genomen in de openbare vergaderzaal van de Tweede Kamer, maar in Koks torentje of in de voor- en achterkamertjes van de politieke kopstukken van de coalitiepartijen. Tijdens de formatiefase verhuist 'men' voor de onderhandelingen even naar de overkant van het Binnenhof, de Eerste Kamer, maar dat blijft zo.

In de praktijk is trouwens ooit een keer ervaring opgedaan met deze formatiemethode. Dat was in 1971, nadat de Kamer in een optimistische bui de motie-Kolfschoten had aanvaard waarin het principe van de door de Kamer gekozen formateur had neergelegd. Het werd een miserabele mislukking. Het openbare Kamerdebat over de aanwijzing van een formateur liep namelijk volledig vast op de verdeeldheid van op elkaar vittende politici. Het eindeloze gedelibereer en partijpolitieke geharrewar mondde er ten slotte in uit, dat de politici met hangende pootjes weer bij Hare Majesteit aanklopten. Of het haar beliefde om het roer van het schip van staat maar weer eventjes over te nemen. Met uw welnemen, moet koningin Juliana toen gezegd hebben. Of zoiets. Ik vermoed dat koningin Beatrix binnen afzienbare tijd woorden van gelijke strekking zal spreken.

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen