Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Een eigensoortig kabinet

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Een eigensoortig kabinet

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

De verschijning van het eerste boek over het eerste en (gelukkig ook) laatste kabinet-Den Uyl ging - gechargeerd gezegd- met evenveel tamtam gepaard als het optreden van het kabinet zelf. In de pers werd er veel over geschreven en uit geciteerd. Daaruit bleek weer eens dat dit kabinet toch wel heel erg eigenaardig (Den Uyl zelf zei "eigensoortig") was. De redactie van De Banier vroeg ir. Van Rossum, ten tijde van het kabinet-Den Uyl (1973- 1977) een van het SGP-driemanschop, aan de hand van dit boek terug te blikken op deze bijzonder roerige periode in de parlementaire geschiedenis. Hieronder treft u zijn bijdrage aan.

INBRAAK

Na de val van het kabinet Biesheuvel in 1972 werden nieuwe verkiezingen gehouden op 29 november 1972. De PvdA kwam met 43 zetels als grootste uit de bus, de VVD kreeg 22 zetels en de confessionele partijen (KVP 27; ARP 14 en CHU 7) sleepten 48 zetels in de wacht. Na vele wisselingen van informateurs en formateurs, zag informateur Burger kans om de heren Boersmo en De Gaay Poortman bereid te vinden, tegen de wil van een verdeelde AR-fractie in de Tweede Kamer ("inbraak") deel te nemen aan een nieuw kabinet met de socialist drs. Den Uyl als minister-president. Hoewel niet van harte, kon daarna ook medewerking verkregen worden van vier KVP'ers.

Als regeringsprogram zou gelden het verkiezingsprogramma van de drie progressieve partijen (PvdA; D6Ó en PPR): 'Keerpunt 72'. Aangezien enkele punten uit dat program voor de KVP moeilijk aanvaardbaar waren, hadden zij ook een aantal eigen programmapunten ingebracht. Beloofd werd dat daarmee in het regeringsbeleid rekening zou worden gehouden. Het kabinet begon dus met twee los van elkaar staande programma's en kreeg in de politiek de naam van 'zebrakabinet', in het besproken boek betiteld als een even miraculeus als onmogelijk geheel. Ondanks de vele tegenstellingen werd het op 1 1 mei 1973 door Hare Majesteit koningin Juliana beëdigd.

Reeds snel na het optreden van het kabinet kwam de onderlinge verdeeldheid aan het licht bij de zogeheten 'kluutcrisis'. In Oost-Groningen was er een plan om ter verhoging van de economische weerbaarheid van het gebied een scheepvaartkanaal te graven door de Dollord. In het kabinet wilde een gedeelte van de ministers de Dollord als vogelgebied sparen. Na veel onderlinge verdeeldheid besloot het kabinet het kanaal te verplaatsen en het binnendijks te graven dwars door hoogwaardige landbouwgronden. Dot plan stuitte echter op zoveel weerstand in de streek, dot mede hierom de aanleg van het kanaal niet doorging.

OOSTERSCHELDE

Dit was nog maar een voorproefje van wat er later met een ander heet hangijzer, de Oosterschelde, zou gaan gebeuren. De tegenstellingen in het kabinet liepen hier dwars door de partijen heen. November 1 974 verzette de toenmalige minister van Financiën, de huidige Europese Bankdirecteur Duisenberg, zich tegen een afsluitbare dom. Duisenberg rekende voor dat deze 1, 85 miljard gulden duurder zou uitvallen dan het alternatief, een dichte dam. Dat vond hij onaanvaardbaar. De minister van Verkeer en Waterstaat Westerterp was dat geheel met hem eens. Die nacht heeft premier Den Uyl vele uren met Duisenberg gepraat, omdat zijn verzet waarschijnlijk tot een kabinetscrisis zou leiden. De minister van Financiën gaf zich uiteindelijk gewonnen en belde Westerterp uit zijn bed om hem mee te delen dot hij van standpunt veranderd was. Westerterp liet daarop weten dat hij onder dreiging van een kabinetscrisis wel mee zou gaan, mits het werk technisch uitvoerbaar zou zijn. Daarvoor belde hij op zijn beurt direct met de directeur-generaal van de Rijkswaterstaat, ir. Tops, en stelde hem de vraag of de afsluitbare dam technisch mogelijk was. Die gaf als antwoord: "Indien je hem als minister zegt: 'Geld hoeft geen rol te spelen', don gaan we iets laten zien waar de wereld versteld van zal staan." In de ministerraad werd er alleen over ƒ 1, 85 miljard extra kosten gesproken, maar werd de mededeling van ir. Tops onder de pet gehouden (biz. 111- 112). Een Kamermotie met het duidelijke doel om de kosten te begrenzen had weinig effect meer toen het werk al in vol bedrijf was. De overschrijdingen van de kosten werden het 3 a 4-voudige van het bedrag waarop het besluit genomen werd, met als gevolg dot andere werken, o.a. de versterkingen van de rivierdijken, sterk vertraagd werden. De bijnaramp in de Betuwe in 1995 kan in dat licht bezien worden als een direct gevolg van het onvoldoende zorgvuldig genomen besluit over de Oosterschelde.

Een volgende hindernis voor het kabinet-Den Uyl was het besluit van de olieproducerende landen (OPEC) om geen olietoevoer naar Nederland toe te staan. Dat was een maatregel bedoeld als een straf wegens al een al te pro-lsroëlische houding van Nederland tijdens de oorlog van de Arabische staten tegen Israël. Deze olieboycot leidde tot een oliecrisis en de daarbij passende maatregelen o.a. autoloze zondagen.

LOCKHEED

Verder kreeg het kabinet te maken met de pijnlijke Lockheed-affaire rondom de handelingen van Prins Bernhord. De verwikkelingen die deze affaire met zich meebracht worden uitvoerig in het boek beschreven. De tegenstellingen in de ministerraad waren groot en daarbij werden wel eens uitdrukkingen gebruikt die de waardigheid van de discussie geen goed deden. Wel mag gezegd worden dat de minister-president, gelet op de staatkundige aspecten, op zeer waardige wijze de regeringsbesluiten, met o.a. het uniformverbod voor de Prins, in het parlement verdedigde.

Grotere moeilijkheden ontstonden binnen het kabinet toen de minister van Justitie, de latere premier Van Agt, via het Openbaar Ministerie pogingen deed om de abortuskliniek Bloemhove te Heemstede wegens illegale handelingen te sluiten. Dit leidde tot een directe confrontatie met zijn ambtgenote van Volksge-

Vervolg op pagina 18 zondheid, Irene Vorrink. Zij ging zover om vanuit de ministerraad telefonisch contact te zoeken met de vrouv/enbev/eging en de actiegroep alarmeerde die de kliniek middels een bezetting open probeerde te houden. De kliniek bleef open, maar het geheel frustreerde de minister van Justitie zodanig, dat hij in de ministerraad het vermoeden opriep dat hij op aanverv/ant gebied de voet dwars zou gaan zetten. Er was reeds geruime tijd bij de Tweede Kamer een gezamenlijk initiatief wetsvoorstel van de PvdA en de VVD aanhangig tot regeling van zwangerschapsonderbreking dat recent aanvaard was. Dat voorstel lag op dat moment bij de Eerste Kamer en zou indien het ook daar aanvaard zou worden, alleen rechtskracht kunnen krijgen indien het ook de handtekening van de minister van Justitie zou verwerven. Zijn openlijk geëtaleerde twijfels dienaangaande riepen geweldige spanningen op in het kabinet. Later werd die discussie achterhaald als gevolg van het feit dat de Eerste Kamer het wetsvoorstel op 14 december 1976 verwierp. Daarmee was de vraag naar het al of niet door de minister van Justitie ondertekenen van die wet niet meer aan de orde. Er ontstond ook vee! commotie over wat de zaak-Menten is geheten, maar dat bleek achteraf een politiek opgeklopte zaak.

GRONDPOLITIEK

Bij het einde van de kabinetsperiode wilden de ministers, maar die van PvdA, D'óó en de PPR natuurlijk het meest, van het oorspronkelijke Keerpunt '72 nog wat programmapunten realiseren. Bij het parlement werden toen vier wetsvoorstellen aanhangig gemaakt. Voor het kabinet fataal werd het wetsvoorstel over de zogeheten grondpolitiek. Was er in het kabinet zelf hierover al geen algehele overeenstemming, in de Tweede Kamer bleek er van de zijde van het CDA en de VVD een duidelijke weerstand te leven tegen bepaalde, belangrijke onderdelen van het kabinetsplan. Een en ander leidde tot allerlei aanpassingen, met daarbij wonderlijk jargon zoals de "gecastreerde haan" (voorstel van de AR-deskundige prof. mr. P. de Haan), later gevolgd door het voorstel van de "diepvrieshaan". Toen de ministerpresident trachtte de zaak te redden door voor te stellen de voorstellen te combineren tot een gecombineerde "gecastreerde diepvrieshaan", was dat te veel gevraagd en leidde het uiteindelijk tot de voortijdige val var het kabinet-Den Uyl. De vraag is dan achteraf of de grondpolitiek alleen aanleiding was tot de val van het kabinet, of dat de eigenlijke oor zaak was de onderlinge polarisatie in het kabinet. Het laatste gedeelte van het boek gaat over de verkiezin gen in 1 977 en de daarop volgende langdurige en slepende kabinets formatie, eindigend in het kabinet- Van Agt-Wiegel.

ir. H. van Rossum

N.G.v.: P. Bootsma en W. Breedveld DE VERBEELDING AAN DE MACHT Het Kabinet-Den Uyl 1973-1977 Uitgave: Sdu; Den Haag, 400 biz. Prijs: fl. 39, 90

Dit artikel werd u aangeboden door: Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 3 februari 2000

De Banier | 20 Pagina's

Een eigensoortig kabinet

Bekijk de hele uitgave van donderdag 3 februari 2000

De Banier | 20 Pagina's