Politieke stijl

Twee klachten uit politiek 'Den Haag' vandaag. Klacht een: het gaat steeds meer om personen, en steeds minder om principes. Twee: de kloof tussen kiezers en gekozenen wordt dagelijks groter. Deze grieven duiken geregeld op in analyses over het Binnenhof, waardoor de indruk versterkt wordt dat het bergafwaarts gaat met 'de politiek'. Is dat zo?

De Prediker zegt: "Er is niets nieuws onder de zon." Met deze wetenschap in het achterhoofd is het goed dat er mensen zijn die een wat langere periode kunnen overzien. Dat geldt ook voor het gebeuren in de Residentie. Een historicus die veel weet van de Nederlandse politiek, is Henk te Velde, hoofddocent geschiedenis aan de Groninger universiteit. Hij redigeerde vorig jaar, samen met de socioloog Dick Pels, de bundel 'Politieke stijl', ondertitel: over representatie en optreden in de politiek.

MOEILIJK GRIJPBAAR

Het boek bestaat uit elf bijdragen waarin auteurs vanuit diverse wetenschappelijke disciplines hun licht laten schijnen over kwesties van - de titel zegt het al- politieke stijl. Wat politieke stijl is? De kernredactie erkent dat het een moeilijk grijpbaar en omstreden begrip is. Men duidt politieke stijl als een bepaalde samenhangende manier van doen "waarin rationaliteit in open verbinding staat met intuïtie en gevoel, waarin hart en hoofd, inhoud en vorm, argument en ritueel direct worden gekoppeld, en waarin presentatie, retoriek, toon, accent, gebaar en uitstraling evenveel gewicht en betekenis krijgen als de meer rationeel en zakelijke aspecten van het politieke optreden." Een hele mond vol, allicht voor verbetering vatbaar, maar in ieder geval werkbaar voor de medewerkende auteurs.

Die auteurs zijn, noest de al genoemden, een tweetal filosofen, een politicoloog, nog twee historici, twee cultuurwetenschappers en een jurist. Ik moet eerlijk bekennen niet iedere bijdrage uit de bundel op haar waarde te kunnen schatten, mede omdat sommige ervan wel erg theoretisch en/of specialistisch zijn. Zo geloof ik graag de gemaakte opmerkingen over emotionele bevlogenheid en ironische distantie bij enkele Duitse schrijvers. Aansprekender is de beschouwing over de 19eeeuwers Busken Huet en Multatuli als critici van de democratie, maar ook daar kon ik weinig mee.

KOPSTUKKEN

Het meest gecharmeerd was ik van de studie van Te Velde. De kop boven zijn hoofdstuk luidt: Van Tborbecke tot Den Uyl, distantie en nabijheid in de Nederlandse politieke traditie. Aan de hand van het optreden van enkele - vrij willekeurig gekozenkopstukken uit de staatkundige historie van Nederland, komt de Groninger historicus tot een andere dan de gebruikelijke benadering van die geschiedenis.

Te Velde begint bij Thorbecke, 1 848. In onze constitutionele geschiedenis vormt dat jaar een keerpunt. Allereerst vanwege de grondwetsherziening, maar, betoogt Te Velde, ook omdat er vanaf toen op een andere manier politiek werd bedreven. Na het 'vaderlijk bestuur' van de eerste Oranje-koningen schiep Thorbecke weer afstand; afstond tussen regering en parlement, idem in de parlementaire discussie en tussen tussen kiezers en gekozenen. "Als politiek persoon straalde de liberale leider geheel en al afstand uit; hij werd erom gerespecteerd en gevreesd."

Na deze 'parlementaire politiek' komt eind 19e eeuw de partijpolitiek op. De grote mannen als Domela Nieuwenhuis, Troelstra en Kuyper zoeken de door hun voorgangers bewust gecreëerde kloof te overbruggen door een symbiose met hun aanhang. Deze leiders hadden het vermogen om hun gevoel op tafel te leggen, de juiste toon aan te slaan en de eigen aanhang te begeesteren. De vereerde 'leider' kreeg alle aandacht, overigens niet om die leider zelf, maar om het ideaal waar hij voor stond (beginselen, een betere wereld). Daartoe trad men met behulp van o.a. de media ook buiten het strikt staatkundige terrein.

STERKE MAN

Is de partijpolitiek eenmaal 'gevestigd', dan beweegt de slinger zich weer meer in de richting van distantie. Te Velde noemt staatslieden als De Geer en Ruijs de Beerenbrouck, maar vooral Colijn. Het thema van die jaren is de economische crisis en de handhaving van het gezag. De antirevolutionaire sterke man Colijn staat in die jaren model voor een politieke stijl waarbij de nadruk ligt op zekerheid en de noodzaak van een daadkrachtig bestuur, parlement en kiezers op gepaste afstand houdend. Na 1945, als de partijpolitiek (ondanks pogingen die te doorbreken) blijft bestaan, ligt het accent eveneens op zekerheid, zij het nu meer de bestaanszekerheid. Daarvoor blijkt sociaal-democraat Drees de aangewezen figuur. Ook Drees' stijl straalde rust en zakelijkheid uit en - inderdaad- de daarbij horende afstandelijkheid.

Als de verzuiling (jaren '60) afbrokkelt, zien we dat de grote (partij)leiders hebben afgedaan. Ze waren voor de nieuwe generatie te kil, regentesk, zeg maar afstandelijk. Maar tegelijkertijd wos er behoefte aan leiderschap, politici die zich door hun optreden weer een weten met de eigen achterban. Te Velde noemt in dit verband iemand als Den Uyl, de bevlogen partijleider van de PvdA die de politiek met hartstocht bedreef. De afstand verdween weer. Maar ook Den Uyls tegenspeler. Van Agt, verkleinde de kloof, niet a la Den Uyl, maar door zichzelf en 'de politiek' juist te relativeren en 'de mensen in het land' de idee te geven een van hen te zijn.

Te Velde's benadering van de Nederlandse staatkundige geschiedenis is inderdaad een nieuwe, en alleen al daarom de moeite van het lezen en bestuderen waard. Maar zijn conclusie - en daarmee ben ik weer terug bij de aanvangsalinea'sis oud: er is ook in Den Haag vandaag niets nieuws onder de zon.

N.a.v. Dick Pels & Henk te Velde (redactie) Politieke Stijl, Over presentatie en optreden in de politiek Het Spinhuis, Amsterdam, 2000 254 pagina's, prijs: fl.: 39, 50

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen