Ruimte voor gewetensbezwaarde ambtenaar

Vorig jaar vond zo> vel in de Tweede als Eerste Kamer de behandeling plaats van het > vetsvoorstel om het huwelijk open te stellen voor personen van hetzelfde geslacht, het zgn. 'homohuwelijk'. Een belangrijk discussiepunt bij die behandeling was de positie van (buitengevs^one) ambtenaren van de burgerlijke stand van een gemeente. De kernvraag > vaar het om ging, was: mogen ambtenaren die ge> vetensbez> varen hebben, weigeren een homohu> velijk te sluiten?

INLEIDING

Voor een wethouder van de gemeente Amsterdam kon die vraag met 'nee' beantwoord worden. De wethouder was er "radicaal op tegen dat ambtenaren op grond van hun eigen overwegingen een wet niet willen uitvoeren, ik wil aan dergelijke gewetensbezwaren geen enkele ruimte bieden, omdat je daarmee meewerkt aan het in stand houden van een gedachtegoed dat ik verre van mij werp." Deze wethouder staat daarin niet alleen. Volgens een bericht in het Reformatorisch Dagblad is het COC Midden-Gelderland zelfs van mening, dat gemeenten ambtenaren zouden moeten ontslaan wanneer zij zouden weigeren een 'homohuwelijk' te sluiten.

Tijdens de behandeling in zowel de Tweede als Eerste Kamer is van deze zienswijze echter afstand gedaan door de (toenmalige) staatssecretaris van justitie, de heer M.J. Cohen. Gezien het belang van het onderwerp voor onze raadsleden is het de moeite waard in deze Doelwit uitvoerig bij deze discussie stil te staan. Wellicht kan het voor een raadslid aanleiding zijn om in zijn gemeente dit onderwerp aan de orde te stellen, wanneer duidelijk mocht worden dat het college zich op het standpunt stelt, dat er geen ruimte is voor gewetensbezwaren van ambtenaren, of dat deze ruimte zich alleen zou beperken tot reeds benoemde ambtenaren en niet tot nog te benoemen ambtenaren. Mocht een raadslid niet weten hoe met deze problematiek in zijn gemeente wordt omgegaan, dan verdient het aanbeveling dat hij daarnaar informeert.

PRAKTISCHE OPLOSSING

Aanvankelijk hadden het kabinet en de staatssecretaris zich op het standpunt gesteld, dat ambtenaren moesten handelen conform hun wettelijke taakstelling. Door zowel RPF/GPV als SGP werd aandacht gevraagd voor de positie van ambtenaren van de burgerlijke stand. Deze fracties pleitten voor ruimte voor gewetensbezwaarde ambtenaren, waarbij aangedrongen werd op een wettelijke regeling, zoals deze ook bij andere onderwerpen vorm gekregen had. Daarnaast wees de SGP ook op de ceremoniële aspecten van een huwelijkssluiting (persoonlijke toespraak en felicitaties).

fHoewel staatssecretaris Cohen niets voelde voor een wettelijke regeling, nam hij wel afstand van het eerder ingenomen standpunt, dat er geen ruimte voor gewetensbezwaarde ambtenaren kon zijn. Hij merkte op dat dit standpunt "te hard is geweest". Hij voelde meer voor een praktische oplossing. Volgens hem moet in iedere gemeente een huwelijk, dus ook een 'homohuwelijk', voltrokken kunnen worden. Hij gaf aan dat gemeenten op dit punt autonomie hebben. "Daarmee gaan zij, ook als het gaat om gewetensbezwaarde ambtenaren van de burgerlijke stand, zorgvuldig om. In iedere gemeente behoren krachtens de wet ten minste twee ambtenaren van de burgerlijke stand te zijn. Heeft de een gewetensbezwaren, dan kan de ander inspringen. Dat kan onderling besproken worden. Het lijkt mij niet dat er daartoe verordeningen gemaakt moeten worden. Als er in een gemeente niet meer dan twee ambtenaren van de burgerlijke stand zijn, die beiden ernstige gewetensbezwaren hebben tegen de voltrekking van een huwelijk van personen van hetzelfde geslacht, bestaat de mogelijkheid dat een ambtenaar van de burgerlijke stand van elders wordt ingeschakeld. Ook dot is een praktische oplossing waarvoor een verordening niet nodig is." Volgens Cohen ging het er dus vooral om, dat "op een praktische manier tegemoetgekomen kan worden aan ernstige gewetensbezwaren." In tweede termijn herhaalde de

staatssecretaris zijn mening dat aan bezwaren van ambtenaren zijns inziens tegemoetgekomen kan wc den. Daarbij nam hij tevens afsta I van het standpunt van de woordvoerder van de VVD, die naar vc n had gebracht, dat een ambtenaa van de burgerlijke stand alleen ai een publiekelijk meldpunt fungeei Het gaat om meer dan dat. De staatssecretaris erkende dat hierb werkelijk van gewetensbezwaren van ambtenaren sprake was, wo' aan niet voorbijgegaan kon worden.

STANDPUNT VNG

Conform een toezegging aan de Tweede Kamer heeft de staatssec taris na de behandeling in de Tw de Kamer overleg gevoerd met d Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) over de positi van de gewetensbezwaarde (bui gewoon) ambtenaar van de bur9 lijke stand. Bij dat overleg was o de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) vertegenwc digd. Van dat overleg bracht Coi verslag uit aan de Tweede Kame Zowel de VNG als de NVVB kor den zich vinden in de praktische oplossing die Cohen voorstond, i een gemeente een (buitengewoo ambtenaar van de burgerlijke stc die bezwaren heeft tegen het op ken van een akte van aangifte V( een huwelijk of het voltrekken va een huwelijk tussen personen va? hetzelfde geslacht, dan is het ao de betreffende gemeente daarvc een oplossing te vinden, bijvoorbeeld in de sfeer van vervanginc inroostering. Een gemeente moet volgens de wet minstens twee an tenoren van de burgerlijke stand hebben. Heeft de één gewetenst zworen, dan kan de ander het 'homohuwelijk' voltrekken. Mocf - in de situatie dat er inderdaad maar twee ambtenaren zijn - be' ambtenaren gewetensbezwaren hebben, dan bestaat de mogelijk heid dat een (buitengewone) ambtenaar van de burgerlijke stand van een andere gemeente v/ordt ingeschakeld.

Ir een ledenbrief van de VNG van 6 november 2000 heeft de VNG de cameenten over de mogelijkheid V'jn deze praktische oplossing geïnformeerd. Toch kan uit de brief van de VNG ook worden opgemaakt, dof zij geen afstand doet van een eoider door haar ingenomen standp --t. De VNG attendeert de g'..Tieenten erop "dot in dergelijke s: ; oties niet een beroep kan wordt-T gedaan op gemeentelijke regelgeving van welke oord dan ook. H'? ! aangaan van een huwelijk door tvv\5e personen van gelijk geslacht zei bij wet geregeld zijn en het moken van uitzonderingen hierop, i" ie zin dat een gewetensbezwoarc buitengewone) ambtenaar van c > urgerlijke stand wordt vrijge- ; .' van de voormelde taken, is niet • estaan. Een gemeentelijke ver- ; ning, reglement of regeling " rin de mogelijkheid tot uitzonde, mg is vervat, is dan ook nietig." ' ? n samenvatting van de brief dt aan de laatste zin bovendien nog toegevoegd "want in strijd met de 'Grondjwet".

De CDA-fractie in de Eerste Kamer htett de minister van Justitie, mr. A - i. Korthals, gewezen op dit jurid: '•.h niet correcte antwoord. Volgt s de fractie "is juridisch juist spake van een omgekeerde situatie : de Algemene wet gelijke be-andeling, bedoeld als uitwerki".; van artikel 1 van de Grondwet, nc pt tot het geven van optimale ru ife voor ambtenaren die op gr'ld van hun godsdienstige overtuiging geen homohuwelijk willen sli .en." De fractie stelde daarom vc de VNG te bewegen haar stoj.dpunt naar hoor leden te rectifies: on. De minister heeft daarop toege-egd met de VNG hierover in cortoct te treden.

ALGEMENE WET GELIJKE BEHANDELING

Dii ^ovengenoemde standpunt van de ' ~DA-fractie uit de Eerste Kamer ter. jonzien van de Algemene wet ge, , Ke behandeling had zij reeds eerder bij de plenaire behandeling in de Eerste Kamer van het 'homohuwelijk' ingebracht. Haar woordvoerster was mevrouw mr. Y.E.M.A. Timmerman-Buck. Naar aanleiding van berichten als die uit Amsterdam dat ambtenaren mogelijk zouden worden geschorst of ontslagen wanneer zij gewetensbezwaren tegen het sluiten van een 'homohuwelijk' hebben en van geluiden dat de door staatssecretaris Cohen voorgestane praktische oplossing wel voor benoemde, maar niet meer voor nieuw te benoemen ambtenaren zou moeten gelden, maakte mevrouw Timmerman-Buck duidelijk dat dit in flagrante strijd met de Algemene wet gelijke behandeling zou zijn. Daarbij heeft zij enig recht van spreken: zij is voormalig vice-voorzitter van de Commissie Gelijke Behandeling. In haar betoog wijst zij erop dat krachtens de AV/GB onder andere onderscheid op grond van godsdienstige overtuiging verboden is. "Gedragingen die rechtstreeks voortvloeien uit een godsdienstige overtuiging, zoals het niet kunnen of willen voltrekken van een huwelijk tussen personen van gelijk geslacht.

vallen onder de bescherming van die wet. De gemeente als werkgever mag bij het personeelsbeleid krachtens artikel 5 van de Algemene wet gelijke behandeling geen onderscheid maken op grond van godsdienstige overtuiging. Als personen niet worden benoemd, dan wel geschorst of ontslagen, vanwege hun godsdienstige overtuiging, omdat die met zich brengt dat zij geen homohuwelijk voltrekken, is er sprake van indirect onderscheid op grond van godsdienst. Dat is krachtens de AWGB verboden, tenzij sprake is van een objectieve rechtvaardiging. Volgens de wetsgeschiedenis en de jurisprudentie terzake is van een objectieve rechtvaardiging geen sprake als er een alternatief is voor het handelen van de werkgever, de gemeente. De opvatting van de staatssecretaris over het vinden van praktische oplossingen past juridisch dan ook uitstekend in het rechh/aardigen van indirect onderscheid. Slechts indien er geen alternatief zou zijn, wat door de gemeente aannemelijk gemaakt moet worden, mag deze de betrokken sollicitant of ambtenaar afwijzen, schorsen of ontslaan zonder in strijd te handelen met de AWGB. Echter, het op voorhand benadelen van personen die op grond van hun godsdienstige overtuiging geen homohuwelijk willen voltrekken, is in strijd met de AWGB." De AWGB kent ook de discriminotiegrond homoseksuele gerichtheid. Maakt een ambtenaar van de burgerlijke stand dan geen onderscheid op grond van homoseksuele gerichtheid en komt hij daarmee in strijd met de AWGB? Ook hier luidt volgens de woordvoerster van het CDA het antwoord ontkennend: "Het maken van onderscheid bij het handelen van de ambtenaar zou op grond van artikel 7 van de AWGB verboden zijn, ware het niet dat in de wetsgeschiedenis uitdrukkelijk is bepaald - en de jurisprudentie terzake bevestigt dat - dat eenzijdige overheidshandelingen, handelingen met een publiekrechtelijk karakter, niet onder het bereik van de AWGB vallen. Het voltrekken van een burgerlijk huwelijk behoort tot deze categorie."

In zijn reactie op dit betoog gaf de staatssecretaris aan dot hij de analyse zoals deze door mevrouw Timmerman-Buck was verwoord, onderschreef. Verder herhaalde hij zijn standpunt, dat hij in de Tweede Kamer reeds had neergelegd. Heel expliciet liet hij de fractie van Groenlinks weten, die er op aan had gedrongen het beroep op gewetensbezwaren van godsdienstige aard alleen aan de huidige ambtenaren toe te staan en niet aan toekomstige, dat hij niet inzag dat in dit opzicht onderscheid gemaakt zou moeten worden.

AFRONDEND

Afrondend kunnen we dan ook de conclusie trekken, dat er wel degelijk ruimte is voor gewetensbezwaren van (buitengewone) ambtenaren van de burgerlijke stand om homohuwelijken te sluiten. Of zoals C.G. van der Staaij het nog eens bondig verwoordde bij de behandeling van de aanpassingswet in verband met de openstelling van het huwelijk en de invoering van adoptie door personen van hetzelfde geslacht: "niet het rekening houden met gewetensbezwaren is in strijd met ons recht, maar het negeren ervan".

P. van Vugt

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen