Tweede Kamer · Hangende pootjes

De linkse partijen, PvdA en D66 met name, liadden het zo mooi voor ell< .aar: l< oningin Beatrix zou bij het begin van de l< .abinetsformatie buiten spel gezet worden. Niet zij, maar de Tv^eede Kamer zou in een debat de informateur hebben moeten aanwijzen. Niet omdat de koningin het in het verleden slecht had gedaan, en evenmin omdat de Tweede Kamer had bewezen het beter te kunnen, maar omdat het democratische dogma dat nu eenmaal wil. De Kieswet werd er zelfs voor aangepast. Maar het liep anders.

Eieren

Tot kort voor 15 mei leek het erop alsof koningin Beatrix op 16 mei eieren had moeten lopen. Paars en links hadden het allemaal namelijk prachtig geregeld. De beproefde methode om een kabinet te formeren deugde niet meer En ook al had deze Versleten formatieprocedure' in het verleden altijd uitkomst geboden, zelfs in politiek de meest penibele omstandigheden, de rol van het staatshoofd tijdens de kabinetsformatie moest en zou worden beperkt. Een ideetje van PvdA-voorman Melkert, gelanceerd tijdens de algemene beschouv/ingen van september 2000.

Het motief achter dit Melkert-plannetje was hetzelfde als dat wat zijn democratische geestverwantThom de Graaf van D66 ingaf om in 1999 het startschot te geven voor een uitvoerige discussie over de modernisering van de monarchie. Ook deze volbloed-democraat vond en vindt dat de koningin tijdens de formatie moet worden 'onttroond'. Niet omdat de koningin het niet goed had gedaan of omdat de praktijk tot op heden daar aanleiding toe had gegeven, maar puur omdat de democratische dogmatiek dat eiste.

Om niet de koningin, maar de Tweede Kamer het heft in handen te geven bij de kabinetsformatie 2002, werd in 2001 de Kieswet herschreven. Ook al vond de Kiesraad het, gezien de zorgvuldigheid die bij het tellen van de stemmen en het controleren van de gekozenen noodzakelijk is, veel verstandiger om de zaak niet onder (tijds)druk te zetten, minister De Vries van Binnenlandse Zaken vond dat het wél moest - in navolging natuurlijk van Melkert en De Graaf. Hij diende een wetsvoorstel in waarin is bepaald dat de Tweede Kamer al na acht dagen na de verkiezingen bijeen moet kunnen komen. Sneller dan voorheen, om op die manier de koningin te kunnen passeren. En de Kamermeerderheid trapte erin.

Mislukking

Er waren er die er echt in geloofden. Zoals Koninklijk Huis-vorser Harry van Wijnen, die in NRC-Handelsblad signaleerde: "...het begint er intussen toch op te lijken dat er op een breder front een parlementaire herbezinning op de rol van de Kamer bij de kabinetsformaties op gang is gekomen." Anderen waren van meet af aan sceptisch. Zij wezen op de rare kronkels waar zo'n halfzachte staatsrechtelijke vernieuwing moet leiden. Bovendien beriepen zij zich op een soortgelijk voorstel in 1971.Toen was exact hetzelfde experiment uitgelopen op een pijnlijke mislukking.

Algemeen wordt KVP-kamerlid Kolfschoten gezien als de auctor intellectualis van de (door de Kamer) gekozen kabinets(in)formateunTen onrechte. Het brein achter dit idee was niemand minder dan de toenmalige leider van de KVR Norbert Schmelzer Deze 'gladde tekkel' poogde met dit voorstel te voorkomen dat enkele progressievelingen in zijn eigen KVP en in de ARP mee zouden gaan met een véél verderstrekkend voorstel dat op dat moment op tafel lag, t.w. de rechtstreeks gekozen minister-president. Schmelzers opzet lukte: de gekozen formateur werd in de vorm van een motie gegoten, paladijn Kolfschoten werd er opuit gestuurd om die in te dienen, waarna ze nog werd aanvaard ook. Met ruime meerderheid zelfs.Vóór stemden 'links' alsmede KVP, de meeste ARP'ers, vier CHU'ers en de WD.

Mystificatie

Wie er niet intrapten waren drie antirevolutionairen, het merendeel van de CHU, SGP, GPV én -zeer opmerkelijk- D66. Het pleit nog altijd voor de democraat tot twee cijfers achter de komma, Hans van Mierio, dat hij Schmelzers opzet doorzag om een échte democratisering van de formatie te blokkeren. Zijn oordeel was dan ook vernietigend: "Het geheim van Soestdijk verhuist naar het geheim van het Binnenhof. (...) Er vindt al met al een hele handel plaats. (...) Daarna volgt er een debat in de Kamen In dat debat zal worden gesproken over de formateur Die man zal er desnoods ook uitkomen, maar de handel komt er net zo min uit als hij er vroeger is uitgekomen. De mystificatie die er op Soestdijk was, wordt nu een mystificatie hier in het parlement, en het is de vraag wat erger is."

Twee maanden later al kreeg de Kamer de kans om de gemoderniseerde formatiemethode in de praktijk te brengen. Na de verkiezingen van 28 april schortte koningin Juliana de consultaties op om allereerst de Kamer de gelegenheid te geven het eens te worden over een kabinetsformateur Het werd een catastrofe. Na een dag lang kibbelen en bekvechten moesten de Kamerfracties bekennen er niet in geslaagd te zijn om een meerderheidskandidaat naar voren te schuiven. Gevolg: de lijsttrekkers togen weer als vanouds en met hangende pootjes ten paleize. Koningin Juliana kon alsnog, zij het met enige vertraging, aan haar vertrouwde huiswerk beginnen.

Koningin Beatrix staat bekend om haar kennis van zaken. Ongetwijfeld is zij op de hoogte van de geschiedenis van de kabinetsformaties, inclusief die van 1971. Daarom schat ik in dat zij op 16 mei, toen zij vanachter het majesteitelijke overgordijn de eerste lijsttrekker weer zag voorrijden, geknipoogd heeft naar de ingelijste foto van haar moeder

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen