Doelwit · Overheid Zonder Belasting
"De OZB voor woningen en het eigen woningforfait voor huiseigenaren zonder hypotheel< .aftrel< vervallen [...]."Zo meldt ons het kabinet Balkenende in het strategisch akkoord. Verzet alon). Terwijl de VNG met een proces dreigt, kwamen onderzoekscentra van twee universiteiten onlangs met rapporten waarin de gevolgen van de afschaffmg van de OZB voor burgers en (nadeel)gemeenten op een rijtje gezet worden. Inclusief oplossingen. Nu ja, oplossingen?
Waarom afschaffing
Afschaffing van de OZB is ai een veelbesproken onderv/erp sinds de WD dit in haar verl< iezingsprogramma opgenomen heeft. Het doel van deze maatregel is voor de VVD met name om de armoedeval tegen te gaan. Het hing er tijdens de kabinetsformatie nog om, of de VVD haar zin zou krijgen. Uiteindelijk is er toch een plekje in het regeerakkoord ingeruimd voor deze maatregel.
Afschaffing van de OZB op woningen is één van de onderdelen uit het pakket van lastenverlichtingen waarmee het kabinet Balkenende de koopkrachteffecten van de hogere ziektekostenpremies als gevolg van het nieuwe zorgstelsel vanaf 2005 voor de burger wil compenseren: "Uitgangspunt is evenwicht in lasten. Door lastenverschuivingen ontstaat ruimte voor aanpak van de armoedeval door een verhoging van de arbeidskorting.Voor het bereiken van een evenwichtig inkomensbeeld wordt, mede in samenhang met de invoering van een nieuw zorgstelsel in 2005, een samenstel van financiële maatregelen ingezet waaronder de introductie van een robuuste zorgtoeslag, invoering van een inkomensafhankelijke kinderkorting en een verhoging van de algemene heffingskorting. De afschaffing van de OZB voor woningen moet ook in dit verband gezien worden."
Voor de gemeenten betekent afschaffing van de OZB het verdwijnen van een belangrijke bron van inkomsten. Niet zozeer kwantitatief gezien, want de OZB voor woningen brengt slechts 5% op van de totale gemeentelijke opbrengsten, maar het is kwalitatief gezien wel een belangrijk instrument omdat het een inkomstenbron is waar de gemeente zelf invloed op heeft.
Tegenover de gemeenten wordt de afschaffing van de OZB verdedigd met het argument dat de gemeenten gecompenseerd worden door een storting in het gemeentefonds. Alle gemeenten samen zullen er met de af schaffing niet op achteruitgaan.Voor individuele gemeenten kunnen de gevolgen echter wel groot zijn. Hetzelfde geldt voor burgers. De verschillende inkomensgroepen worden namelijk niet evenredig gecompenseerd.
Gevolgen
Het ESBL (Erasmus Studiecentrum voor Belastingen van Lokale overheden) kwam in juli al met een rapport waarin de gevolgen van de afschaffing van de OZB voor de 34 grootste gemeenten worden onderzocht. In dit onderzoek komt naar voren dat 26 van deze gemeenten erop achteruit gaan. De door het kabinet toegezegde compensatie via het gemeentefonds biedt hun niet voldoende compensatie om te komen tot hetzelfde uitgavenniveau. Het ESBL pleit dan ook voor onderzoek naar andere compensaties dan alleen via het gemeentefonds, bijvoorbeeld de instelling van een belastingfonds.
Het onlangs gepresenteerde rapport van het COELO (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen) gaat uitgebreid in op de verwachte gevolgen voor alle Nederlandse gemeenten.^Via ingewikkelde berekeningen wordt in dit rapport voorgesteld wal individuele gemeenten per saldo per inwoner er op voor- of achteruitgaan. De compensatie via het gemeentefonds betekent niet dat de gemeente exact hetzelfde bedrag dat ze met de afschaffing van de OZB verliest, via het gemeentefonds terugkrijgt. De verdeelsleutel van het gemeentefonds (Financiële verhoudingswet) leidt namelijk tot een andere verdeling. Hierdoor ontstaat onderscheid tussen voordeel- en nadeelgemeenten.
Het blijkt dat gemeenten waar de gemiddelde woningwaarde hoger is en waar meer woonruimten zijn in verhouding tot het aantal inwoners (bijvoorbeeld gemeenten met veel zomerhuisjes), veel profijt kunnen hebben van de afschaffing. De vijf gemeenten die het meeste voordeel zouden hebben, zijn Schiermonnikoog, Blaricum, Laren, Bloemendaal, Wassenaar. De vijf gemeenten die het grootste nadeel per inwoner zouden ondervinden zijn Leiden, Nijmegen, Arnhem, Eemsmond en Leeuwarden. Dit betreft gemeenten met relatief dure woningen en gemeenten die de riolering en/of de reiniging gedeeltelijk uit de OZB-opbrengst bekostigen.Volgens de berekening van het COELO zullen er 159 nadeelgemeenten ontstaan.
Burgers
Dit vertaalt zich door naar de gevolgen voor de inwoners.Voor de burger betekent afschaffing van de OZB voor huishoudens enerzijds een lastenverlichting. Enerzijds! Want uiteindelijk moet het geld toch ergens vandaan komen.Wordt de compensatie in een verhoging van de uitkering via het gemeentefonds gezocht, dan zullen deze gelden - via het rijk weliswaar- toch uit de portemonnee van de belastingbetaler komen. Anderzijds is een lastenverzwaring op landelijk niveau dus onherroepelijk. Inwoners van gemeenten waarvan de stijging van de uitkering via het gemeentefonds niet opweegt tegen de lastenverzwaring op landelijk niveau, hebben minder te besteden. In het omgekeerde geval hebben de inwoners meer te besteden.
Het is moeilijk om in dit stadium aan te geven wat de gevolgen voor burgers zullen zijn. Dit hangt in grote mate af van de uiteindelijke beslissing over de manier waarop gemeenten gecompenseerd zullen worden.Vervolgens is van groot belang hoe elke gemeente afzonderlijk zal omgaan met het wegvallen van de OZB voor woningen. Zoals hierboven reeds aangegeven kunnen de gevolgen voor gemeenten zeer uiteenlopen.
Nadeelgemeenten
Simpel gezien zijn er voor nadeelgemeenten twee mogelijkheden om de vermindering van inkomsten te compenseren:
1 inkomsten uit bestaande bronnen vergroten, of
2 bezuinigen.
Het eerste zal de burger in zijn portemonnee voelen en het tweede kan leiden tot minder kwaliteit van de gemeentelijke voorzieningen. Op beide compensatiemogelijkheden willen we hier ingaan.
Een groot gedeelte van het nadelig saldo kan opgevangen worden door een rioolrecht of reinigingsheffing te introduceren ofte verhogen. Een dergelijke verhoging mag overigens niet leiden tot een meer dan kostendekkend niveau. Daarnaast kan wat een 'oplossing' is voor de gemeente, een aanzienlijke lastenverzwaring betekenen voor de huishoudens met een laag inkomen die nu kwijtschelding van de OZB genieten.Volgens het onderzoek van het COELO zouden er na een dergelijke operatie nog ongeveer 80 van 159 gemeenten overblijven met een nadelig saldo.Wat opvalt is dat deze 80 gemeenten vaak een ongunstige sociale structuur hebben en dat er diverse (voormalige) artikel 12-gemeenten onder vallen. Andere mogelijkheden om de inkomsten uit bestaande bronnen te vergroten zijn verhoging van de toeristenbelasting, van de parkeerbelasting of van de OZB op niet-woningen.Aan al deze maatregelen kleven natuurlijk ook weer de nodige bezwaren. Wat dan overblijft, is bezuinigen. Dit zal niet meevallen in een tijd waarin gemeenten toch al moeten gaan bezuinigen omdat de algemene uitkering stagneert. Deze uitkering is namelijk gekoppeld aan de rijksuitgaven. Gaat het rijk bezuinigen zoals al aangekondigd is door het nieuwe kabinet, dan moeten de gemeenten dus automatisch mee doen.Als we daarbij bedenken dat het met name de relatief armere gemeenten zijn die nadeelgemeenten worden in deze operatie, dan wordt het scenario steeds donkerder.
Het rapport van het COELO eindigt met het aandragen van suggesties voor oplossingen van rijkswege voor deze nadeelgemeenten. Een voorbeeld is een tijdelijke regeling om gemeenten met een behoorlijk nadeel per inwoner te vergoeden. Een andere mogelijkheid is aanpassing van de Financiële verhoudingswet. Hierbij speelt de vraag of deze gemeenten zelf verantwoordelijk zijn voor het financiële nadeel of niet, politiek gezien een belangrijke rol. Hebben de gemeenten zelf bijvoorbeeld al jarenlang een té hoog OZB-tarief gehanteerd, dan zal het rijk met hen weinig medelijden hebben. Nauwkeurig onderzoek naar de oorzaak van het ontstane nadeel bij de nadeelgemeenten is dus noodzakelijk.
Voor of tegen
Het verzet tegen de afschaffing van de OZB voor woningen is erg groot. Een belangrijk argument tegen de afschaffing is dat de gemeentelijke autonomie nog meer afgekalfd wordt.Voor de SGP is dit het belangrijkste argument. Professor De Kam, hoogleraar Economie van de publieke sector en lid van de Raad voor de financiële verhoudingen, verwoordde het op een onlangs gehouden congres over het schrappen van de OZB als volgt: "Gemeenten worden zetbazen van de rijksoverheid." Wordt de OZB bij de gemeenten weggehaald, dan verdwijnt ook een belangrijke keuzemogelijkheid voor de burger. De visies van politieke partijen op de OZB en het daaraan gekoppelde voorzieningenniveau spelen een grote rol bij verkiezingen.
Voor sommige partijen speelt ook een rol dat Nederland op dit moment al een buitenbeentje is in de Europese Unie als het gaat om het percentage eigen belastinggebied van gemeenten. In het Europees Handvest voor de lokale autonomie ligt vast dat gemeenten recht hebben op een substantieel eigen belastinggebied. Dat eigen belastinggebied van gemeenten is in Nederland aanmerkelijk lager.Als de OZB daar ook nog eens afgehaald wordt, houden de Nederlandse gemeenten nog minder over.
Het argument van de WD als zou de afschaffing van de OZB de armoedeval tegengaan, is zwak. Het draagt wel iets bij aan verbetering maar het is zeker niet dé oplossing voor dit probleem. Ook het argument als zou de uitvoering van de OZB een hoge kostenpost zijn, werd tijdens zojuist genoemd congres van tafel geveegd.Volgens VNGcoördinator belastingzaken Verkuijlen is de uitvoering van de OZB zelf niet duur, maar wél de daarbij benodigde waardevaststelling van onroerende zaken (WOZ-taxaties). Deze waardevaststelling wordt echter niet alleen gebruikt voor de OZB dus deze kosten zullen niet wegvallen, tenzij tegelijkertijd voor de torenhoge kosten van de WOZ-taxaties een oplossing wordt gevonden.
Alles afwegende kan gezegd worden dat de voordelen van de afschaffing van de OZB op woningen niet opwegen tegen de nadelen. Kortom, wat de SGP betreft wordt de gemeente geen OZB maar blijft ze een OMB: Overheid Met Belasting; met OZB, wel te verstaan.
Rudi Biemond
Reageren? E-mail: rbiemond@sgp.nl
Noten: 1) "Werken aan vertrouwen, een kwestie van aanpakken. Strategisch akkoord voor kabinet CDA, LPF, WD", 3 juli 2002, pagina 31.
2) Het rapport van het COELO, "Herverdeeleffecten van de voorgenomen afschaffing van de OZB op woningen" is te downloaden op www.coelo.nl, ofte bestellen via telnr 050- 3637018.
Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt
voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen,
vragen, informatie: contact.
Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing.
Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this
database. Terms of use.
Bekijk de hele uitgave van vrijdag 11 oktober 2002
De Banier | 24 Pagina's