Tweede Kamer · Kabinetsformaties

De SGP is bereid en in staat om mede verantwoordelijl< lieid te dragen voor het landsbestuur. Dat bewijst de partij op allerlei niveaus SGP-burgemeesters, SGP-raadsleden, SGP-wethouders, SGP-Statenleden, SGP-gedeputeerden en SGP-kamerleden. Echter, één figuur ontbreekt in dit rijtje. Dat is de SCP-minister.' In haar 80-jarige parlementaire bestaan is de SGP nog nooit geroepen tot regeringsdeelname op het hoogste niveau.

Mengen

Dat hoeft niet te verbazen. De SGP is nu eenmaal een partij met een programma waarin een heleboel punten staan die zich best wel laten mengen met andere partijprogramma's, maar ook enkele punten waar Gods Woord zo helder en zo direct over spreekt, dat die voor anderen onverteerbaar zijn. De SGP beseft dat, en de andere partijen evenzo. Bij kabinetsformaties is de SGP dan ook nooit partij geweest in de onderhandelingen. Hoewel....

Het gebruik dat Hare Majesteit de Koningin de fractievoorzitters van alle in de Tweede Kamer vertegenwoordigde politieke partijen bij zich nodigt voor het uitbrengen van advies, dateert van vlak na de Tweede Wereldoorlog.Vóór 1940 werden slechts de fractievoorzitters van de grote(re) partijen ontboden. De eerste SGP'er die de eer te beurt viel om als formatie-adviseur bij Hare Majesteit op de stoep te staan, was ds. Zandt, in 1946. Sindsdien is ds. Zandt, en zijn na hem zijn opvolgers, 'ten paleize' ontvangen, dikwijls na een kabinetscrisis en na Tweede Kamerverkiezingen altijd.

Niet alleen de koningin roept de fractievoorzitters bij zich, tijdens een formatie kunnen zich ontwikkelingen voordoen dat ook de (in)formateur zich genoopt ziet om tussentijds de mening van de politieke leiders te peilen. Niet helemaal helder is waarom, maar in 1967 deed toenmalig informateur Zijlstra een beroep op SGPvoorman ir.Van Dis om bij hem langs te komen. Maar wie had gedacht dat Van Dis voor die eervolle taak alles snel opzij zette, vergist zich. Zijlstra had Van Dis ontboden uitgerekend op de Partijdag, en als zijn mede-SGP'ers er niet op hadden aangedrongen toch wél te gaan, was de SGPfractievoorzitter gewoon naar Utrecht getogen...

Formatie 1977

Dat was 1967. De meest merkwaardige en spectaculaire kabinetsformatie uit de parlementaire geschiedenis speelde zich tien jaar later af: 1977. Na bijna vijf maanden formeren aan wat een tweede kabinet-Den Uyl had moeten worden, rolde binnen vier weken het eerste kabinet-Van Agt uit de bus. Complicatie daarbij was echter dat dit CDA-WD-kabinet in de Kamer een uiterst wankele basis had. Zeven linkse leden van de CDA-fractie-inwording ('loyalisten') wilden niet op voorhand hun steun betuigen aan het kabinet. Omdat CDA en WD samen aan niet meer dan 77 kamerleden kwamen, waarvan er dus zeven 'onbetrouwbaar' waren, kreeg de positie van de kleine christelijke fracties extra gewicht.

Zich bewust van deze uitermate precaire situatie, ging de kabinetsinformateur van dat moment, de Nijmeegse hoogleraar Van der Grinten, over tot de zeer ongebruikelijke stap ook de fracties van de SGP en het GPV bij de formatie te betrekken. Pas toen hij zich had verzekerd van hun steun, tenminste de toezegging het kabinet niet bij de eerste confrontatie met de Kamer af te vallen, kon CDA-leider Van Agt de formatie met succes afronden.

Dat in de jaren daarna die steun van de kleine christelijke fracties bittere noodzaak was, bleek uit de nipte stemverhoudingen in de Kamer Keer op keer kwam het op onze stemmen aan. Op voor het voortbestaan van het kabinet cruciale momenten, waarbij de CDA-loyalisten zich allesbehalve loyaal toonden, gaven de stemmen van SGP en GPV (de RPF kwam er pas later bij) niet zelden de doorslag. Bekende voorbeelden daarvan zijn de beruchte Zuid-Afrika-debatten en, onder Lubbers-1, het zeer omstreden besluit om kruisraketten te plaatsen op Nederlands grondgebied.

Staphorst

Gevolg van deze politieke constellatie was dat de lettercombinatie SGP die jaren vaak in de pers opdook. Daar kwam bij dat opiniepeilingen voorspelden dat CDA en WD, die na de verkiezingen eigenlijk best wel met elkaar verder wilden, hun meerderheid zouden gaan kwijtraken.Wat dan? Een CDA-WD-kabinet met gedoogsteun van de kleine christelijke fracties?

De zogenaamde 'Staphorster variant' deed toen haar intrede in het Haagse papegaaiencircuit. Een paar krantenkoppen uit die dagen: 'Staphorst wenkt', 'Steun Staphorst voor nieuw kabinet denkbaar', 'SGP stelt eisen voor helpen CDA-WD', 'Lubbers houdt na verkiezingen optie Staphorster-variant open' en 'Zet meer SGP'ers naast Lubbers'. Daarover door journalisten ondervraagd, antwoordden SGP-fractievoorzitterVan Rossum, later Van derVlies, eerlijk en consequent dat de SGP alleen voor deze optie te vinden zou zijn, als de SGP op punten die haar na aan het hart liggen (als euthanasie, abortus en andere principiële zaken) tegemoetgekomen zou worden.

Er was overigens niet veel politiek inzicht voor nodig om te zien dat al deze speculaties meer te maken hadden met het politieke pokerspel tussen de grote partijen, dan met reële en serieuze mogelijkheden voor toekomstige samenwerking.Toen de dreiging de meerderheid te verliezen uit de lucht was, gaven de CDA- en WD-flirters dat ook gewoon toe.

Speeltje

Dat brengt ons bij het heden, nu er hier en daar dezelfde geluiden opgaan over de politieke verhoudingen na 22 januari. De les van het verleden is dat de SGP zich nooit moeten laten gebruiken als speeltje in het machtsspel van de grote partijen. Dat die verleiding groot is, zagen we bij de buren van de ChristenUnie eerder dit jaar Met liet zich door PvdA-linksers als Melkert en Duijvesteijn het hoofd op hol jagen door te gaan speculeren over regeringsdeelname, met inlevering van principiële punten. Het resultaat kennen we: hoogmoed kwam voor de val.

De SGP moet, gelet op haar eigen zelfstandige en waardevolle plaats in de Haagse politiek, nuchter blijven. En waakzaam! Onze kracht ligt in onze boodschap. De SGP dient, in lijn met staatsman-Evangeliebeli/der Groen van Prinsterer, meer dan ooit uit te stralen en uit te zeggen wat God in Zijn Woord zegt, heenwijzend naar het Koninkrijk Gods. Als het goed is zal 'al het andere' ons dan worden toegeworpen - op Gods tijd en op Zijn wijze.

Menno de Bruyne

Officieel kent Nederland geen partijpolitieke ministers, dus geen CDA- of PvdA- ofWD-ministers. Zij zijn benoemd door de Kroon, en dus dienaren van de Kroon. Staatsrechtelijk gezien mogen ze dus nooit aangeduid worden met de partijnaam.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen