Studiecentrum · Burke in Nederland

Zoals u wellicht weet is er al enige tijd een groep conservatieven bezig de politieke stroming van het conservatisme op te poetsen. Deze groep heeft zich georganiseerd in de Edmund Rurke Stichting. Eén van de directeuren van deze stichting, dr. B.J. Spruyt, heeft een bloemlezing met karakteristieke citaten van Burke heruitgegeven. Hij heeft een nieuwe inleiding voor deze bloemlezing geschreven onder de titel: 'Een omstreden erfenis; Edmund Burke in Nederland'.

Het is een goedgeschreven en leerzaam boekje.Voor de geïnteresseerde lezer biedt het een goed en kort overzicht van het conservatieve denken. Spruyt schetst in zijn inleiding eerst de bewogen levensloop van Edmund Burke, waarna hij overgaat tot de beschrijving van de geschiedenis van het conservatisme in Nederland. Beide kunnen niet gemist worden. De bloemlezing zelf is ook leerzaam en verduidelijkend. Hetgeen door Spruyt in de inleiding wordt geponeerd, wordt door de daaropvolgende bloemlezing geïllustreerd en onderbouwd.

Edmund Burke

In het eerste deel van zijn inleiding laat Spruyt duidelijk naar voren komen dat het denken van Burke over de politiek in het algemeen en de Franse Revolutie in het bijzonder betrekking heeft op het leven van Edmund Burke. Hij schetst een betrokken politicus die door allerlei wederwaardigheden genoodzaakt werd zich niet te beperken tot de praktische politiek, maar ook een politieke theorie te ontwikkelen. In zijn boek 'Reflections on the Revolutior) in France' (1790) bekritiseerde Burke de geestesstroming die ten grondslag lag aan de Franse Revolutie. Dit werk wordt veelal gezien als maatgevend voor het conservatieve denken. Burke werd hiermee de grondlegger van de politieke stroming van het conservatisme.

Burke stelt in dit werk dat in het historisch ontwikkelde staatsbestel een inherente redelijkheid aanwezig is. Deze redelijkheid nu wordt bij de revolutionaire geesten gemist. Burke bekritiseert sterk de revolutionaire idee van de maakbaarheid van de ideale staatsinrichting. Radicale omverwerping van de gevestigde orde is een grote bedreiging voor de samenleving. Het historisch gegroeide staatsbestel kan, volgens Burke, niet dan met grote schade opeens vervangen worden door een nieuw revolutionair staatsbestel.

In het Handboek van de Nederlandse Staatkunde wordt een duidelijk beeld gebruikt om het conservatieve denken van Burke te typeren. De staat moet onderhouden worden als was het een tuin. De ideale staatsman is een hovenier die snoeit, verpoot en onderhoudt. De staatsman behoort niet een architect te zijn die het oude simpelweg vervangt door een nieuw gebouw in de plaats van het oude te stellen. Hiermee wordt tegelijk duidelijk dat conservatisme wat anders is dan reactionaire behoudzucht. Niet het oude in zichzelf is maatgevend, maar de redelijkheid die in de bestaande instituties besloten ligt, dient maatgevend te zijn. Burke stelt zelfs dat de staat als orga­

nisch (levend) geheel wel moet veranderen om te kunnen functioneren. De noodzakelijke veranderingen - en hier verschijnt weer het beeld van de politicus als tuin­-

man- dienen echter wel op de reeds bestaande vormen en instituties geënt te zijn. Met name op bladzijde I 11 tot 125 van de bloemlezing (Hoe de staat te hervormen) komt deze gedachte duidelijk naar voren.

Het conservatisme in Nederland

De geschiedenis van het conservatisme in Nederland begon veelbelovend. De grondlegger van de huidige Nederlandse staat Gijsbert Karel graaf van Hogendorp was een verklaard conservatief hervormer. Hij wenste, na de nederlaag van het Napoleontische Frankrijk, op basis van het conservatieve politieke gedachtegoed 'aangepaste verbeteringen in onze Constitutie' aan te brengen. Hoewel na de grondwetswijziging van 1848 de conservatieve stroming in de Nederlandse politiek veel invloed had, met name onder liberale staatslieden, verdween het conservatisme gaandeweg de negentiende eeuw geheel uit de Nederlandse politiek.

Groen van Prinsterer

Opmerkelijk is het ook om te lezen dat mr G. Groen van Prinsterer veel van zijn denken aan Burke te danken heeft. Zelf gaf hij dit ook grif toe (biz. 27) en het werk 'Ongeloof en Revolutie' is daar het levende bewijs van. De aanvankelijke omarming van het conservatisme in de Nederlandse politiek sloeg, vooral na de steeds voortgaande stemrechtuitbreidingen, om in een diepe afkeer Deze afkeer van alles wat conservatief is blijkt wel duidelijk uit de woorden van Nolens die in 1917 gezegd zou hebben dat de gemiddelde Nederlander'liever van diefstal of brandstichting beschuldigd wordt dan van het feit dat hij conservatief zou zijn'. (bIz. 8)

Hoewel er binnen de antirevolutionaire en liberale stroming in Nederland steeds politici aanwezig waren die het conservatisme een warm hart toe droegen, heeft het conservatisme zich nooit kunnen ontwikkelen tot een onafhankelijke politieke stroming. Door de opkomst van de Verzuiling kwam het nooit tot de oprichting van een conservatieve partij.

Spruyt beschrijft hoe het gedachtegoed van Burke bij verschillende politici en historici in Nederland aangetroffen werd en wordt. Hij geeft een overzicht waarin zij van mening met elkaar verschilden en welke ontwikkelingen zich in Nederland hebben voorgedaan rond het conservatisme. Pas de laatste jaren is er een groeiende aandacht voor Burke en het conservatisme waar te nemen, waarbij de Edmund Burke Stichting zich niet onbetuigd laat.

Gezien het resultaat kan ik de Edmund Burke Stichting aanraden een soortgelijk werkje over de andere aartsvader van het conservatisme, de Tocqueville en zijn werk'L'ancien régime et la Revolution', te laten verschijnen.

E.G. Bosma

Edmund Burke, Het wezen van het conservatisme; Een bloemlezing uit Reflections on the Revolution in France (ingeleid door dr. B.J. Spruyt), (Agora; Kampen, 2002) 139 bladzijden, ISBN 90 289 3216; € 12, 20 (rechtstreeks bij Burkestichting) of € 15, 50 (boekhandel).

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen