Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Studiecentrum · Calvijn en de maatschappij

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Studiecentrum · Calvijn en de maatschappij

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het bestuderen van de geschriften van Johannes Calvijn (1509-1564) biedt voor de SGP aanknopingspunten om te l< omen tot een positieve grondhouding ten aanzien van het maatschappelijli middenveld. De SGP moet zich echter niet blindstaren op Calvijn, gezien de gewijzigde maatschappelijke situatie.

Dat is één van de conclusies die il< in mijn onderzoek naar het maatschappelijk middenveld getrokken heb. Dit artikel belicht in het kort een deelaspect van het onderzoek: Calvijn en het maatschappelijk middenveld. De SGP weet zich verbonden met het gedachtegoed van deze reformator, ook op politiek en maatschappelijk terrein. Mijn onderzoeksvraag is wat we uit Calvijns visie op het politieke en maatschappelijke leven kunnen afleiden voor het maatschappelijk middenveld en wat de SGP daar (nog) mee kan?

Context

De ideeën van Calvijn over politiek en maatschappij worden op twee manieren nogal eens losgerukt uit hun context.Ten eerste worden ze niet gezien in het licht van zijn theologische opvattingen. Calvijn verwordt dan tot politiek denker.Ten tweede worden ze ook vaak losgerukt uit hun tijd. Ze zijn dan een regelrechte blauwdruk voor een reformatorische visie op politiek en maatschappij vandaag de dag, zonder de veranderingen in de maatschappij daarin mee te nemen. Met name de tijd waarin Calvijn schrijft, de 16de eeuw, biedt een verklaring voor het feit dat een directe verwijzing naar en visie op het maatschappelijk middenveld in zijn bespiegelingen ontbreekt. Calvijn leefde in een tijd waarin het gezag van de centrale overheid zich moest bewijzen.Volksopstanden en gezagsverwerping door religieuze sekten waren aan de orde van de dag. Dat noopte Calvijn tot het verwoorden van een bijbelse visie op de relatie tussen overheid en onderdaan.Tegelijk was het maatschappelijk middenveld veel geringer van omvang dan heden ten dage. De maatschappelijke organisaties die er waren zoals schutterijen, gilden en broederschappen, werden gereglementeerd en gestuurd door de overheid en veelal ook door de kerk. De overheid had een grote greep op het maatschappelijke leven. Ook de positie van de kerk was anders dan tegenwoordig: veel publieke taken die door burgerorganisaties werden uitgeoefend, stonden onder directe supervisie van de kerk.Te denken valt aan armenzorg, onderwijs en ziekenzorg.We kunnen ons afvragen of die onafhankelijke tussenlaag die we middenveld noemen in de 16de eeuw wel bestond.

Calvijns politieke ideeën centreren zich rond de verhouding tussen overheid en onderdaan.Twee noties staan daarin centraal: de specifieke overheidstaak én de gehoorzaamheid van de onderdaan. De overheid heeft een eigen goddelijke roeping en taak: ze behoort als Gods stedehouder de naleving van Zijn Geboden in de samenleving te bevorderen en controleren. Ook is het de taak van de overheid om ervoor te zorgen dat de bevolking een stil en gerust leven kan leiden. De onderdaan (de naam suggereert het al) moet onderworpenheid en gehoorzaamheid betonen aan de over hem gestelde overheid. Politieke particuliere initiatieven kunnen een bedreiging vormen voor de bestaande machtsstructuren: labor unions (een soort vakbonden) moeten daarom volgens Calvijn verboden worden.

Deze noties bieden weinig inzicht in en aanknopingspunten voor een visie op maatschappelijke organisaties. Calvijns invalshoek, waarbij vooral vanuit de overheid en de onderdaan wordt gedacht en geredeneerd, belemmert een visie op een zelfstandig maatschappelijk middenveld. De toezichthoudende taak van de overheid kan een inbreuk betekenen op de zelfstandigheid van organisaties. Ondanks het bovenstaande zijn er echter wel een aantal andere aanknopingspunten.

In de eerste plaats zegt Calvijn dat de overheid de burgerlijke vrijheid moet waarborgen. Die vrijheid zal bij Calvijn ongetwijfeld haar grenzen hebben, maar is tegelijk een opening naar particulier initiatief De stap naar georganiseerd particulier initiatief (het maatschappelijk middenveld) is dan niet zo groot meer In het verlengde van de burgerlijke vrijheid ligt het beantwoorden aan de persoonlijke roeping.Volgens Calvijn heeft ieder mens van God een plaats gekregen in de maatschappij. Hij is daar gesteld en heeft daar zijn verantwoordelijkheden ten opzichte van God en de naaste. Ten tweede is het goed om eens te kijken naar de dagelijkse praktijk in het Geneve van Calvijn. Het bestaan van maatschappelijke organisaties werd door Calvijn als een gegeven geaccepteerd.

Het is een uiting van de burgerlijke vrijheid. Een ander punt is de mate van onafhankelijkheid van deze organisaties. Overheid en kerk hadden in Geneve namelijk een sterke greep op de burgerorganisaties. Ze waren ook zelf vaak de initiators tot het oprichten van scholen, weeshuizen en gilden.Vanwege de grote mate van overheidsinvloed kunnen we maatschappelijke instanties misschien beter zien als verlengstukken van de overheid dan als onafhankelijke organisaties. Calvijn keurde overheidsingrijpen goed als het burgerlijke welzijn erdoor werd bevorderd.Als kerkelijk adviseur gaf hij de overheid aanwijzingen. Deze sterke overheidsinvloed moet in het licht van die tijd gezien worden, waarin overheid en kerk het maatschappelijke leven beheersten.

De SGP

Door de SGP is het eigene van de overheidstaak altijd sterk benadrukt, maar de partij hecht ook aan de burgerlijke vrijheid. Het particuliere initiatief krijgt veel ruimte en de soevereiniteit van de maatschappelijk kringen (gezin, kerk, school enz.) behoort in de optiek van de SGP door de overheid gewaarborgd te worden. Met dit alles heeft de partij in het spoor van Calvijn gelopen.Vanaf de jaren tachtig is de overheid taken gaan afstoten aan de maatschappij.Toen is het maatschappelijk middenveld in beeld gekomen. De SGP heeft tegenover dit middenveld een kritische houding aangenomen. Het belang van het maatschappelijk middenveld is steeds groter geworden en de SGP vreest dat de specifieke overheidstaak wordt aangetast. Bij het spreken over het maatschappelijk middenveld wordt immers de zelfstandigheid van de maatschappelijke organisaties als uitgangspunt genomen. De burgerlijke vrijheid die Calvijn propageerde biedt evenwel ruimte voor particulier initiatief, ook in georganiseerde vorm zo zagen we in Genève.We leven in een tijd van privatisering, van inkrimping van de overheidstaak en van vervagende grenzen tussen publiek en privaat terrein. Dat brengt zijn eigen problemen met zich mee die om praktische oplossingen vragen. Het bestuderen van Calvijn is daarbij niet voldoende, maar zijn gedachtegoed biedt wel aanknopingspunten voor een positieve grondhouding ten aanzien van het maatschappelijk middenveld.

Jan Hendrik Guiljam,

stagiair Guido de Brès-Stichting

Dit artikel werd u aangeboden door: Staatkundig Gereformeerde Partij

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 16 mei 2003

De Banier | 24 Pagina's

Studiecentrum · Calvijn en de maatschappij

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 16 mei 2003

De Banier | 24 Pagina's