Tweede Kamer · Aanslag op de SGP

De vader van minister Donner van Justitie, mr. A.M. Donner, schreef het al jaren geleden: "Overtuigde lieden hebben geen moeite om hun denkbeelden in wel tien variaties aan de orde te stellen."Als die woorden ergens op van toepassing zijn, dan is het wel op de voorstellen om te gaan morrelen aan het Nederlandse kiesstelsel. Voor de zoveelste keer zal er gestudeerd gaan worden op een of andere vorm van een districtenstelsel. En dat alles onder het D66-motto 'bestuurlijke vernieuwing'.

Oude koeien

Oude koeien lijkt een betere aanduiding. Tot 1917 werd de Tweede Kamer gekozen op basis van het districtenstelsel. Kort samengevat komt dat kiesstelsel erop neer dat het land in een aantal kiesdistricten wordt geknipt en er per district wordt uitgemaakt wie er naar Den Haag wordt afgevaardigd. Belangrijkste nadeel van dit systeem is dat de volksvertegenwoordiging geen juiste afspiegeling is van het volk. Om dit en andere euvels van dit stelsel te vermijden, werd erin 1917 besloten om over te stappen op de veel eerlijker evenredige vertegenwoordiging.

Voor nogal wat groeperingen betekende deze grondwetswijziging dat zij veel makkelijker hun stem konden laten horen in 's lands vergaderzaal. Zo ook voor de SGP. Zonder de afschaffing van het districtenstelsel, was de oprichting van de SGP naar de mens gesproken niet mogelijk geweest. Het was niet voor niks dat bij de eerste verkiezingen onder dit nieuwe stelsel ds. Kersten en zijn medestanders de tijd rijp achtten om de al langer levende wens om aan de verkiezingen mee te doen in daden omzette. Met succes, al was dat nog niet in 1918, maar pas vier jaar laten

Tegen deze achtergrond is het te verklaren dat de SGP altijd -om het maar zachtjes te zeggen- gereserveerd stond tegenover plannen om het afgeschafte districtenstelsel weer uit de oude doos te halen dan wel om op een andere manier afbreuk te doen aan het stelsel van de evenredige vertegenwoordiging. En die plannen kwamen er geregeld. Al vrij snel zelfs, waarbij de aanjagers van die discussie aanvankelijk vooral te vinden waren in de hoek van de ARR de grootste concurrent van de SGP

Versnippering

Het officiële motief van met name de ARP was onnodige versnippering en belangenpartijtjes tegen te gaan. Gewezen werd op het feit dat er bij de verkiezingen soms tientallen partijen meedongen naar de gunst van de kiezers. In 1918 telde de Tweede Kamer maar liefst acht eenmansfracties. In de jaren daarna was het niet veel anders. Een eerste voorstel om al dan niet via een districtenstelsel een soort kiesdrempel in te voeren werd er in 1929 gedaan. Een tweede poging volgde in 1933.

Beide pogingen liepen op niets uit. Ds. Zandt zag in het uit de ARP-koker komende voorstel een doorzichtige poging om de SGP van zich af te schudden: "Vanuit het AR-kamp heeft men doorlopend op de staatkundig-gereformeerden gevuurd en alles op hun ondergang toegelegd." "Het voorstel is een summum van willekeur, een aanranding van de rechten der minderheden en een immorele versterking van de grote partijen."

Hij kreeg daarbij steun uit onverdachte hoek. De vrijzinnig-democraat (later oprichter van de WD) P.J.Oud betoogde dat het niet aangaat om zich te ontdoen van de kleine partijen, die toch de veiligheidskleppen in ons systeem zijn omdat ze de grote partijen bepalen bij hun feilen. Bovendien is het in strijd met de Grondwet. De vooroorlogse voorstellen haalden het dan ook bij lange na niet, zij het dat de kleine partijen via o.a. een andere methode om restzetels toe te delen toch nog benadeeld werden.

Uitbraaksel

Na 1945 ging het niet veel anders. De pleitbezorgers van het districtenstelsel zaten toen meer in de linkse hoek, met name PvdA en D66. Bij die partijen was het motief vooral om kiezers en gekozenen dichter bij elkaar te brengen en om de burgers meer invloed te geven op het bestuur Dat nu en dan die vonk ook oversloeg op de CDA-partijen (met name KVP en ARP) die eind jaren '60 begin jaren '70 wilden laten zien dat zij óók vooruitstrevend waren, was niet te vermijden. Zo kwam het dat in die jaren talloze commissies talloze variaties op dit thema uitbroedden, waarvan de meeste diep in Haagse bureauladen verdwenen.

Het resultaat van al deze inspanningen was voorspelbaar Het werd niets. SGPwoordvoerder ds.Abma zei tegen minister De Gaay Fortman (ARP!), die het zoveelste plannetje had uitgewerkt en zowaar aan de Kamer voorgelegd: "In 1917 is dit stelsel verlaten en wij hebben er geen behoefte aan tot het uitbraaksel van 1917 terug te keren. Dit stelsel is oneerlijk in opzet en uitwerking." "Het is naar mijn mening een grote verpakte kiesdrempel en wel een vrij forse. Het schept duidelijkheid om daar maar eerlijk voor uit te komen."

De SGP kreeg andermaal steun uit onverdachte hoek. Communist Marcus Bakker zei ronduit: sommigen in KVP en ARP zouden het liefst zien dat "de partijen van de heren Jongeling (GPV), Abma, Koekoek (Boerenpartij) en Beuker (Rooms-Katholieke partij Nederland) zouden worden opgerold."

Het idee waar het kabinet Balkenende2 zich toe verplicht lijkt te hebben isoverigens slechts een slap aftreksel vaneerdere pogingen een districtenstelselin te voeren. De evenredige vertegenwoordiging wordt er (zoals het er nu naar uitziet) niet noemenswaardig door aangetast, ook al omdat anders de Grondwet moet worden aangepast. Hoe het uitpakt? De tijd zal het leren. Als maar één ding helder is, namelijk dat wat sommigen vernieuwend noemen, in werkelijkheid reactionair is.

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen