Tweede Kamer · 'Srebrenica-boek' nog niet dicht

Zo'n 7500 Bosnische moslimmannen werden in de vroege julimaand van 1995 wreed omgebracht door het Servische leger. In de nabijheid van Nederlandse VN-militairen, die niet in staat bleken de moslims tegen de Serviërs te beschermen. Dit drama stond centraal in het Kamerdebat van 3 en 4 juni over rapport 'Missie zonder vrede' van de parlementaire enquêtecommissie Srebrenica.

Parlementaire behandeling

De parlementaire behandeling van Srebrenica kent een merkwaardig verloop. In de nadagen van de massamoord bestond er in Nederland grote onduidelijkheid over de omvang van de massamoord en de rol van onze militairen. Hadden ze bescherming kunnen bieden aan de moslimmannen? Of kunnen voorkomen dat de mannen van de vrouv^en en kinderen gescheiden werden? Een permanente stroom van informatie, beschuldigingen en verontschuldigingen kwam op gang. De minister van Defensie had er geen grip op en de Kamer was geïrriteerd over de gang van zaken. Na enkele Kamerdebatten en de verschijning van wat kleinere rapporten werd aan het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) de opdracht gegeven alles tot op de bodem uit te zoeken.

Val Kok-II

Na vijf en een half jaar studeren publiceerde het NIOD een rapport dat 10 kilo woog en zo'n 4000 bladzijden telde. Minister Pronk, in 1995 minister voor Ontwikkelingssamenwerking, stapte onmiddellijk op. Kort na hem volgde Defensieminister De Grave. Toen was de zaak niet meer te houden. Op 16 april 2002, zes dagen na verschijning van het rapport, bood het kabinet Kok-ll zijn ontslag aan. De bewindslieden konden nog nauwelijks het rapport bestudeerd hebben, maar de conclusies gaven voldoende aanleiding om de handdoek in de ring te gooien. De lastige situatie deed zich toen voor dat de verantwoordelijke bewindslieden opgestapt waren terwijl er nog geen fatsoenlijk debat gevoerd was met de Kamer over het rapport.

Instelling parlementaire enquête

De Tweede Kamer wilde vervolgens toch nog een korte parlementaire enquête laten verrichten. De SGP-fractie was daarover kritisch. Wat zou een enquête nog toe kunnen voegen aan de bestaande rapporten? Achteraf constateren we dat de enquête inderdaad in hoofdzaak dezelfde conclusies bevat als het NIOD-rapport. Niettemin hebben de openbare verhoren van betrokkenen op zichzelf hun waarde gehad en nuanceert het rapport op onderdelen het beeld dat we al hadden.Vorige week was het eindelijk zover: bijna acht jaar na dato werd het parlementaire debat gevoerd. Geen van de destijds betrokken bewindslieden en Kamerleden was bij het debat betrokken!

Hand in eigen boezem

Van der Staaij stak met zijn bijdrage aan het debat de hand ook in eigen boezem. Destijds stemde de SGP-fractie, hoewel schoorvoetend en met veel aarzelingen, in met de uitzending van Dutchbat naar Srebrenica.We wisten dat het een moeilijke operatie zou worden: mensen beschermen op een geïsoleerde locatie in een gebied waar gevochten wordt. Achteraf bezien had de SGP-fractie niet moeten instemmen met een vredesoperatie onder de toen gestelde voorwaarden. Hoe kun je vrede en veiligheid garanderen in een gebied waar geen vrede is? En je niet voldoende bewapening hebt? En deVNbevelsstructuren onduidelijk zijn? En je geen duidelijke garantie hebt van militaire luchtsteun in geval van nood? En, veelzeggend genoeg, andere Europese landen hun militairen niet over hebben voor een uitzending naar dat gebied? Uiteindelijk hebben destijds, en dat geldt niet alleen de SGP-fractie, de humanitaire argumenten - we kunnen die Bosnische moslims toch niet aan hun lot overlaten? - de doorslag gegeven. Militaire bezwaren zijn te gemakkelijk terzijde geschoven. Hierbij moet aange­ tekend worden dat de Kamer ook niet bepaald optimaal door de regering geïnformeerd werd over de vele kanttekeningen die met name hooggeplaatste militairen bij de operatie hadden. Blijft staan dat de Kamer veel hardere voorwaarden had moeten stellen aan de uitzending van onze militairen.

Verantwoordelijkheid en schuld

Een belangrijke vraag die aan de orde kwam is: in hoeverre is Nederland verantwoordelijk voor wat er gebeurd is met de moslims in Srebrenica? En kun je daarbij ook over schuld spreken? Destijds minister-president Kok zei: we dragen geen schuld, maar wel verantwoordelijkheid.We zijn verantwoordelijk voor het ontstaan van een situatie waarin aan de moslims onvoldoende bescherming geboden kon worden.We beloofden een 'veilig gebied' te creëren voor deze groep. Het was echter wel een gebied, maar het was niet veilig. Kok zei: alleen de Servische generaals Mladic en Karadzic hebben schuld aan de massamoord. In zijn bijdrage heeft Van der Staaij geprobeerd aan te geven dat Nederland toch ook schuld heeft. Geen schuld in de juridische zin van medeplichtigheid aan de genocide. Maar schuld in de Bijbelse betekenis van 'doel missen'. We beloofden veiligheid aan de mensen daar, maar slaagden er niet in die te bieden. Ook in het debat dat we nog zullen hebben met de regering, zal de SGP-fractie op dit thema ingaan.

Boek niet dicht

Kan het boek Srebrenica nu gesloten worden? Nee. Het Joegoslavië-tribunaal is nog met de zaak bezig. De generaals Mladic en Karadzic lopen nog vrij rond op de Balkan en moeten nog steeds uitgeleverd worden aan het tribunaal. Ook de identificatie van de lichamen van de vermoorde mannen gaat door. Dat betekent telkens weer een herbegrafenis. Daarbij gaan oude wonden heel schrijnend open. En voor Nederland is Srebrenica een les in bescheidenheid en voorzichtigheid. Er kan grote morele en politieke druk bestaan om deel te nemen aan nieuwe vredesoperaties, maar als we daar niet onder heel strikte voorwaarden groen licht voor geven, kunnen onvoorziene, dramatische gevolgen ons jarenlang blijven achtervolgen.

Evert-Jan Brouwer

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen