Doelwit · Werk boven inkomen

"Reïntegratiebeleid weinig effectief", zo l< opte een in SGP-gelederen bekend dagblad in deze komkommertijd. Het bericht, gebaseerd op een recent gepubliceerd onderzoek van liet Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), heeft goed beschouwd echter een laag komkommergehalte. Reïntegratie van werklozen en bijstandsgerechtigden is een belangrijk onderwerp. De afgelopen tien jaren blijkt het reïntegratiebeleid weinig resultaat te hebben gehad.' Kan de nieuwe Wet werk en bijstand, waarin de gemeenten een grotere verantwoordelijkheid wordt gegeven op het gebied van reïntegratie, hierin verandering brengen? Het wetsvoorstel Wet werk en bijstand wordt kort na het zomerreces in de Kamer behandeld. In deze Doelwit een vooruitblik op de voorgestelde veranderingen in het beleid voor werk en inkomen.

Doel wetsvoorstel

Kort gezegd houdt de Wet werk en bijstand (WWB) in dat gemeenten een budget krijgen voor de verlening van bijstand en een flexibel en vrij te besteden budget om uitkeringsgerechtigden te begeleiden naar een baan. Er komt een andere verantwoordelijkheidsverdeling tussen rijk en gemeenten voor wat betreft het bijstand- en reïntegratiebeleid. Bijstandsuitkeringen kunnen niet meer bij het rijk gedeclareerd worden, zoals nu het geval is. Dit moet gemeenten motiveren om I) het aantal uitkeringsgerechtigden zoveel mogelijk te beperken door hen aan het werk te helpen en 2) zelf de fraude met uitkeringen te gaan bestrijden.

De WWB gaat een aantal bestaande wetten vervangen, zoals de Algemene bijstandswet (Abw), de Wet inschakeling werl< zoekenden (WIW) en de Regeling In- en Doorstroombanen (ID-regeling). Ook vereenvoudiging van de bijstandswetgeving speelt dus een rol in deze operatie.

Andere kenmerken van de WWB zijn decentralisatie en deregulering. Het volledige bedrag dat gemeenten voor de uitvoering van de bijstand ontvangen zal gebudgetteerd worden. De gemeenten worden zodoende verantwoordelijk voor de financiële risico's. Hiertegenover staat dat gemeenten zich aan minder regels hoeven te houden, dus krijgen ze grotere beleidsvrijheid, en ze hoeven minder vaak verplicht te rapporteren aan het rijk.

De doelstellingen van dit wetsvoorstel zijn volgens het kabinet: "I) het meer dan voorheen motiveren van bijstandsgerechtigden tot intrede of herintrede in betaald werk; 2) het leggen van de centrale verantwoordelijkheid voor het bevorderen van reïntegratie van bijstandsgerechtigden bij de gemeenten".^ Het kabinet is van mening dat uitstroom uit de bijstand naar werk voorop moet staan in het werk- en inkomensbeleid. Werk wordt boven inkomen geplaatst. De memorie van toelichting bij het wetsvoorstel wijst op de verantwoordelijkheid van de burger om zolang mogelijk zelf in eigen onderhoud te kunnen voorzien. Kan de burger dat niet meer, dan komt ondersteuning in beeld, waarvoor in de toekomst dus de gemeenten verantwoordelijk worden.Tot slot wil de regering met dit voorstel ook tegemoet komen aan de wensen van gemeenten tot maatwerk per cliënt en beperking van de administratieve lasten.

Inhoud WWB

De hoofdlijnen van de nieuwe wet worden helder en bondig geformuleerd op de website van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: "Een budget voor bijstand: op dit moment declareren de gemeenten 75 procent van de kosten voor bijstandsuitkeringen bij het Rijk; zij beschikken over een budget voor de betaling van 25 procent van de kosten. Met de nieuwe wet krijgen gemeenten een budget van het Rijk waarmee alle bijstandsuitkeringen moeten worden betaald. Als gemeenten van dit budget geld overhouden, mogen zij het vrij besteden aan ander gemeentelijk beleid, bijvoorbeeld het aan het werk helpen van bijstandsgerechtigden. Als gemeenten tekort komen, moeten zij dit in principe binnen de eigen begroting opvangen. Gemeenten die er door een actief beleid in slagen het aantal bijstandsgerechtigden te verminderen, kunnen in het nieuwe systeem geld besparen.

Een flexibel en vrij besteedbaar budget voor reïntegratie: alle middelen voor het naar werk begeleiden van bijstandsgerechtigden gaan op in één flexibel en vrij te besteden budget. Ook het geld voor gesubsidieerde banen wordt hierin opgenomen. Gemeenten kunnen zelf bepalen welk middel zij inzetten om mensen aan de slag te helpen. Dat kan bijvoorbeeld scholing, een loonkostensubsidie, bemiddeling of een gesubsidieerde baan zijn. Het budget voor het aan het werk helpen van bijstandsgerechtigden mag alleen voor dit doel worden gebruikt.

Geen ontheffingen werkplicht voor bepaalde groepen meer: bijstandsgerechtigden hebben de plicht om algemeen geaccepteerd werk te aanvaarden en, als dat niet mogelijk is, mee te werken aan activiteiten die erop gericht zijn dat in de toekomst wel mogelijk te maken. Ontheffingen voor bepaalde groepen bijstandsgerechtigden mogen niet meer.Wel mag een gemeente in individuele gevallen een uitzondering maken op de verplichting.Als bijstandsgerechtigden de verplichting niet nakomen, kan dat gevolgen hebben voor hun uitkering. Hier tegenover staat dat in de wet ook is opgenomen dat bijstandsgerechtigden aanspraak kunnen maken op ondersteuning bij het vinden van werk.

Geen eigen inkomensbeleid gemeenten

meer: om de zogenoemde armoedeval te verminderen, mogen gemeenten niet langer eigen inkomensbeleid voeren door extra uitkeringen (bijzondere bijstand) toe te kennen aan groepen bijstandgerechtigden. Dit kan alleen nog op individuele basis. De armoedeval treedt op als mensen die de overstap maken van een uitkering naar een baan, er in netto inkomen niet op vooruit gaan.

Aanvullende toeslag voor langdurige minima zonder werk: er komt een jaarlijkse, aanvullende toeslag (454 euro voor gehuwden) voor mensen met een inkomen op minimumniveau die vijf jaar lang geen werk hebben en geen perspectief op een baan. Bijstand in natura mogelijk: gemeenten mogen bijstand in natura uitbetalen aan mensen die zelf slecht in staat zijn hun geld te beheren (bijvoorbeeld verslaafden of daklozen).

Korting op bijstand bij wangedrag: bijstandsgerechtigden die zich ernstig misdragen (bijvoorbeeld agressief optreden tegen medewerkers van de sociale dienst), kunnen door gemeenten worden gekort op hun uitkering. Gemeenteraad eerstverantwoordelijke voor controle: uitgangspunt van de nieuwe wet is dat de gemeenteraad de eerstverantwoordelijke is voor de controle op de uitvoering. De Inspectie Werk en Inkomen houdt op rijksniveau toezicht."'

WWB en dualisme

Als het gaat over toezicht op de uitvoering van de nieuwe Wet werk en bijstand, ligt er een belangrijke controlerende taak voor de raad. Zoals uit de beschrijving van de inhoud van het wetsvoorstel blijkt, zal de Inspectie Werk en Inkomen (IWI) op rijksniveau toezicht houden. Het college is echter in eerste instantie verantwoording schuldig aan de raad over het gevoerde bijstand- en reïntegratiebeleid en de resultaten daarvan. De raad controleert de naleving van de wettelijke en lokale voorschriften. Het bereiken van de landelijke doelstellingen van de WWB door de gemeenten zal door de IWI onderzocht worden door een beperkt aantal thematische onderzoeken naar aspecten van de uitvoering door gemeenten en in de SUWI samenwerking.''

Samenwerking gemeenten

(Kleine) gemeenten die in de uitvoering van de nieuwe Wet werk en bijstand willen gaan samenwerken met andere gemeenten, kunnen een subsidie aanvragen. Staatssecretaris Rutte van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft voor die regeling in totaal 17 miljoen euro beschikbaar gesteld. De subsidie beoogt de gemeenten meer mogelijkheden te geven tot een betere dienstverlening aan de burger, die met regionale samenwerking bereikt kan worden.

Gemeenten kunnen bij het opzetten van een samenwerkingsverband gebruik maken van ondersteuning door deskundigen. Een expertteam kan de gemeente adviseren over de terreinen van samenwerking. Om voor de subsidie in aanmerking te komen moet uiterlijk per I mei 2004 een aanvraag zijn ingediend.

Beoordeling

Het is tekenend dat de Raad van State over dit zeer verstrekkende wetsvoorstel het op één na zwaarste negatieve advies heeft gegeven. Daarnaast zijn de Raad voor financiële verhoudingen, de VNG, gemeenten én de betrokken organisaties ook overwegend negatief. Draagvlak voor het wetsvoorstel is er dus nauwelijks. Dit wordt door sommige oppositiepartijen in de vaste Kamercommissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid dan ook niet onder stoelen of banken gestoken.Voor het door het kabinet gekozen principe 'werk boven inkomen' kan door sommige partijen geen waardering worden opgebracht.

Niet onverwacht is de kritiek op de bezuinigingen, bijvoorbeeld op reïnteratie, die gemeenten te wachten staan, en dat terwijl de werkloosheid stijgt. Het is de vraag of de gemeenten in de huidige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt de financiële risico's van deze decentralisatie wel aan kunnen. Daarnaast richt het commentaar zich onder meer op de invoeringsdatum (veel te vroeg), het ontbreken van meetbare doelstellingen in het wetsvoorstel, de nieuwe financieringssystematiek, de rechten van bijstandscliënten, de poortwachterfunctie (is dat in het nieuwe systeem de gemeente of het Centrum voor Werk en Inkomen), het afschaffen van de categoriale bijstand en de keerzijde van maatwerk, namelijk ongelijkheid tussen verschillende gemeenten.

Ook de vóór het reces reeds ingediende amendementen doen verwachten dat de behandeling van dit wetsvoorstel, gepland in de laatste week van augustus, nogal wat voeten in de aarde zal hebben. Deze amendementen richten zich bijvoorbeeld op het voorkómen van ongelijkheid tussen gemeenten door het opnemen van landelijke normen in de Wet werk en bijstand voor gevallen waarin de bijstand verlaagd wordt (sanctiebeleid) of het opnemen van de vrijstelling van sollicitatie- en arbeidsplicht voor alleenstaande bijstandsgerechtigde ouders met kinderen tot vijfjaar in de WWB, zoals nu ook geregeld is in artikel 107, lid 2 van de Algemene bijstandswet (amendement Rouvoet/Van der Vlies).

Inwerkingtreding

Beoogde datum van inwerkingtreding van de WWB (al dan niet gefaseerd) is I januari 2004. Mocht dit werkelijkheid worden, dan staat de gemeenten nog een forse hap werk te wachten. Niet alleen waar het het vaststellen van verordeningen betreft, maar ook wat betreft de omschakeling van het ene naar het andere systeem. Gemeenten die op zoek zijn naar hun rol in de over elkaar heen vallende wetswijzigingen op het gebied van het beleid voor werk en inkomen, kunnen in de brochure "Gemeentelijk arbeidsmarktbeleid: gericht op participatie voor iedereen" van de VNG een aanzet voor de gemeentelijke visie vinden.

Rudi Biemond

1. "De uitkering van de baan. Reïntegratie van uitkeringsontvangers; ontwikkelingen in de periode 1992-2002", SCP 2003. 2. "Nader rapport inzake het voorste) van wet tot vaststelling van een wet inzake ondersteuning bij arbeidsinschakeling en verlening van bijstand door gemeenten (Wet werk en bijstand)". Min. SZ& W, 9 mei 2003. 3. Zie www.nninszw.nl. 4. "Visie van de inspecteur-generaal van de Inspectie Werk en Inkomen op toezicht onder deWWB", 11 juli 2003.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen