Doelwit · De gekozen burgemeester (III)

In de twee voorgaande nummers van ons partijblad is in deze rubriek al het nodige naar voren gebracht over de voornemens van de regering om per I januari 2006 de rechtstreeks gekozen burgemeester in te voeren. In dit artikel v/ordt nader ingegaan op de meer staatsrechtelijke aspecten van het voorstel van de regering. Daarnaast wordt aandacht besteed aan het behandelingstraject in het parlement en aan het politieke krachtenveld. Ook wordt op hoofdlijnen de houding van de SGP-fractie weergegeven.

Voorstellen

Na het verschijnen van de hoofdlijnennotitie van de minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties is de discussie over de aanstellingswijze van de burgemeester in volle hevigheid losgebarsten. De notitie van de minister gaat echter niet alleen over de aanstellingswijze van de burgemeester, maar plaatst het voorstel om te komen tot een rechtstreeks gekozen burgemeester in het kader van de ontwikkelingen in het lokale bestuur en de positie die de burgemeester daarbinnen inneemt. In de notitie wordt uitvoerig ingegaan op de geschiedenis van het burgemeestersambt en op de spanningen die de huidige positie van de burgemeester in het lokale bestuur oproept. De belangrijkste motieven voor het voorstel van de minister zijn de wens om de positie van de burgemeester te versterken en het gegeven dat het stelsel van de kroonbenoeming naar het oordeel van de minister zijn eindfase heeft bereikt.

Aanpak

Bij het nadenken en beslissen over de positie en de aanstellingswijze van de burgemeester moet zeer zorgvuldig te werk worden gegaan. Met de positie van de burgemeester is immers het geheel van de verhoudingen binnen het lokale bestuur in het geding. En die verhoudingen zijn momenteel als gevolg van de invoering van de dualisering van het gemeentebestuur nog volop in beweging. De effecten van nieuwe voorstellen op dit terrein moeten daarom extra goed worden doordacht en gewogen. Bovendien ligt het "geraamte" van de verhoudingen van het lokale bestuur vast in de Grondwet. Nieuwe voorstellen dienen uiteraard binnen de kaders van de grondwettelijke bepalingen te blijven.

Ontwikkelingen

Door de invoering van de dualisering van het gemeentebestuur vindt er gaandeweg een omslag plaats van een monistische naar een meer dualistische bestuurscultuur. Formeel heeft het college meer bevoegdheden en de raad meer sturingsmogelijkheden gekregen, zodat de raad en het college in een onafhankelijker positie ten opzichte van elkaar zijn komen te staan. Desondanks blijft er sprake van collegiaal bestuur Ook is er nog steeds sprake van het hoofdschap van de raad en blijft de burgemeester voorzitter van zowel het college als van de raad. Dat laatste kan ook niet anders, omdat het hoofdschap en het voorzitterschap van de raad in de Grondwet zijn verankerd.

Doordat het college met de dualisering van het gemeentebestuur binnen de door de raad gestelde kaders meer eigen verantwoordelijkheden heeft gekregen, komt het gebrek aan formele bevoegdheden van de burgemeester nog sterker dan voorheen naar voren. Daarbij komt dat de burgemeester in de beeldvorming van veel burgers het hoofd van de gemeente is, terwijl hij de daaraan verbonden verwachtingen vanuit zijn huidige positie niet kan waarmaken. Het is daarom terecht dat er in de notitie van de minister een zekere mate van "statusincongruentie" wordt gesignaleerd en het is een goede zaak om te bezien of daar iets aan kan worden gedaan. De SGP heeft dus wel begrip voor de analyse van de minister over de positie van de burgemeester en de spanningen die hij daarbij signaleert.

Grondwet

De belangrijkste elementen van verhoudingen in het lokale bestuur zijn geregeld in de Grondwet. In dit verband zijn voornamelijk het hoofdschap en het voorzitterschap van de raad (artikel 125) en de kroonbenoeming (artikel 131) van belang.

Het hoofdschap en het voorzitterschap van de raad zijn al onderwerp van discussie geweest bij de totstandkoming van de wetgeving ten aanzien van de dualisering van het gemeentebestuur. Toen is besloten om eventuele spanningen met de Grondwet nader te bezien en zo nodig over te gaan tot wijziging van de Grondwet. De SGP vond en vindt dat een onjuiste volgorde. Als wijziging van de Grondwet nodig is, dan dient dat voorafgaande aan de invoering van nieuwe wetgeving plaats te vinden en niet pas achteraf.Voor onze fractie in de Eerste Kamer is dit principiële punt reden geweest om tegen het wetsvoorstel voor de dualisering van het gemeentebestuur te stemmen.

Inmiddels ligt er een advies van de Raad voor Openbaar bestuur over de manier waarop de modernisering van hoofdstuk zeven van de Grondwet, waarin de positie van provincies en gemeenten wordt geregeld, zou moeten plaatsvinden. De SGP vindt dat eerst naar aanleiding van dit advies moet worden gesproken over de vraag of wijziging van de Grondwet op het punt van de verhoudingen binnen het lokale bestuur nodig zijn. Daarna en in het verlengde daarvan kan dan meer specifiek worden gesproken over de gewenste positie en aanstellingswijze van de burgemeester. Anders is het gevaar aanwezig dat beslissingen worden ge- nomen over de aanstellingswijze en positie van de burgemeester, zonder dat de consequenties daarvan voor het geheel van het lokale bestuur voldoende worden overzien en vastgelegd, vvaardoor weer gemakkelijk spanning of strijd met de Grondwet kan ontstaan. De visie op de positie en de aanstellingswijze van de burgemeester dient dus voort te vloeien uit een samenhangende visie op het lokale bestuur en aangezien ook een bezinning op de verhoudingen in het lokale bestuur als geheel is voorzien, moet die discussie logischerwijs eerst plaats vinden.

Nieuwe spanningen

Los van het voorgaande is overigens duidelijk dat de voorstellen van de minister spanning oproepen met de bepalingen in de Grondwet ten aanzien van het hoofdschap en het voorzitterschap van de raad.Volgens de minister moet de rechtstreeks gekozen burgemeester de rol van lokale regeringsleider gaan vervullen. Dat lijkt moeilijk te rijmen met het hoofdschap van de raad, dus een stelsel waarbij de raad het hoogste orgaan binnen de gemeente is. Ook is het moeilijk denkbaar dat een regeringsleider tevens voorzitter is van een volksvertegenwoordigend orgaan.

De minister erkent dat de positie van de rechtstreeks gekozen burgemeester spanning kan opleveren met de bestaande grondwettelijke bepalingen, maar wil daar aan tegemoet komen door de bevoegdheden van de burgemeester beperkt te houden tot het moment dat de Grondwet wordt gewijzigd. De enige drijfveer voor deze handelwijze lijkt te zijn dat in het regeerakkoord is vastgelegd dat nog in deze kabinetsperiode de rechtstreeks gekozen burgemeester moet worden ingevoerd.

Het voorstel van de minister probeert dus geconstateerde spanningen op te lossen, maar roept in ieder geval binnen de kaders van de huidige Grondwet tegelijk nog grotere spanningen op. De Partij van de Arbeid, die sinds kort ook voorstander is van een rechtstreeks gekozen burgemeester, vindt de positie van een gekozen burgemeester binnen de kaders van de huidige Grondwet niet geloofwaardig. Ook de commissie-Deetman, die binnen het CDA studie heeft verricht naar de positie en aanstellingswijze van de burgemeester, is van mening dat eerst de Grondwet moet worden aangepast, voordat kan worden overgegaan tot de invoering van de rechtstreeks gekozen burgemeester.

Kroonbenoeming

In de huidige Grondwet is ook de aanstellingswijze van de burgemeester vastgelegd. Het stelsel van de kroonbenoeming staat dus expliciet in de Grondwet vermeld. Op dit moment is er bij de Tweede Kamer een voorstel tot wijziging van de Grondwet aanhangig, waarin wordt geregeld dat de aanstellingswijze van de commissaris van de Koning en de burgemeester niet langer expliciet in de Grondwet wordt vermeld, de zogeheten deconstitutionalisering van de aanstellingswijze.

Voorstellen tot wijziging van de Grondwet kennen een geheel eigen behandelingstraject. Zulke voorstellen moeten twee keer door het parlement worden goedgekeurd: in eerste lezing en in tweede lezing. Daarbij mag de Tweede Kamer bij de tweede lezing niet dezelfde samenstelling hebben als bij de eerste lezing. Bij de tweede lezing geldt bovendien het vereiste van een gekwalificeerde meerderheid van twee derde van het aantal stemmen. Het voorstel tot deconstitutionalisering van de aanstellingswijze is onder Paars-ll inmiddels door de beide Kamers van de Staten-Generaal aanvaard en ligt nu dus in tweede lezing voor De aanvaarding van dit voorstel tot wijziging van de Grondwet is noodzakelijk voor de invoering van een alternatieve aanstellingswijze, in dit geval de rechtstreeks gekozen burgemeester Het is interessant om te constateren dat de Partij van de Arbeid door het onthouden van haar steun aan dit wetsvoorstel de invoering van de rechtstreeks gekozen burgemeester per I januari 2006 kan tegenhouden.Vanuit haar oppositionele rol zou dat deze partij wel eens goed van pas kunnen komen.

De minister is van mening dat het stelsel van kroonbenoeming zijn eindfase heeft bereikt en niet meer past in deze tijd. De SGP is daar bepaald niet van overtuigd. Bij de behandeling van de begroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft Van der Staaij deze manier van spreken aangeduid als "nieuwetijdsretoriek, lege argumentatie en bovendien een cirkelredenering".

De huidige vormgeving van de kroonbenoeming is zodanig "gedemocratiseerd" dat het feitelijk een verkiezing door de raad inhoudt. De minister wil een meer externe legitimatie van de aanstelling van de burgemeester Zo'n legitimatie kan inderdaad een bijdrage leveren aan de onafhankelijke positie van de burgemeester Maar het is geen uitgemaakte zaak dat dan gekozen moet worden voor de rechtstreeks gekozen burgemeester Het is de vraag in hoeverre de onafhankelijkheid door de concurrentie in de verkiezingsstrijd onder druk kan komen te staan. Een duidelijke externe legitimatie wordt ook verkregen door terug te gaan naar de zuivere kroonbenoeming.Volgens de SGP krijgt deze mogelijkheid in de huidige discussie te weinig aandacht.

Directe democratie

Afgezien van het voorgaande speelt voor de SGP een belangrijke rol dat de rechtstreeks gekozen burgemeester een vorm van directe democratie is. Daarmee wordt afbreuk gedaan aan het bestaande stelsel van representatieve democratie. Bovendien is directe democratie nauw verbonden met de gedachte van de volkssoevereiniteit en alleen al om die reden niet wenselijk.

Vooruitblik

Al met al kan worden gezegd dat de invoering van de rechtstreeks gekozen burgemeester nog bepaald geen gelopen race is. Binnen de regeringspartijen CDA en VVD zijn forse tegenkrachten en de grootste oppositiepartij kan invoering van de gekozen burgemeester tot lang na I januari 2006 tegengaan door tegen de tweede lezing van het voorstel tot deconstitutionalisering van de benoemingswijze te stemmen. In dat geval dient de procedure tot wijziging van dp Grondwet helemaal opnieuw doorlopen te worden.

Op 10 december aanstaande wordt er in de Kamer een debat gevoerd over de hoofdlijnennotitie van minister De Graaf.Voorafgaande daaraan hoopt de fractie in de Tweede Kamer nog overleg te voeren met de burgemeesters en wethouders in onze partij.

WLVerwe/; ', beleidsmedewerker BZK

Vragen en reacties zijn welkom op het postadres van de fractie of via w.verweij@tweedekamer.nl.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen