Boekbespreking · De kerk gepasseerd

De hervorming var) de sociale zekerheid staat op dit moment volop in de politieke belangstelling. Een Kamermeerderheid vindt dat de zogenaamde 'verzorgingsstaat' te ver is doorgeschoten en het huidige kabinet is volop bezig met nieuwe plannen. De discussie beperkt zich echter tot de vraag of er méér of minder marktwerking in de sociale zekerheid moet komen. Er is helaas geen aandacht meer voor de rol die de kerken kunnen spelen in de zorg voor de armen. Dr. C.P. Polderman beschrijft in zijn boek "De kerk gepasseerd" hoe de ontwikkeling van kerkelijke zorg naar verzekeringscontract heeft plaatsgevonden.

Twee eeuwen geleden was de zorg voor de armen uitsluitend de verantwoordelijkheid van de l< eri< en. De armen waren afhankelijk van christelijke liefdadigheid en diaconale ondersteuning. De liberale ministerThorbecke diende in 1851 een wetsvoorstel in dat de kerkelijke armenzorg onder volledige verantwoording van de overheid bracht. Groen van Prinsterer heeft zich fel verzet tegen de onderwerping van de kerk aan het alvermogen van de staat. Hij voorspelde dat dit wetsvoorstel de doodsteek zou zijn voor de christelijke liefdadigheid. In 1854 kwam een gewijzigd wetsvoorstel waarin de kerkelijke armenzorg regel was en de overheidshulp aanvullend zou zijn. Dit was het begin van de staatsbemoeienis met de armen. Door de Armenwet van 1912 verschoof de zorg nog meer naar de overheid, maar de kerken bleven eerstverantwoordelijk. Pas bij de inwerkingtreding van de Algemene bijstandswet (ABW) in 1965 werd de rol van de kerken volledig uitgeschakeld. Bedéling van de armen moest worden uitgebannen en de hulp aan de armen werd een recht in plaats van een gunst. Dat was dan ook de reden waarom de SGP-fractie bij monde van ds. Mieras zich heftig tegen dit wetsvoorstel verzette.

Polderman concludeert in zijn boek dat het voor de kerken een bittere pil moet zijn geweest dat de op- en uitbouw van het sociale zekerheidsstelsel niet tot stand kwam door samenwerking van kerk en staat, maar het resultaat was van overleg tussen de sociale partners en de staat. "De kerken werden buiten spel gezet, en letterlijk gepasseerd" (p. 72).

Diaconaat

Polderman laat in zijn boek duidelijk zien dat de 'staatsbemoeienis met de armenzorg' een proces is geweest van twee eeuwen en dat er duidelijk aanwijsbare oorzaken zijn waarom de kerk is gepasseerd. In de 19^ eeuw werd in toenemende mate een beroep gedaan op de diaconie als gevolg van de industrialisatie, verstedelijking en vergrijzing. Maar een belangrijke oorzaak was ook het gebrekkig functioneren van de kerkelijke armenzorg. Sommige diaconieën waren nogal zuinig. Ook liet de offervaardigheid van de kerkleden veelal te wensen oven Het kwam ook voor dat diaconieën zich van hun bedeelden probeerden te ontdoen ten laste van de burgerlijke armenzorg. Dit alles, gevoegd bij de toenemende secularisatie in de twintigste eeuw heeft ertoe geleid dat de staatszorg de kerkelijke en particuliere zorg compleet heeft overvleugeld.

Overigens geeft Polderman aan dat de komst van de ABW niet dé oorzaak van kerkverlating is geweest. Wel was het een bespoedigende factor. De ontkerkelijking was al eerder begonnen. "De eigenlijke oorzaak daarvan ligt onzes inziens in de verkilling van de liefde tot God en de naaste" (p. I 17).

Sociale zelterheid

In het boek wordt terecht negatief gesproken over het invoeren van marktwerking in de sociale zekerheid.Verzekeraars worden geacht zich sociaal te gedragen, maar dat past niet bij de commerciële doelstelling om zoveel mogelijk winst te behalen. Polderman noemt het daarom "curieus" dat een bij uitstek a-sociaal werkend instrument als het marktmechanisme, het stelsel van sociale zekerheid moet vernieuwen (p. I 19).

Hét grote verschil tussen armenzorg door de overheid of door de kerk zit hem in het feit dat de overheid solidariteit afdwingt via premieheffing naar draagkracht. Premiebetalers ontlenen hieraan rechten. Kerkelijke hulp is echter gebaseerd op (onbaatzuchtige) naastenliefde. Deze hulp is niet gebaseerd op rechten maar op weldadigheid (p. 120).

Waarom hebben de kerken de sociale zorg uit handen gegeven? De schrijver zoekt de oorzaak hiervan in de persoonlijke levenssfeer, namelijk bij de burger die zich niet (meer) laat gezeggen door God en Zijn (liefde)geboden. "Ontvalt de burger (respect voor) dit liefdegebod, dan leeft hij voor zichzelf en laat hij zijn rechten gelden" (p. 129).

Naar kerkelijk zorg?

Het boek "De kerk gepasseerd" is een interessant boek dat inzicht geeft in de ontwikkeling van de sociale zekerheid in de afgelopen twee eeuwen. Hoewel mijns inziens de structuur iets helderder zou kunnen, komt er duidelijk in naar voren hoe de sociale zorg is verschoven van kerkelijke zorg, via de verzorgingsstaat naar het verzekeringscontract. Het boek heeft een grotendeels beschrijvend karakter Daardoor blijven na het lezen nog wel vragen over De schrijver is duidelijk in zijn afwijzing van de marktwerking in de sociale zekerheid, maar hoe kunnen we dan weer van verzekeringscontract naar kerkelijke zorg? Is dat een realistisch alternatief gezien de secularisatie, en zo niet, wat is volgens Polderman dan de ideale inrichting van de sociale zekerheid in de huidige samenleving? Antwoorden op deze vragen zouden het boek hebben verrijkt.^

Ik ben het uiteraard van harte met de schrijver eens dat alleen christelijke hulp bestaansrecht heeft. Hulp zoals die beschreven wordt in Matthéüs 25: 31 -46. Sociale zorg los van naastenliefde is gedoemd te mislukken.Verzekeringscontracten zijn inderdaad kille commerciële regelingen die een materialistische leefwijze ondersteunen en het hart leeg laten.

drs. I-I.J. Hooglander

n.a.v. De kerk gepasseerd, van kerkelijke zorg naar verzekeringscontract, dr C.P. Polderman, 153 pag., uitgeverij Pro Regio, Middelburg, 2002, € 15, 00

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen