Achtergrond · Colijn, een terugblik

Door zijn aanhangers mateloos verheerlijkt, door anderen, met name de socialisten, fel verguisd. Dot was de positie von Hendrikus Colijn, de man die onmiskenbaareen stempel zette op de vooroorlogse Nederlandsepolitiek.Dezemaand is het zestig jaar geleden dat Colijn in zijn ballingsoordin het DuitseThüringen overleed. Eerst drie jaar later vond in Den Haag deherbegrafenisplaats.

Na het overlijden van Kuyper trad Colijn op als de leider van de antirevolutionairen. In die rol werd hij geconfronteerd met de opmars van de SGR Zijn eerste kabinet kwam in 1925 door de nacht van Kersten al spoedig aan een eind. De christelijk-historische coalitiepartner liet hem bij de beslissende stemming over het gezantschap bij de paus in de steek. De twee gereformeerde-bonders in deAR-fractie (Visscher en Duymaer van Twist) onttrokken zich aan de stemming.Tegen het amendement stemmen wilden ze niet, voor stemmen durfden ze niet. Of was het net andersom?

Heemskerk

Colijn was nu voorlopig uitgerangeerd. Verbitterd moest hij wachten op een nieuwe kans. Bij de volgende verkiezingen keerde hij terug in de Kamer en eiste toen meteen het fractievoorzitterschap op. Dat was voordien in handen van oud-premierTh. Heemskerk. Volgens Colijn, zelf inmiddels 60, werd Heemskerk echter te oud. Bovendien had hij te weinig affiniteit met de bevindelijke kringen, waar de ARP steeds meer terrein verloor aan de SGP. Heemskerk was van huisuit remonstrant. Zijn vader was in de 19e eeuw een bekend conservatief politicus. Junior had echter in zijn jonge jaren een geestelijke ontwikkeling doorgemaakt, waardoor hij in de orthodoxie terecht kwam en met de Doleantie meeging. Toch stond Heemskerk, wiens tweede vrouw, Lydia von Zaremba, afl< omstig was uit de Pools-Russische adel, theologisch en sociaal verder af van de SGP-kring dan Colijn.

Colijn stamde uit een afgescheiden Brabantse familie die zich in de drooggevallen Haarlemmermeer gevestigd had.We hebben het dan over de jaren zestig van de 19e eeuw.Tegen de zin van zijn ouders koos hij voor een militaire loopbaan. Daarmee kwam hij terecht in een werelds milieu, waarvan hij een tijdlang duidelijk de invloed onderging.Toch bleef hij, na een geestelijke crisis op 23-jarige leeftijd, zijn gereformeerde opvoeding trouw. Wel betekende zijn verblijf in Indië en zijn direc­ tiefunctie bij de Koninklijke, dat hij zichook goed thuisvoelde in het liberaleondernemersmilieu.

Coalitie

Vandaar ook dat Colijn er geen bezwaar in zag om in 1933, toen hij weer premier werd, de christelijke coalitie uit te breiden met liberalen en vrijzinnig-democraten (de voorlopers van D66). Bij deze basisverbreding speelde ook de economische wereldcrisis een rol. Bovendien zocht Colijn op deze manier tegenwicht tegen de rooms-katholieken, die sinds de invoering van het stelsel van de evenredige vertegenwoordiging in l9l8, groter waren dan de AR en de CHU bij elkaar In ieder geval had Colijn minder affiniteit met de christelijke coalitie dan KuyperVoor Kuyper waren de liberalen de grote vijand, al moet van Kuyper ook gezegd worden dat hij principiële argumenten in stelling bracht, al naar gelang het hem uitkwam.

Gereformeerd

Duidelijk is ook dat we bij Colijn te maken hebben met iemand voor wie Gods Woord, de gereformeerde belijdenis en de gereformeerde zede (onder meer ten aanzien van de zondag) veel meer betekenden dan voor de huidige generatie gereformeerden. Daar zit een wereld van verschil tussen. Mensen als Balkenende en Donner zijn, om een boektitel van de godsdienstsocioloog Dekker te citeren, van na de stille revolutie.

In zijn recent verschenen biografie over Colijn gaatVU-historicus Langeveld ook in op een oude beschuldiging dat de AR-politicus een dubieuze relatie zou hebben gehad met een Duitse dame. Helemaal duidelijk wordt de zaak niet, maar het feit dat Colijn haar een fors bedrag betaalde, zodat ze naar Argentinië kon vertrekken, wijst er wel op dat er iets aan de hand was. In zijn redes voor de ARP beklemtoonde Colijn vooral in de jaren twintig de waarde van de gereformeerde beginselen.Toen ds. Kersten in 1922 zijn maidenspeech hield in de Tweede Kamer, kon hij met instemming Colijn citeren als het ging om de mogelijkheid van hetcompromis in de politiek.

Sociaal beleid

Op Colijns beleid als premier en minister van Financiën is in de vooroorlogse jaren en ook later veel kritiek geweest. Dat zou weinig sociaal en in economisch opzicht onverstandig zijn geweest. Nu moet gezegd worden dat de problemen in de jaren dertig zo groot waren, dat geen enkel beleid succes zou hebben gehad. Onverstandig was in ieder geval het tot het bittere einde vasthouden aan de gouden standaard. Dat was voor Colijn een prestigezaak geworden, die hij ook principieel onderbouwde.

Had Colijn te weinig oog voor de po'-' tie van de minderbedeelden? Zijn carrière in de olie, waardoor hij een vermogend man was geworden, heeft in ieder geval niet bijgedragen aan zijn sociaal gevoel.Toen hij als minister van Financiën in 1922 een forse bezuinigingsronde moest doorvoeren, koos hij voor verhoging van de accijnzen, die vooral drukten op de lagere-inkomensgroepen. De hogere inkomens bleven grotendeels buiten schot.

Colijn voelde zich duidelijk de van God gegeven leiderVoor de verleiding van het fascisme was hij niet geheel immuun. Na de nederlaag van mei 1940 zag hij zich (hoewel inmiddels in de zeventig) als de man die Nederland moest redden.

Een voorgenomen radiotoespraak werd echter door generaal Winkelman verhinderd en Colijns brochure "Op de grens van twee werelden", waarin hij bereid was tot vergaande concessies aan de Duitse overwinnaar, werd hem niet in dank afgenomen. Al spoedig kwam hij zelf ook tot de conclusie dat hij zich vergist had. Een jaar later vonden de Duitsers de oude baas nog gevaarlijk genoeg om hem te interneren.

Dr. C.S.L. Janse

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen