Uit de gemeente · Veiligheid, na Van Gogh

Gemeenteraadsleden besturen in het duale stelsel op hoofdlijnen, stellen de randvoorwaarden (kwaliteit, geld en burgerlijk draagvlak) en het college voert uit. De vraag is hoe deze verantwoordelijkheid zich verhoudt tot collegebesluiten en organiseervermogen van de ambtelijke organisatie als het over de primaire veiligheidstaak gaat. Immers raadsleden opereren op het snijvlak van de burgerij en de gemeente. Zij kunnen daardoor als enige direct deze primaire overheidstaak koppelen aan de primaire behoefte van de burger namelijk hun persoonlijke veiligheid.

In een tweetal artikelen zullen de auteurs ingaan op reeds langlopende ontwikkelingen in de laatste decennia. In dit eerste artikel zullen zij ingaan op deze ontwikkelingen die uiteindelijk zijn uitgemond in rampen, politieke moorden en aantasting van de leefbaarheid van het openbare domein. In het tweede en laatste artikel zullen zij vervolgens het terrein van de brandweer verder uitdiepen en u uitdagen daar uw verantwoordelijkheid te nemen.

Inleiding

Veiligheid moet hét handelsmerk zijn van de overheid. Anders valt er op deze wereld niet te leven: moord en doodslag, verkrachting en aanranding, diefstal en roverij en liegen en bedriegen. De overheid moet dit indammen en waar mogelijk uitbannen; of als het gaat om branden, explosies en uitbraken van gevaarlijke stoffen (ammoniak, chloor), moeten deze worden voorkomen of beperkt.

Daarom kennen wij een landelijke overheid die regelgeving maakt en inspecteert en een lokale overheid die deze uitvoert (medebewind). Er zijn vele wetten (gemeente-, politie-, brandweer-, woning-, milieu- en rampenwetgeving) en besluitenWerordeningen (bouwbesluit, besluit externe veiligheid inrichtingen, algemene plaatselijke verordening, jeugd en jongerenwetgeving) op het brede terrein van de openbare orde, veiligheid en welzijn.

Dit terrein is bestuurlijk voor wat betreft de openbare orde (politie, brandweer en rampenbestrijding) ondergebracht in de portefeuille van de burgemeester. De preventieve kant, de veiligheid zoals vergunningen, jeugd en welzijnwerk, is te vinden in de portefeuilles van de wethouders. In de ambtelijke organisatie dienen de verschillende beleidsterreinen echter gekoppeld te worden tot een voor de burger en bedrijfsleven herkenbaar en integraal veiligheidsveld waaraan allerlei externe partners deelnemen en dat resultaten op moet leveren.

Verruwing en verbastering

De laatste decennia is het publieke domein van de openbare orde sterk verruwd en de leefbaarheid, niet alleen gevoelsmatig, aanmerkelijk verslechterd. Je veilig voelen op straat (hangjeugd, rovers en bedreigers), in gebouwen (ontbrekende of slechte vluchtwegen) en in gezelschap (schelden, miserabele taal uitslaan en vloeken) staat in toenemende mate onder druk.Verdraagzaamheid geldt tot en met jezelf, daarna ben je vogelvrij. Gehoorzaamheid totdat zij aan je portemonnee komen, daarna negeer je de vergunningvoorwaarden gewoon. Normen en waarden gelden zolang je er belang bij hebt, daar voorbij kunnen ze het bekijken.

Complexiteit en massaliteit

Ook op het fysieke terrein zijn de ont­

wikkelingen razendsnel gegaan. Risico's zijn toegenomen door een grotere bevolkingsdichtheid, meer transport per vliegtuig, via spoor, over water en op de weg. Het gebruik van gevaarlijke stoffen heeft zich definitief genesteld in de maatschappij. Invrijwel elk klein fa briekje of opslagloods zijn deze stoffen te vinden. Het bijbehorende transport gaat niet alleen over rijkswegen maar is inmiddels te vinden op vrijwel elke provinciale en gemeentelijke transportas. De vroegere kolentransporten hebben plaatsgemaakt voor gasleidingen (Gendringen) dat evenals kerosine ondergronds wordt verpompt. Mega-evenementen, niet alleen in grote steden maar volop op het platteland. Sinds het rampjaar 2000 (Volendam en Enschede) staat de fysieke veiligheid bij iedere gemeenteraad op het programma.

Verloedering en maakbaarheid

De geschetste ontwikkelingen, in combinatie met de instroom van vele andere culturen en godsdiensten en, niet te vergeten, het vrije verkeer van mensen en goederen (geen grenzen meer) hebben ons land getransformeerd tot een multiculturele samenleving die van alle kanten kan worden benaderd. Andere godsdiensten, gewoontes, rituelen, gebruiken, normen en waarden veroorzaken onzekerheid en neiging tot isolationisme. Het publieke domein verloedert hierdoor en radicaliseert razendsnel. Vooral dat laatste is een moderne variant op de individualisering."leder voor zich en God voor ons allen": de Verlichting in zijn uiterste consequentie. Het idee dat er sprake zou zijn van een maakbare wereld is volledig van de baan.

In een dergelijk maatschappelijk klimaat kunnen extremen gemakkelijk gedijen. Niet alleen dat de overzichtelijkheid gaat ontbreken, maar evenzeer de herkenbaarheid. In de werkelijke wereld kan men al verloren gaan binnen de massaliteit (opgaan in de massa); in de virtuele wereld is het vele malen erger. Daar kan men volstrekt anoniem alles vinden, kopen en relaties aangaan zonder sporen achter te laten; van seks tot een 'vuile bom' en van islamitische geloofsbelijdenissen tot "de bevrijding" van een nertsenkwekerij. In die schemerwereld kun je (elkaar) opjutten tot het uiterste en tegelijkertijd anoniem blijven. De radicalisering tussen allochtone en autochtone bevolkingsgroepen: de lont voor het kruitvat. Was van Gogh, na I l\9 en Madrid, zo'n lont? Productie van hennep (wietplantages) en drugs (xtc-laboratoria) leidt tot verhoogde onveiligheid in woonwijken. Gevaarlijke stoffen worden zo geïntrodu­­ceerd in woonomgevingen, en niet te vergeten de buitengebieden. Liberalisering van gas, water en licht om nutsbedrijven naar de beurs te kunnen brengen.Verarmende betrouwbaarheid van deze openbare voorzieningen draagt bij aan het gevoel er steeds vaker alleen voor te staan en eigen boontjes te moeten doppen. De jungle van de vrije markteconomie waardoor de scheiding tussen rijk en arm nog verder wordt vergroot. De verzorgingstaat teneinde, de risicostaat betreden en op weg naar een nieuwe nachtwakerstaat? Dit zijn de omgevingsfactoren voor hulpverleningsdiensten die op moeten treden bij nacht en ontij.Te midden van al die risico's die voortkomen uit geschetste ontwikkeÜngen.Vaak met gevaar voor eigen leven. Denk aan recente voorbeelden uit het Laakkwartier (4 gewonde agenten en de vuurwerkramp in Enschede die 4 brandweerlieden doodde en vele verwondde).

Politie & Brandweer

Beide diensten hebben in deze immense maatschappelijke veranderingen een grote achterstand opgelopen. De politie op het openbare domein en de brandweer op het fysieke domein. Ontwikkelingen, vaak sluipend en veelal onzichtbaar voortwoekerend, die leiden tot plotseling uitbrekend onheil. Deze waren noodzakelijk om veiligheid weer op de politieke agenda te krijgen. Slechts enkele bekende en grootschalige genoemd: Bijlmer, Cindu, Hercules, Bossche en Rotterdamsche rellen, Volendam, Enschede, Fortuin en Van Gogh.

Het antwoord van de Politie daarop was in 1995 regionalisatie. De rijkspolitie en de gemeentepolitie werden in één organisatie samengevoegd. De verspreiding van kwaad houdt zich niet aan gemeente-, regio-, provincie- en landsgrenzen. In toenemende mate zelfs mondiaal georganiseerd. Aanvankelijk heeft deze regionalisatie de achterstand nog verder vergroot. Nu echter is de inhaalslag volop bezig. De bestuurlijke aansturing echter spoort niet meer met het huis van Thorbecke. De aansturing is ondergebracht bij een tussenverdieping, namelijk de politieregio's

De democratische legitimatie is gering, zo niet bijna afwezig. De korpsbeheerders (burgemeesters van de centrumgemeenten) hebben het feitelijk voor het zeggen. En .... de invloed van het rijk neemt alleen nog maar verder toe.

De kleinere gemeenten hebben sterk aan zeggenschap ingeboet. Niet meer betalen betekende ook niet meer bepalen terwijl het gezag lokaal is. Hier ligt een schisma. Het beheer van de politie is geregionaliseerd en het gezag is lokaal gebleven. Het principe van beheer volgt gezag, gaat niet meer op. Het kabinet staat waarschijnlijk een landelijke politie voor danwei een deling in een nationaal gedeelte en een lokaal gedeelte.

De brandweer is lokaal georganiseerd. Zowel de groene kant (preventie en voorbereiding) als de rode kant (vrijwilligers, kazernes en rode auto's). Fysieke veiligheid moet worden ingevlochten binnen de ambtelijke producten van bouw- en woningtoezicht, milieu, openbare werken, algemene zaken en ruimtelijke ordening. De voorbereiding op de rampenbestrijding is ondergebracht bij de regionale brandweer evenals de organisatie van grootschalig optreden.

De democratische legitimatie van de brandweer is lokaal verankerd. De gemeenteraad is bevoegd gezag. De zeggenschap is lokaal verankerd evenals het beheer. De bemensing, behoudens gekazerneerd en\of ondersteunend beroepspersoneel, bestaat uit vrijwilligers.

Dat zijn mannen en vrouwen die behoren tot de plaatselijke gemeenschap en die bij nacht en ontij erop uitrukken om hun medeplaatsgenoten uit het onheil te redden en te voorkomen dat er meer narigheid ontstaat. Het Project Versterking Brandweer van 1995 -1999 heeft de zwakten van de brandweer in kaart gebracht en vele gemeenten hebben sindsdien fors geïnvesteerd in de voorkant van de veiligheidsketen en de achterkant geprofessionaliseerd.Vaak nog aangejaagd door de millenniumrampen. In het tweede artikel zal de veiligheidsketen verder uitgewerkt worden.

Tot slot aan het einde van deze weergave van trends in veiligheid, een drietal opmerkingen. Allereerst staat de persoonlijke veiligheid van de hulpverleners door dit alles zwaar onder druk. Onbekende fenomenen zoals gebobytrapte deuren van xtc-laboratoria en granaten die binnentreding moeten voorkomen hebben hun tol al geëist. wVervolgens kan worden opgemerkt dat deze ontwikkelingen nog niet ten einde zijn en de vraag is welke rol gemeenteraadsleden hier nu in kunnen spelen als directe intermediair tussen de burger en de besturingsorganen.Tot slot moesten wij tijdens het schrijven denken aan een bijbelgedeelte uit 2 Kronieken 23. Zie kader en waarvan acte.

19. Het geschiedde nu, als de koning de woorden der wet hoorde, dat hij zijn klederen scheurde. 20. En de koning gebood Hilkia, en Ahikam, den zoon van Safan, en Abdon, den zoon van Micha, en Sanfan, den schrijver, en Asaja, den knecht des konings zeggende: 21 ."Gaat heen, vraagt den Heere voor mij, en voor het overgeblevenen in Israël en in Juda over de woorden dezes boeks, want de grimmigheid des Heeren is groot, die over ons uitgegoten is omdat onze vaders niet hebben gehouden het woord des Heeren om te doen naar al hetgeen in dat boek geschreven is.

U kunt vragen mailen naar c.vanbeek@zwarte wateriand.nl en klaas.noorland@eiburg.nl

Klaas Nooriand is Brandweercommandant inde gemeente EIburg en Cees van Beek is afdeiingshoofd Openbare Orde & Veiligiieid en tevens brandweercommandant in de gemeenteZwartewateriand.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen