Doelwit · Gemeentelijke watertaken

"Nederland leeft met water." Dit motto beoogt de aandacht van de Nederlandse burger meer te vestigen op het belang van water in ons land. Dat belang is veelzijdig: voldoende en schoon drinkwater, geen verontreinigd oppervlaktewater, goede afvoer van regenwater en een goede riolering, veiligheid wanneer het water ons bedreigt, enzovoorts. De stijging van de zeespiegel en de bodemdaling leiden tot problemen voor de veiligheid in ons lage landje bij de zee. Door de klimaatverandering zijn er meer extreme weersituaties, zowel extreme droogte als extreme neerslag. Hoe gaat Nederland daar mee om? Een ander probleem is de verstedelijking van ons land. De oppervlakte waarin het regenwater rechtstreeks in de bodem kan worden opgenomen, wordt snel kleiner. Hoe voeren we het regenwater af, hoe voorkomen we problemen bij langdurige en hevige regenval? Ondanks alle maatregelen neemt de vervuiling van het water toe. Hoe gaan we dat probleem te lijf en wie betaalt? Dat is een zorg die ook gemeenten aangaat. Daarom in deze Doelwit aandacht voor gemeentelijke watertaken.

Nationaal Bestuursakkoord Water

Vele partners zijn betrokken bij het waterbeleid. Een gemeenschappelijke aanpak is noodzakelijk. In 2003 zijn afspraken hierover vastgelegd in het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW). Een van de partners betrokken bij dit akkoord is de vertegenwoordiger van de gemeenten, deVNG. Het doel van het NBW is, verwoord In artikel I van het document zelf, "om in 2015 het watersysteem op orde te hebben en daarna op orde te houden anticiperend op veranderende omstandigheden, zoals onder andere de verwachte klimaatverandering, zeespiegelstijging, bodemdaling en toename van verhard oppervlak".Voor de gemeenten vloeit uit het NBW het volgende voort: "Gemeenten en waterschappen stellen vóór de eerste helft van 2006 gemeentelijke waterplannen op (incl.de basisinspanning riolering, mogelijke optimalisaties en de grondwaterproblematiek), voorzover dit uit oogpunt van tenminste de wateroverlastproblematiek door partijen noodzakelijk wordt gevonden. Bij het opstellen van de plannen zal overleg met de provincie worden gevoerd" (artikel 4 NBW).

Verantwoordelijkheden

De gemeente heeft drie aandachtsgebieden als het gaat over water: riolering, grondwater en regenwater Een integrale benadering van waterbeleid zorgt ervoor dat de gemeente doelmatig kan regisseren. Het aanbrengen van een gescheiden afvoersysteem van vuil (afval) en schoon (regen) water en het beheer van het grondwater in stedelijk gebied kan bijvoorbeeld samengaan met een herstructureringsproject in de gemeente.

Waterkwaliteit is een zaak van gezamenlijk belang en een gezamenlijke verantwoordelijkheid van waterschappen en gemeenten. De gemeente gaat over de riolering, het waterschap over de zuivering. Overleg tussen gemeente en waterschap is dan ook van groot belang. DeVNG en de Unie van Waterschappen hebben onlangs een Handreiking afvalwaterakkoord vastgesteld. De watersysteemambities worden hierin gezamenlijk bepaald.

Ook op andere gebieden hebben gemeente en waterschap veel met elkaar te maken en zijn ze afhankelijk van elkaar: de gemeente zorgt voor waterberging, het waterschap gaat over de pompcapaciteit. Het waterschap verleent aan de gemeente de VWO (Wet Verontreiniging Oppervlaktewateren)vergunning voor riooloverstorten en de aansluiting van de riolering op de rioolwaterzuivering. DeVNG vindt dat de gemeente niet via de handhaving van de WVO-vergunning eenzijdig mag worden afgerekend op de afvalwaterketen, omdat gemeente en waterschap hier gezamenlijk verantwoordelijk zijn. Deze vergunning zou dan ook meer gezamenlijke afspraken moeten bevatten. Een alternatief voor de vergunning is een gezamenlijk waterplan of het afvalwaterakkoord.

Gemeentelijk rioolrecht

Het wettelijk verplichte Gemeentelijk rioleringsplan (GR.P) wordt door de gemeenteraad vastgesteld. In dit GRP kan ook regenwaterbeleid en grondwaterbeleid (wat betreft plekken waar het grondwater tot problemen leidt) worden opgenomen. Waterbeleid moet worden ingebed in ander gemeentelijk beleid, dus afstemming tussen het GRP en andere bestaande beleidsplannen is noodzakelijk. De inhoud van het GRP moet ook afgestemd worden met het waterschap en mogelijke andere partners.

Onlangs bleek uit een onderzoek van de Stichting RIONED dat de toestand van de riolen in Nederland goed is. De verwachting is echter wel dat door het noodzakelijke onderhoud en een toename van kosten van rioolonderhoud de rioolheffing voor burgers zal stijgen. Het rijk gaat er vanuit dat de rioolheffing kostendekkend is. In sommige gemeenten is dat nog niet zo en wordt een deel van de kosten, of soms zelfs alle kosten, uit de OZB gefinancierd. Nu de opheffing van de OZB door lijkt te gaan, zullen die gemeenten hun rioolheffing moeten verhogen of deze moeten gaan instellen.

Een andere kostenverhogende factor is de afkoppeling van het regenwater.

Afkoppeling regenwater

Meer extreme weersomstandigheden en toegenomen oppervlakte bebouwing leiden vooral in stedelijk gebied tot problemen bij de afvoer van het regenwater Normaal gesproken komt het regenwater in het riool terecht. Bij hevige buien leidt dit tot problemen met het riool of er wordt met regenwater verdund rioolwater geloosd in overstortlocaties waar dat onwenselijk is. Een deel van het probleem van overstort kan opgelost worden door de afvoer van regenwater en afvalwater los te koppelen. Een kostbare, maar mits met maatwerk uitgevoerd, wel goede oplossing. Op termijn kan het afkoppelen van regenwater leiden tot vermindering van de zuiveringskosten.

De gemeente Apeldoorn is een van de gemeenten die begonnen zijn met het afkoppelen van regenwater of het ontwikkelen van plannen daarvoor. Afgelopen voorjaar heeft de raad haar ambities neergelegd in een waterplan. Interessant detail van dit plan is dat Apeldoorn op termijn beken van vroeger weer boven de grond wil halen om een bijdrage te leveren aan het afvoeren van overtollig water. Misschien zijn er in het verleden wel eens wat teveel natuurlijke watergangen gedempt ten bate van bebouwing. Bij herstructurering of nieuwbouwprojecten moet rekening gehouden worden met voldoende wateropvang- en waterbergingscapaciteit.'

Waterketentarief van de baan

In februari 2004 presenteerde staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat Schultz de plannen van het kabinet om één waterrekening voor drinkwater, riolering en afvalwaterzuivering in te voeren. Het waterketentarief zou kostendekkend moeten zijn en worden geheven van de gebruikers van woningen. De burger krijgt één factuur waarop de kosten van het waterschap en drinkwaterbedrijf met betrekking tot zuivering en drinkwatervoorziening zijn opgenomen én de kosten van de gemeente voor riolering.

Tegen dit voorstel voor één waterketentarief zijn nogal wat bezwaren ingebracht. Voor de burger zou minder inzichtelijk zijn welke politieke afweging is gemaakt voor bijvoorbeeld de riolering en hoe dat geleid heeft tot het waterketentarief. Ook zou hiermee een verplichte scheiding in de financiering van afvalwater en schoner regenwater worden doorgevoerd. DeVNG is daarom een van de tegenstanders van het waterketentarief. Het is van belang dat de burger blijft zien dat de afweging voor de tarieven van de verschillende aspecten van waterbeheer op gemeentelijk niveau heeft plaatsgevonden.

Het Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden (Coelo) heeft in november 2004 de uitkomsten van een onderzoek naar de gevolgen van het waterketentarief voor burgers gepubliceerd. Daaruit blijkt dat de gevolgen voor lagere inkomensgroepen negatief zijn. Gebruikers van een woning die huursubsidie ontvangen, betalen nu vaak maar een deel van de kosten van de verschillende waterheffingen. Het andere deel wordt betaald door de huiseigenaren. Bij een eventueel waterketentarief zouden zij alle kosten zelf moeten betalen (de gebruiker betaalt). De rioleringskosten worden op dit moment door gemeenten verschillend gefinancierd, niet alleen uit de rioolrechten maar ook uit algemene middelen.

De Tweede Kamer heeft ook bezwaar geuit tegen het waterketentarief. In 2004 nam de Kamer een motie aan waarin het kabinet werd opgedragen naast het waterketentarief ook andere vormen van lokale samenwerking te onderzoeken.

Een nieuwe wet

Het rijk maakt onderscheid tussen het watersysteem en de waterketen en wil de financiering van beide loskoppelen. In de praktijk vallen watersysteem en waterketen echter vaak samen, bijvoorbeeld als het gaat over regenwater (watersysteem) en afvalwater (waterketen). Hoewel het ideaal is dat regenwater en afvalwater losgekoppeld worden, is het op korte termijn voor de meeste gemeenten niet haalbaar, omdat de gemengde rioolstelsels nog niet afgeschreven zijn. DeVNG pleit daarom voor een integrale benadering van het waterbeheer waarbij de gemeenten de regierol hebben en dus ook kunnen bepalen wanneer een rioolstelsel vervangen wordt.

De kosten van het gemeentelijk waterbeheer zullen door de steeds hogere eisen alleen maar toenemen. Op dit moment kan een gemeente op basis van artikel 229 Gemeentewet rioolrechten heffen. Deze rechten moeten ingezet worden voor de gemeentelijke rioleringsstelsels.Aan het gebruik van deze middelen zijn voorwaarden verbonden. Zo moet er o.a. sprake zijn van een individualiseerbaar belang. DeVNG heeft gepleit voor een verbreding van de ri­ oolrechten tot een heffing, zodat de middelen op een breder terrein voor waterbeheer ingezet kunnen worden. Het kabinet komt binnenkort met een wetsvoorstel gemeentelijke watertaken waarin een voorstel tot wijziging van het gemeentelijk rioolrecht in een bredere heffing is opgenomen, de zogenaamde 'bestemmingsheffing'. Dit wetsvoorstel bevat ook een gemeentelijke zorgplicht voor doelmatige inzameling van overtollig regen- en grondwater Met deze verbrede heffing krijgt de gemeente ruimte om het uitdijend pakket van taken op het gebied van water te kunnen bekostigen. De gemeente moet straks wel duidelijk maken aan het rijk en de burgers aan welke kosten de inkomsten van deze heffing worden besteed.

Europese Kaderrichtlijn Water

In 2000 is op Europees niveau de Kaderrichtlijn Water (KRW) vastgesteld. Deze richtlijn bevat afspraken over de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater zoals die in 2015 in heel Europa zou moeten zijn. Per stroomgebied worden de ambities neergelegd in een stroomgebiedbeheersplan. In 2009 moet Nederland zo'n plan voor Eems, Maas, Rijn en Schelde gereed hebben. Naast verbetering van de waterkwaliteit wordt ook gestreefd naar harmonisering van de waterwetgeving in de verschillende lidstaten.

Voor een klein, dichtbevolkt en bedrijvig land als Nederland betekent de KRW heel wat. Ook gemeenten hebben een taak. 2015 lijkt nog ver weg, maar er moet nog veel gebeuren. Gemeenten wordt geadviseerd in overleg met provincie en waterschap te treden over wat er in een specifieke gemeente moet gebeuren om te kunnen voldoen aan de resultaatsverplichting van de KRW. Praktisch gezien zal de KRW gevolgen hebben op allerlei terreinen zoals ruimtelijke ordening, milieu en water

Rudi Biemond '

N\eer lezen over water? VNG, "Baas in eigen buis.Tien aaies van de VNG voor een integrale en doelnf^atige realisatie van de gemeentelijke wateropgaven", februari 2004.

www.verkeerenwaterstaat.nl www.nederlandleefimetwater.nl www.vng.nl, onderdeel Milieu en water

Zie SGPost, Nieuwsbrief 08 SGP-fractie Apeldoorn, p. 11.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen