Studiecentrum · Verspreiding van politiek

Over de kloof tussen burger en politiek in ons land is veel geschreven. Staatkundige vernieuwingen zijn volgens sommigen nodig om die kloof te verkleinen. D66 is de partij die zich daarvoor in het bijzonder inzet. Denk aan de voorstellen van deze partij om te komen tot een gekozen burgemeester en een ander kiesstelsel. Verschillende keren zijn deze voorstellen kritisch beoordeeld en vraagtekens gezet bij de noodzakelijkheid van staatkundige vernieuwingen om de kloof tussen burger en politiek te verkleinen. In deze bijdrage willen we een andere ontwikkeling bezien die wellicht wel vraagt om democratische vernieuwingen: de verspreiding van de politiek.

Van politiek naar maatschappij

In ons land zien we een ontwikkeling dat de politieke besluitvorming zich verspreid.Vroeger vervulden politieke partijen in ons land een belangrijke functie in de representatie van bevolkingsgroepen. Dat is nu veel minder het geval. De ledenaantallen van politieke partijen zijn fors afgenomen. In plaats daarvan zien we dat burgers via belangen- en actiegroepen hun geluid laten horen. De inspraakmogelijkheden van (georganiseerde) burgers zijn toegenomen door de introductie van interactieve beleidsvorming. Dit heeft ertoe geleid dat de politieke besluitvorming niet meer alleen in de raadzaal plaatsvindt, maar ook in allerlei zalencomplexen en wijkcentra. Ook zien we dat bij de voorbereiding van regelgeving belangengroepen en experts zijn betrokken.Via informele workshops, hoorzittingen en expertmeetings leveren zij hun inbreng. Voordelen van deze verspreiding van de politiek kunnen zijn dat de kloof tussen burger en politiek afneemt en het draagvlak voor het beleid toeneemt. Ook de kwaliteit van het beleid kan verbeteren. Nadeel is dat bij deze verschuiving van de politiek veelal sprake is van een gebrekkige representativiteit van de belangenbehartiging. Uit onderzoek is gebleken dat hoogopgeleide mannen meer invloed hebben dan andere burgers. Ook de belangen die niet zo goed georganiseerd zijn, komen moeilijk aan bod.Tot slot laat de openbaarheid van bestuur te wensen over

Van politiek naar professionals

Een andere verschuiving is dat belangrijke uitvoerende taken de afgelopen jaren op afstand van de politiek zijn gezet. Voorbeelden hiervan zijn de vele zelfstandige bestuursorganen (ZBO's) die zijn gevormd. De taken die deze ZBO's uitvoeren zijn voor een groot deel buiten het bereik van de parlementaire controle gebracht. Die ontwikkeling zien we ook binnen de Europese Unie. De Europese Centrale Bank (ECB), Europol en vele andere regelgevende, toe­ zichthoudende en uitvoerende instellingen zijn vrijwel niet onderworpen aan democratische controle. Ze vormen echter wel het begin van een zelfstandige uitvoerende Europese macht. Hun aantal neemt in Europa toe en ook de omvang en de reikwijdte van hun taken is de laatste jaren sterk toegenomen. Deze ontwikkeling kan ten minste drie voordelen hebben. In de eerste plaats vermindert door de onpartijdigheid van deze organisaties de kans op corruptie. Ten tweede leidt hun zelfstandigheid tot minder partijpolitieke spelletjes.Ten derde verhoogt hun professionaliteit de kwaliteit van beleid en uitvoering. Er is echter wel een heel belangrijk nadeel. Deze zelfstandige bestuurders zijn niet democratisch gekozen en de kiezer kan ze niet naar huis sturen wanneer het beleid niet bevalt.

Hoe verder?

Aan de geschetste verschuivingen zitten nadelen die serieus moeten worden genomen. Een aantal van de waarborgen die in de representatieve democratie zijn verankerd, zoals brede belangenbehartiging, openbaarheid, meerderheidsbesluitvorming en publieke verantwoording, zijn op de plaatsen waarnaar de politiek verschuift niet of nauwelijks ontwikkeld. De SGP heeft altijd positief gestaan tegenover de representatieve democratie en het belang ingezien van de waarborgen die deze vorm van democratie biedt. Om de geschetste ontwikkelingen te beoordelen, is het nodig te onderzoeken in hoeverre het mogelijk is de waarborgen van de representatieve democratie ook te bieden op de plaatsen waarnaar de politiek verschuift. Belangrijk is dat ook op die plaatsen de belangenbehartiging representatief en transparant zijn. Dat de besluitvorming plaatsvindt volgens het meerderheidsbeginsel en dat er publieke verantwoording wordt afgelegd.

Voorbeelden

De mogelijkheden om de waarborgen die de representatieve democratie biedt te verplaatsen, kunnen met een aantal voorbeelden worden geconcretiseerd.Wanneer een college van B& W besluit tot interactieve beleidsvorming moet de gemeenteraad daarmee alleen instemmen wanneer er een representativiteitstoets heeft plaatsgevonden. Getoetst moet worden of alle relevante maatschappelijke belangen die bij het vraagstuk aan de orde zijn in voldoende mate in kaart zijn gebracht en bij de beraadslagingen zijn betrokken.Wat betreft de transparantie is het de vraag waarom de Wet openbaarheid van bestuur alleen voor overheden geldt, terwijl private partijen ook publieke taken verrichten of een actieve inbreng hebben in beleidsvorming en regelgeving. Het meerderheidsbeginsel kan worden gewaarborgd door interactieve processen af te sluiten met een referendum. Dit leent zich niet voor alle onderwerpen. Een goed voorbeeld lijkt de herinrichting van de Grote Markt in Groningen. De bevolking kon via een referendum kiezen uit enkele gedetailleerd uitgewerkte plannen die via interactieve beleidsvorming tot stand waren gekomen. Een voorbeeld van het afleggen van publieke verantwoording is de invoering van een periodieke visitatie door een onafhankelijk college. Het college kan de prestaties van organisaties beoordelen aan de hand van vastgestelde kwaliteitseisen. Een aantal ZBO's experimenteert hiermee.Voordeel hiervan is dat de Tweede Kamer via dit college toezicht kan houden op de kwaliteit en de maatschappelijke effecten van het werk van de ZBO's; dat de minister niet klem zit tussen zijn informatieplicht aan de Tweede Kamer en de autonomie van ZBO's; en de ZBO's geen politieke verantwoording hoeven af te leggen op basis van incidenten. Uit de genoemde voorbeelden blijkt dat de verspreiding van de politiek niet per definitie hoeft te leiden tot een uitholling van de representatieve democratie. Binnenkort verschijnt een nota van het studiecentrum van de SGP waarin uitvoeriger op deze problematiek wordt ingegaan.

J.W. van Berkum

Wetenschappelijk medewerker Cuido de Brès- Stichting

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen