Doelwit · Cameratoezicht (I)

Sinds de laatste jaren de discussie over veiligheid sterk is toegenomen, is het ook een belangrijker thema geworden in iedere gemeente. Van groot tot klein: elke gemeente heeft met veiligheidsvraagstukken te maken. Een instrument ter handhaving van de openbare orde en veiligheid dat in steeds meer gemeenten gebruikt wordt, is cameratoezicht. Wat is het wettelijk kader? Werkt het? Deze en meer vragen en de bijbehorende antwoorden, komen in dit Doelwit aan de orde. In de volgende Doelwit zal meer ingegaan worden op het mogelijke conflict tussen de beginselen veiligheid en vrijheid. Hoe blijven deze in balans? En hoe gaat de overheid hiermee om?

Wettelijk kader

Op 24 november 1997 kwamen de ministers Dijkstal en Sorgdrager en staatssecretaris Kohnstamm (tijdens Paars I) met een Notitie Cameratoezicht, waarin regels en randvoorwaarden zijn neergelegd. Het Rijk gaat er van uit dat het mogelijk is om cameratoezicht als middel toe te passen in de openbare ruimte, indien er aan een aantal randvoorwaarden is voldaan. Zo moet het gebruik van camera's kenbaar zijn voor het publiek en dient zorgvuldige omgang met de gegevens gewaarborgd te zijn. Een andere belangrijke voorwaarde is dat de beoogde beveiliging door middel van cameratoezicht noodzakelijk dient te zijn en dit doel niet met minder ingrijpende maatregelen kan worden gerealiseerd.

In Nederland kennen we geen 'Wet Cameratoezicht'. Cameratoezicht wordt gelegitimeerd door Kamerstuk 29 440; de 'Wijziging van de Gemeentewet en de Wet politieregisters in verband met de invoering van regels omtrent het gebruik van camera's ten behoeve van toezicht op openbare plaatsen'. Het betreft de wijziging van artikel 151 van de Gemeentewet. De overwegingen uit de Notitie Cameratoezicht worden ook beschreven in de Memorie van Toelichting van deze wet'. De voornaamste reden tot wijziging van de wet is het feit dat steeds meer gemeenten gebruik maken van cameratoezicht ter handhaving van de openbare orde en veiligheid binnen hun gemeentegrenzen. Op 15 juni 1999 stellen de ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Justitie dan ook aan de Tweede Kamer voor om, 'in overleg met het veld, cameratoezicht in openbare ruimten wettelijk te normeren'.

Hoewel in artikel 151 van de Gemeentewet wordt geregeld dat het hoofddoel van cameratoezicht in de openbare ruimte handhaving van de openbare orde dient te zijn, biedt de wet tegelijkertijd de mogelijkheid om in bepaalde gevallen de beelden ook in strafzaken te gebruiken. Het betreft dan strafzaken die verband houden met de openbare orde.

Ten slotte dient in dit verband het veiligheidsprogramma 'Naar een veiliger samenleving' genoemd te worden, dat in oktober 2002 het licht zag. Ook hierin wordt namelijk de wenselijkheid uitgesproken om aan cameratoezicht in de publieke ruimte een nadere wettelijke regeling te verbinden. Blijkbaar was er voor die tijd wel waardering voor cameratoezicht, maar ontbrak het nog aan een solide juridische grond voor toepassing van dit instrument.

Het oogmerk van de wetgever is in feite drieledig. In de eerste plaats wordt het fundament voor de legitimatie van toepassing van cameratoezicht verstevigd.Ten tweede wordt gespecificeerd met welk doel en op welke wijze cameratoezicht in de openbare ruimte mag plaatsvinden.Ten slotte worden verantwoordelijkheden van verschillende organen verduidelijkt.

Cameratoezicht in de praktijk

Tijdens de behandeling van een voorstel om cameratoezicht in te voeren, waarschuwen tegenstanders van dit instrument vaak voor het zogenoemde 'waterbedeffect'. Hiermee wordt gedoeld op het feit dat misdaad en het verstoren van de openbare orde zich mogelijk zal verplaatsen. Op die oorspronkelijke locatie, waar camera's worden geplaatst, zal de overlast afnemen, maar op nieuwe plaatsen zal de problematiek zich juist manifesteren. Een bijkomend risico is in dit geval dat de overlast verdwijnt uit het centrum en zich verplaatst naar de (woon)wijken, waar de overlast, met name in de avond en nacht, nog hinderlijker is dan in het winkelgebied. In de praktijk echter, blijkt dit probleem niet veel op te treden. Een van de verklaringen daarvoor is, dat een plek als een winkelcentrum of een station, altijd een grotere aantrekkingskracht op hanggedrag, etc. heeft, dan een woonwijk.Waar meer mensen samenkomen, is het risico op ongewenst gedrag groter.

Er zijn verschillende mogelijke toepassingen van cameratoezicht. Zo kan er ten eerste gebruik worden gemaakt van dummy's. Dummy's zijn camera's die niet daadwerkelijk functioneren. Uiteraard is dat aan de buitenkant niet te zien. Ze werken dus als een vogelverschrikker.Alleen al omdat de burger meent dat hij in de gaten gehouden wordt, wordt er minder overlast veroorzaakt. Er kleeft echter een groot nadeel aan deze toepassing.Wanneer er in het gebied van de dummy's iets gebeurt waar niet tegen wordt opgetreden, vergroot dit het onveiligheidsgevoel. De burger meent: 'de politie ziet het wel, maar doet er niets mee'. Daarom wordt toepassing van dummy's bij de handhaving van de openbare orde en veiligheid ontraden.

Een andere toepassing is het gebruik van camera's die fulltime beelden registreren.

Deze beelden voorden opgeslagen, waarbij uiteraard de wettelijke termijnen in acht moet worden genomen. Op grond van artikel 151 c, lid 6 Gemeentewet, mogen de met de camera's gemaakte beelden gedurende ten hoogste vier weken worden bewaard. Deze bewaartermijn vormt een belangrijke waarborg dat de gegevens niet langer worden bewaard dan noodzakelijk is voor het doel waarvoor zij zijn verzameld. Dit doel is niet enkel de daadwerkelijke handhaving van de openbare orde, maar ook de preventie van ordeverstoringen. Deze preventieve functie wordt versterkt als de vastgelegde beelden gedurende een bepaalde periode kunnen worden bewaard. De beelden kunnen namelijk worden gebruikt voor de opsporing van een gepleegd strafbaar feit.Alleen al de wetenschap dat dit mogelijk is, kan personen weerhouden van het plegen van strafbare feiten. Uiteraard is deze wettelijke bewaartermijn niet van toepassing ten aanzien van beelden waarop strafbare feiten zijn vastgelegd en die voor de opsporing en vervolging van de dader een belangrijke rol kunnen spelen. Justitie beslist in een dergelijk geval wat er met de beelden gebeurt, wie de beelden mag bekijken en wat er vervolgens mee wordt gedaan.

De meest doelmatige toepassing van cameratoezicht is de werkwijze waarbij de beelden live worden bekeken en waarbij direct goed aangestuurde opvolging door de politie, of andere hulpverleners, geborgd is. Aan deze werkwijze zijn verschillende voorwaarden verbonden. In de eerste plaats moeten de beelden worden bekeken door personen die weten waarop ze moeten letten. De wet schrijft dit duidelijk voor. Ten tweede is het van belang dat er goede communicatie is tussen de cameraobservanten en de politie in de gevallen dat er beoordeeld moet worden of ingrijpen van de politie noodzakelijk is. Hierbij is het van belang op te merken dat het bekijken van de beelden wettelijk een verantwoordelijkheid van de politie is. Dit betekent niet dat politiefunctionarissen daadwerkelijk de observatie uitvoeren. In de praktijk zijn het vaak medewerkers van de gemeente, zoals functionarissen van Stadstoezicht. Wel dienen deze personen Buitengewoon Opsporingsambtenaar (BOA) te zijn. De cameraobservanten voeren hun werkzaamheden uit onder regie van de politie.

Meest effectieve toepassing

Uiteraard kan het per geval verschillen voor welke toepassing van cameratoezicht gekozen wordt. Op basis van onderzoeken kan gesteld worden dat het live bekijken van de beelden (en direct optreden indien noodzakelijk) de meest effectieve toepassing is. Het is belangrijk dat gemeenteraden die besluiten om cameratoezicht in hun gemeente toe te passen zich realiseren dat cameratoezicht een aanvullend instrument dient te zijn. De Handreiking Cameratoezicht van het Centrum voor Criminaliteitsbestrijding en Veiligheid geeft zeer kernachtig aan: 'Een belangrijk aandachtspunt bij de invoering van cameratoezicht is dat het menselijk toezicht niet kan en mag worden vervangen'. Bij de zorg voor veiligheid blijft de zichtbare aan­ wezigheid van de politie en andere toezichthouders belangrijk. Cameratoezicht is wel een goed hulpmiddel voor de politie om een beter beeld te krijgen van de aard, frequentie en omvang van ordeverstoringen. Dit maakt het mogelijk om de inzet van politiefunctionarissen beter te kunnen inschatten en doseren.

Ook is het van belang om te onderstrepen dat de toepassing van cameratoezicht niet zondermeer een 'Haarlemmerolie' is, die alle veiligheidsproblematiek'geneest'. Er zijn verschillende factoren die van invloed zijn op de effectiviteit. Ook zijn exacte resultaten moeilijk te duiden aangezien cameratoezicht altijd toegepast wordt in combinatie met andere maatregelen. Het betreft dus een instrument met gebruiksaanwijzing.

Conclusie

In dit Doelwit is stilgestaan bij de verschillende vormen van cameratoezicht. Dankzij de voortschrijdende techniek is het mogelijk om met behulp van technische toepassingen de veiligheid in de samenleving te vergroten. De belangrijkste conclusie is dat cameratoezicht altijd aanvullend dient te zijn. De ordehandhavers kunnen, mits goed aangestuurd, hun slagkracht vergroten. Gemeenteraden dienen te beseffen dat cameratoezicht gepaard moet gaan met nauwe samenwerking met alle betrokken hulpdiensten.

Just van Toor Voorlichter

' Kamerstukken II, vergaderjaar 2003-2004, 29 440, nr. 3

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen