Tweede Kamer · Monarchie minder omstreden

Als je Maurice de Hond en zijn medepeilers mag geloven, vindt 70% van de Nederlanders dat koningin Beatrix de scepter binnen drie jaar moet overdragen aan Willem-Alexander. De koningin zelf zal dat ook wel gelezen hebben in de knipselkrant die ze iedere dag op haar bureau krijgt. Maar of ze zich door dat cijfer zal laten leiden om het moment van haar troonsafstand te kiezen, is maar zeer de vraag. Zij, en zij alleen bepaalt het moment van abdicatie. Het besluit om af te treden is zo'n beetje het enige besluit dat zij 'soeverein' kan nemen.

Eerste erfgenaam

Wat voor de koningin hoe dan ook een geruststellende gedachte moet zijn, is dat uit diezelfde onderzoeken blijkt dat kroonprins Willem-Alexander en zijn vrouw prinses Maxima het bij het grote publiek momenteel 'goed doen'. Hun populariteit is groot.Wat dat betreft is kroonprins Willem-Alexander zelfs aan een opmars bezig, w^ant nog geen tien jaar geleden had hij heel wat minder krediet onder de Nederlanders. Dat

heeft ongetwijfeld te maken met de serieuze indruk die 's Konings eerste erfgenaam' nu maakt. Dat is wel eens anders geweest - "prins Pils" is hij wel genoemd, en dat zegt genoeg. Maar naarmate hij ouder werd en ingewijd in de eisen voor het koningschap, is hij gegroeid in zijn rol als - zo de Heere wil en hij leeft - toekomstig staatshoofd.

Voor zover een kroonprins 'af' kan zijn, is kroonprins Willem- Alexander dan ook'af'. Zijn opleiding zit erop, en hij weet nu wel ongeveer hoe de hazen lopen in Den Haag en omstreken. In principe kan hij zijn moeder dan ook vandaag al opvolgen. Toch ziet het daar voorlopig niet naar uit. Koningin Beatrix is nog even energiek als toen zij aantrad. Bovendien weet zij uit ervaring hoe weldadig het is om nog een paar jaartjes in de betrekkelijke rust van een jong gezin voldoende reserves op te bouwen om op te kunnen teren

als het hoge ambt eenmaal roept. Haar kennend, gunt ze Willem-Alexander en Maxima en hun kinderen diezelfde - betrekkelijke - 'onbekommerdheid'. Als er geen onverhoopte dingen gebeuren, duurt het dus nog wel even voordat de prins in Amsterdam plechtig zal worden ingehuldigd als Koning der Nederlanden.

Oranjebitter

Toen Willem-Alexander in 1967 gebo­ ren werd (en in de jaren erna) waren er velen die er geen slok oranjebitter op durfden in te nemen dat de nieuwe telg uit het Huis van Oranje-Nassau ooit plaats zou nemen op de troon. Het was het eind van de roerige jaren '60. De (hoofdzakelijk linkse) spraakmakende goegemeente van die dagen had niets op met "verouderde vormen" en "ondemocratische instellingen" - waarvan de monarchie er één, en bepaald niet de minste was. Het Koninklijk Huis

stond in een kwade reuk bij deze schreeuwende minderheid, die vaak onder één hoedje speelde met enkele belangrijke kranten en televisiezenders. Ook in de politiek klonk die tegenstem. Niet alleen bij de traditioneel-republikeinse partijtjes op (uiterst) links, zelfs in een brede volkspartij als de PvdA was de opvatting redelijk wijd verbreid dat het koningshuis de langste tijd had gehad. In de jaren '70 was de afschaffing van de monarchie zelfs nog één van de concrete programmapunten van de door de vernieuwingsbeweging Nieuw Links in gijzeling gehouden sociaal-democraten! En hoewel de toenmalige 'CDA-partijen' (vooral KVP en ARP) in naam wel oranjegezind waren, konden voorzichtige voorstelletjes om de invloed van de koningin in te snoeren ook op hun instemming rekenen, angstig als veel christen-democraten toen waren om voor ouderwets versleten te worden.

Oude plunje

Hoe anders is het beeld nu. Nadat bijna heel Groenlinks al was voorgegaan, zette bij de laatste verkiezingen ook de SP, het laatste republikeinse bolwerk in de Kamer, de republiek bij de oude plunje. De Oranjes staan er zoals gezegd goed op, zowel bij het volk als bij

de volksvertegenwoordigers. In opiniepeilingen scoren de leden van het Koninklijk Huis altijd hoger dan de leden van het kabinet of de Staten-Generaal.Waarmee maar weer eens bewezen is dat vertrouwen en aanzien onder het volk niet afhankelijk zijn van staatkundige foefjes of democratische verkiezingen, maar van nauwgezette ambtsuitoefening en voorbeeldige plichtsbetrachting!

Vreemde eend

Dat neemt niet weg dat de erfelijke monarchie in de moderne tijd een vreemde eend in de bijt is.Wie de maatschappelijke en staatkundige verhoudingen beziet vanaf de instelling van de monarchie in 1814, kan niet heen om de vaststelling dat de koninklijke 'macht' stapje voor stapje kleiner is geworden. De belangrijkste wissels werden omgezet in de jaren 1848 en 1866-1868, toen de strijd tussen vorst en volksvertegenwoordiging werd beslist in

het voordeel van de ministers en het (gekozen) parlement. De richting van de veranderingen die hebben plaatsgevonden is eenduidig: de staatkundige zeggenschap van de koning(in) is gaandeweg kleiner geworden. De vraag is dan ook gerechtvaardigd of deze beweging nu tot stilstand is gekomen of dat er over verloop van tijd opnieuw een stukje van de 'macht des Konings' zal worden afgesnoept.

Nacht

Waaruit bestaat de staatsrechtelijke 'macht' van de huidige vorst(in)? Feitelijk beperkt die zich tot de kabinetsformatie en het feit dat zij deel uitmaakt van de regering. In die laatste hoedanigheid overlegt koningin Beatrix regelmatig met de minister-president en (in mindere mate) met de overige bewindslieden. Bovendien speelt zij een rol bij de v\retgeving: alle wetten en (koninklijke) besluiten moeten door haar worden mee-ondertekend. Hoe de koningin die constitutionele taak invult, is niet bekend - dat is het geheim van het Noordeinde. Algemeen aanvaard is echter de uit het Britse staatsrecht overgenomen formule dat de koning(in) het recht heeft om aan te moedigen, om te waarschuwen en om geconsulteerd te worden. Een wat rekkelijke formulering, die uitstekend aantoont dat de 'macht' van de koningin afhankelijk is van de 'tegenmacht' van de bewindslieden zélf. Het Nederlandse staatshoofd heeft net zo veel invloed als de bewindslieden, de minister-president in het bijzonder, haar gunnen of toelaten.

Onder koningin Beatrix is ettelijke keren vanuit de Tweede Kamer gepoogd om op elk van deze invloedssferen van de koningin te beknibbelen. Echter, zonder noemenswaardig resultaat. Nooit bleek er een voldoende meerderheid in het parlement te zijn om de rol van het staatshoofd wezenlijk verder te verkleinen. En waar wél de mogelijkheid werd geschapen om de koningin 'buiten spel te zetten', met name bij de kabinetsformatie, liep het uit op een échec. Concreet: alle pogingen van de Tweede Kamer om zélf een kabinets(in)formateur te benoemen, liepen op niets uit! De bestaande constitutionele verhoudingen bleken in de praktijk prima werkbaar, sterker nog: ze voldeden beter dan het door de moderniseerders bedachte alternatief!

Prijzenswaardig

Feit is dan ook dat op dit moment er niet of nauwelijks (politieke) druk wordt uitgeoefend om de staatkundige rol van het Nederlandse staatshoofd verder te verkleinen. Dat heeft niet alleen met de veranderde tijdgeest te maken, maar ook met de prijzenswaardige manier waarop koningin Beatrix en haar familie inhoud geven aan hun rol en plaats in de Nederlandse samenleving. De positieve polls zijn daarvan het beste bewijs en onderstrepen dat. Die majesteitelijke rol moet overigens niet alleen beperkt worden tot het staatsrechtelijke vlak, maar heeft ook te maken met die andere, minstens zo belangrijke functie van de hedendaagse monarchie: het symboliseren van de eenheid van Nederland als natie. De koning(in) vertegenwoordigt ons land in het buitenland en representeert verder de continuïteit in de regering - functies die, naarmate de Nederlandse bevolking zelf steeds diverser wordt en de ontwikkelingen steeds sneller gaan, meer waarde krijgen, niet in het minst ook in Europees perspectief.

Rode loper

Hoe de vlag erbij hangt als Willem- Alexander koning wordt? Als de leden van het Koninklijk Huis keurig op de rode loper blijven lopen zoals ze dat tot op heden hebben gedaan, is de voorspelling niet te gewaagd dat de huidige kroonprins op dezelfde staatsrechtelijke voet door kan gaan als zijn moeden Iets wat hij zelf ook uitdrukkelijk wil! De aandrang die er bij zijn geboorte nog was om de rol van het staatshoofd verder te beperken, leeft hoegenaamd niet meer - niet in de samenleving en evenmin op het Binnenhof. De veronderstelling daarbij is echter wél dat de leden van het Koninklijk Huis, koningin Beatrix en Willem-

Alexander voorop, zich houden aan de constitutionele en andere mores. Met andere woorden: dat zij datgene doen, wat 'het volk' van hen verwacht. Eén zijstap of -sprong kan het beeld ineens doen kantelen. Zoals al is gememoreerd, in deze tijd is de monarchie een uitzondering op de regel dat'regeerders' democratisch zijn gekozen. Er hoeft maar dit te gebeuren, of de roep om deze niet meer bij deze tijd passende instelling terug te brengen tot een louter ceremoniële taak, of zelfs af te schaffen, klinkt opnieuw.

Lang kon deze roep nog worden genegeerd

in de wetenschap dat de Oranjes geliefd waren in brede lagen van het 'gewone volk', maar die band tussen het koningshuis en de'gemiddelde Nederlander' bestaat niet meer Die is verleden tijd. Weliswaar heeft het Koninklijk Huis vandaag veel vertrouwen van en onder de Nederlanders, maar als er de afgelopen jaren iets is duidelijk geworden, óók in de Residentie, is het wel dat er niets veranderlijker en verraderlijker is dan de volkswil. Het beeld van vandaag kan morgen in scherven liggen.

Willem-Alexander weet dat. Deze wetenschap is hem als het ware met de paplepel ingegoten, en daarna ook nog eens ingepeperd tijdens zijn studie en opleiding. Bovendien staat hij midden in de samenleving, en neemt hij ook zelf waar hoe wispelturig'het volk' is. Aan hem, als hij de tijd krijgt, de taak om de geleerde lessen in de praktijk te brengen. Geve de almachtige, rechtvaardige en genadige God hem de wijsheid die daarvoor nodig is, ja, wat meer is: de wijsheid die alle verstand te boven gaat voor tijd en eeuwigheid!

Menno de Bruyne

(Dit artikel is een bewerking van een artikel dat op de 40e verjaardag van prins Willem-Alexander in het Nederlands Dagblad verscheen.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen