Doelwit · Bestuurskracht gemeenten

Dinsdag 5 en woensdag 6 juni jongstleden vond in de jaarbeurs Utrectit tiet jaarcongres van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) plaats. Het onderwerp was: 'Bestuurskracht als uitdaging: vitaliteit, variatie, samenwerking en regie'. In dit artikel wordt ingegaan op bestuurskracht in de praktijk.

Commotie

Bestuurskracht en de meting van bestuurskracht is in zeer korte tijd een populair fenomeen in (met name) de lokale politiek geworden.Veel gemeenten schakel(d)en dure adviesbureaus in om de bestuurskracht van hun gemeente te meten.Voor alle duidelijkheid: bestuurskracht houdt in de mate waarin een gemeente in staat is zelfstandig alle wettelijke taken uit te voeren. De populariteit van dit onderwerp heeft alles te maken met de discussie over het terugdringen van het aantal gemeenten.

VNG-directievoorzitter mr. R.J.J.M. Pans heeft kort geleden in een televisieprogramma aangegeven dat gemeenten meer armslag moeten krijgen om eigen beleid te maken. Dat vraagt volgens hem om meer professionaliteit en maakt dat kleine gemeenten moeten fuseren. Pans is van mening dat het aantal gemeenten verminderd moet worden tot honderd, maximaal tweehonderd gemeenten. Het minimuminwonertal zou 60.000 moeten bedragen. Op dit moment is Nederland verdeeld in 443 gemeenten.

Zoals te verwachten, leidde de uitlatingen van Pans tot een stroom van reacties, zowel in positieve als in negatieve zin.Vooral kleine gemeenten voelen zich in hun bestaan bedreigd. Een actiegroep vindt dat deVNG-voorzitter er goed aan doet om op te stappen. De voorzitter van de VNG, de Haagse burgemeester drs.W.J. Deetman, steunt zijn directievoorzitter: 'Wij zijn geen knip voor de neus waard als we pleiten voor meer bestuurskracht maar zelf niets ondernemen', aldus Deetman in een reactie op de ontstane commotie.'We hebben bestuurskracht nodig en dat kan leiden tot schaalvergroting'. Mevrouw dr G. ter Horst, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties schaart zich ook achter de visie van Pans op gemeenten: 'Zij krijgen de komende tijd meer taken en moeten in staat zijn die ook goed uit te voeren. Dat zullen wij gaan controleren'.

Bestuurskracht door herindeling?

Herindeling leidt dus volgens voornoemde personen tot meer slagkracht van gemeenten. Deze stelling wordt echter niet door iedereen gedeeld. Zo stelt prof. dr M. Herweijer, hoogleraar Bestuurskunde in Groningen in een opinieartikel' dat herindeling niet zondermeer leidt tot bestuurlijke slagkracht. Herweijer meent dat bestuurskracht zit in de consensus met de burger en die zit in de regel helemaal niet te wachten op een bestuur op afstand. Hij ziet de burger als de grootste verliezer bij gemeentelijke fusies.Wanneer burgers overtuigd moeten worden van het nut van gemeentelijke herindeling, zijn er altijd bepaalde argumenten die in elke situatie terugkomen: herindeling zou de kwaliteit van het lokale bestuur ten goede komen en zou leiden tot bestuurlijke slagkracht. Herweijer weerlegt die argumenten en schetst dus een ander beeld. Het lijkt allemaal samen te hangen met de invulling van de definitie van bestuurskracht.

In de optiek van de directievoorzitter van de VNG is het blijkbaar zo dat kleine gemeenten per definitie minder slagvaardig (kunnen) zijn en daarom onderdeel moeten worden van de grotere centrumgemeente in hun directe omge­

ving, die groter en dus slagvaardiger is. Zo zwart-wit ligt het echter niet. Zo zijn er ook kleine gemeenten die hun taken naar volle tevredenheid uitvoeren. Zij worden in de discussie over bestuurskracht onder de voet gelopen, terwijl daar geen enkele aanleiding toe is. In het aangehaalde opinieartikel weerlegt Herweijer enkele vooronderstellingen op dit gebied.Veel taken die onder verantwoordelijkheid van de gemeente vallen, worden door andere partijen uitgevoerd.Wanneer bijvoorbeeld iemand uit de bijstand weer aan het werk wordt geholpen, valt dit onder verantwoordelijkheid van de gemeente, maar vindt de daadwerkelijke uitvoering plaats door een ingehuurd reïntegratiebedrijf.

Een ander aandachtspunt dat vaak in een herindelingsdiscussie speelt, is de zogeheten kwetsbaarheid van kleine gemeenten, omdat slechts één ambtenaar op de hoogte is van de ingewikkelde wetgeving en de uitvoering in de praktijk. Dit lijkt een zeer solvabel argument. Echter: juist grote gemeenten, die dus niet kwetsbaar zouden zijn, huren op grote schaal adviesbureaus in bij ziektegevallen, of bij moeilijke dossiers. Een kleine gemeente kan dit ook doen: dit heeft volgens Herweijer niets met bestuurskracht te maken. Ook merkt Herweijer op dat autonomie een rekbaar begrip is als het om herindeling gaat. Wanneer je een bepaalde schaal bereikt, kun je autonome beslissingen nemen, aldus de voorstanders van herindeling.Toch is deze grens niet aan te wijzen: het is een illusie om te beweren dat grote steden wel autonoom zijn.

Een belangrijk voordeel van een kleine gemeente boven een grote is de korte lijn naar de burger Na herindeling op het platteland, ontstaan streekgemeenten met verschillende kernen en dat betekent bijna altijd verlies aan contact. In de tijd kort na de fusie is de gemeente haar nieuwe burgers zeer ter wille. De gemeente blijft loketten in de kernen openhouden, zodat de gemeente op loopafstand blijft. Na enige tijd echter wordt geconstateerd dat deze loketten wel erg kostbaar zijn en derhalve niet meer rendabel zijn. Herweijer: 'Bestuurskracht betekent het realiseren van beleidsdoelen. Dat lukt alleen met draagvlak en daar heeft de overheid de burgers bij nodig'^.

Betekent dit dat herindeling altijd leidt tot veel protest in de samenleving? De gemeente Bolsv^ard (9700 inwoners) laat het tegendeel zien. Onder het motto 'stad maar geen vesting' kiest de raad van deze Friese stad unaniem voor herindeling op termijn. Deze eensgezindheid gaat verder dan de raadszaal: ook burgers, bedrijven en instellingen hebben brede steun voor dit voorstel getoond. Het geheim van dit succes ligt in het feit dat de hele discussie zeer transparant is gevoerd. Een andere succesfactor is het feit dat de gemeente niet gewacht heeft totdat de provincie ingreep; men is zelf aan de slag gegaan met een visiedocument en een stappenplan. Op eigen kosten huurde de raad een organisatiebureau in om het proces te begeleiden. Meerdere samenwerkingsopties werden verkend. Uit alle gesprekken die binnen en buiten de raad werden gevoerd, komt herindeling als beste optie uit de bus. Een andere mogelijkheid was intergemeentelijke samenwerking geweest.Voor deze optie werd niet gekozen, omdat men zich realiseerde dat ook intergemeentelijke samenwerking haar grenzen heeft. Op het gebied van bijvoorbeeld ICT of de sociale dienst zag Bolsward geen enkel probleem in intergemeentelijke samenwerking.'Indien het aantal samenwerkingsverbanden echter straffeloos uitgebreid zou worden, ontstaat er op termijn een lappendeken waar de gemeente geen overzicht meer over heeft en gaat de raad alleen nog over de stoeptegels en de lantaarnpalen'^.Twee redenen die Steringa, CDA-fractievoorzitter en plaatsvervangend raadsvoorzitter in het artikel noemt, zijn de toenemende complexiteit van wet- en regelgeving en de moeilijkheid om de daarvoor vereiste deskundigheid aan te trekken en het probleem dat een kleine gemeente geen hoge salarissen kan bieden.

Visie van de SGP

De lijn die de SGP fractie hierin heeft, is al vele jaren ongewijzigd. Ook in het laatste verkiezingsprogramma is hierover een zin opgenomen: 'gemeenten mogen alleen nog worden heringedeeld als het initiatief komt vanuit de lokale gemeenschap zelf, of als zij duidelijk niet in staat zijn hun takenpakket uit te voeren'. De SGP is met Herweijer van mening dat kleinschaligheid niet meteen gelijkgesteld moet worden aan gebrek aan bestuurskracht. Wel is het zo dat de grenzen van de bestuurskracht tegenwoordig veel sneller bereikt zijn dan in de afgelopen decennia. Een andere reden voor samenwerking is van sociaalgeografische aard. In sommige gevallen zijn woonkernen zo met elkaar vergroeid geraakt, dat herindeling voor de hand ligt. Ook hier is geen sprake van een automatisme dat van bovenaf moet worden opgelegd: gemeenten kunnen dit prima onderling regelen.

Mr R.J.J.M. Pans noemt in zijn voorstel een wenselijk minimumaantal inwoners van óO.OGG.Anderen kennen weer een ander minimum. De SGP kiest nooit voor een bepaalde ondergrens in de zin van een minimumaantal inwoners, zeker niet in relatie tot de bestuurskracht van gemeenten. Dit zou op geen enkele wijze recht doen aan de eigen situatie in de gemeente. In de gemeente Bolsward werd bewust voor herindeling gekozen, boven intergemeentelijke samenwerking. De SGP kan zich goed in deze lijn vinden. De SGP heeft altijd gepleit voor een effectief gebruik van intergemeentelijke samenwerking. Dit dient echter wel te gebeuren vanuit het besef dat samenwerking een beperkte hulpconstructie is. Het is dan ook niet de bedoeling om herindeling volledig uit te sluiten, maar om herindeling zo lang mogelijk overbodig te maken.

Conclusie

Wat de SGP betreft heeft de heer Pans voor zijn beurt gesproken. Het is uiteraard goed om voortdurend oog te hebben voor het takenpakket van de gemeente en de daarvoor benodigde bestuurskracht. Het gaat echter te ver om op deze wijze de 'knuppel in het hoenderhok te werpen'. Dit heeft eerder tot gevolg dat partijen de hakken in het zand zetten dan dat men in gezamenlijk overleg op zoek gaat naar de gewenste situatie.Tevens dient deVNG zich te realiseren dat zij een belangenbehartiger is van en voor alle gemeenten, niet alleen van de negentien grote"* of vier grootste gemeenten.Veel kleine gemeenten vormen samen immers ook een machtige vuist?

just van Toor Voorlichter

Meer over dit onderwerp is te vinden in het boek 'Bestuurskracht van gemeenten', van Korsten CS., uitgegeven door Eburon, Delft.

' Bestuurskracht zit in de burger, niet inherindeling -VNG Magazine I juni 2007, pagina 48 e.v.' A.w. pagina 49' Raad Bolsward neemt heft in eigen hand -VNG Magazine I juni 2007, pagina 47.* Gemeenten met meer dan 100.000 inwoners

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen