Geweld in het Oude Testament

NIET ALLEEN IN DE KORAN, MAAR OOK IN DE BIJBEL NEEMT GEWELD EEN BE­ LANGRIJKE PLAATS IN. IN HET BIJZONDER HET OUDE TESTAMENT BEVAT VEEL TEKSTEN DIE VOOR ONS NIET GEMAKKELIJK ZIJN OM TE VERSTAAN. HOE MOETEN WE DIT GEWELD INTERPRETEREN? IN DIT ARTIKEL EEN AANZET TOT NADERE BEZINNING.

Geweld is van alle tijden. Kort na de ongehoorzaamheid van de mens tegen God lezen we al in de Bijbel dat Kaïn zijn broer Abel doodsloeg. In de eeuwen daarna is gebleken dat de mens tot de meest verschrikkelijke gruweldaden in staat is. Hele volkeren zijn vermoord. Slechts enkele voorbeelden: In 1915 werden duizenden Armeniërs omgebracht. Nazi-Duitsland heeft systematisch vele miljoenen joden uitgeroeid. Meer recent zijn in 1995 ruim 8000 mensen vermoord door de Serviërs. Ook nu in onze 21*^ eeuw worden we voortdurend geconfronteerd met geweld. De terroristische aanslagen in 2001 (VS) en 2004 (Madrid) staan ons nog vers in het geheugen.

Actualiteit

De terroristische aanslagen hebben ertoe geleid, dat er in Nederland regelmatig wordt gediscussieerd over het thema "geweld en religie". Moslimfundamentalisten legitimeren hun daden met een beroep op de koran. De opleving van dit religieus-geïnspireerd geweld heeft ertoe geleid dat mensen kritischer naar religies zijn gaan kijken. Niet alleen de islam staat onder kritiek, maar ook het christendom wordt regelmatig in de discussie betrokken. In de koran staan passages die oproepen tot geweld, maar hoe zit dat met de Bijbel? Nemen in het Oude Testament agressie en geweld ook geen belangrijke plaats in? Is er wel verschil tussen de koran en de Bijbel op dit punt? Onlangs is de website "vi/v\rw.koranenbijbel.nl" gelanceerd. De initiatiefnemers willen met deze website een instrument bieden om de inhoud van de koran en de Bijbel te vergelijken op diverse thema's, zoals bijvoorbeeld geweld. Een vergelijking van teksten heeft echter geen enkele zin wanneer er geen of onvoldoende oog is voor de context waarin het geweld staat beschreven. Het is te verwachten dat christenen steeds vaker ter verantwoording zullen worden geroepen om duidelijkheid te verschaffen over de betekenis van geweld in de Bijbel. Een grondige bezinning op de betekenis van geweld in het Oude Testament is nodig om niet in verlegenheid te raken. In deze bijdrage wil ik de bewustwording van dit thema stimuleren. Als uitgangspunt neem ik het recent verschenen boekje "God en geweld in het Oude Testament" van dr H.G.L. Peels. De meeste informatie in dit artikel is ontleend aan deze uitgave.

Oude Testament

De Bijbel is wel eens getypeerd als één van de bloedigste boeken uit de wereldliteratuur Er is berekend dat in het Oude Testament 600 tekstengedeelten voorkomen waarin moord centraal staat, 100 teksten waarin God opdracht geeft om te doden en 1000 passages die spreken over Gods toorn, straf en oorlogsvoering. Dr. H.G.L. Peels geeft in zijn boek aan, dat het grootste gedeelte van het Oude Testament is gewijd aan de geschiedenis van een volk dat met geweld uit de macht van een geweldenaar wordt verlost (Exodus), met grof geweld een eigen land verovert (Jozua-Samuël), na eeuwen van politiek en religieus geweld ondergaat in verwoesting en ballingschap (Koningen-Kronieken), om ten slotte als een rompstaatje onder vreemde heerschappij te eindigen (Ezra-Nehemia). Het is daarom niet verwonderlijk dat het Hebreeuwse woord voor geweld, hamas, geregeld in het Oude Testament voor komt. In het Oude Testament lezen we over geweld op alle terreinen van het leven. Enkele voorbeelden ter illustratie: - Geweld in het gezin: Kaïn doodt Abel. - Geweld in de maatschappij: In I Sam.18: 27 lezen we dat David om met Michal de dochter van Saul te trouwen 2000 Filistijnen doodde. - Geweld tussen volkeren: Israël krijgt de opdracht de Kanaanitische volken uit te roeien. - Geweld tegen dieren: Salomo offert duizend brandoffers ter gelegenheid van zijn aantreden. - Natuurgeweld: door de zondvloed wordt op acht mensen na de wereldbevolking uitgeroeid. - Religieus geweld: Pinehas doodt op één dag 24.000 afvallige Israëllieten. - Goddelijk geweld: God richtte een slachting aan onder de mannen van Beth-Semes, omdat zij de ark hadden gezien.

Uitleg

De hiervoor genoemde voorbeelden zijn met vele andere aan te vullen. Opvallend is, dat voor 1980 over het thema geweld in de Bijbel nauwelijks diepgaande bezinning heeft plaatsgevonden.Voor moderne mensen is de prominente rol van geweld in de Bijbel echter een groot struikelblok. Het moderne denk- en leefklimaat vinden we ook in onszelf terug. De grote aandacht voor geweld kan daardoor ook bij ons een gevoel van onbehagen oproepen. Daarom is een bijbels-theologische reflectie hard nodig. De geweldverhalen in de Bijbel worden op verschillende wijze uitgelegd. Sommigen geven hieraan een allegorische uitleg. Geweld wordt dan geneutraliseerd door een vergeestelijkende interpretatie.Teksten over geweld en oorlog worden dan bijvoorbeeld uitgelegd als een worsteling van de ziel om zich van de zonden te bevrijden. De antithetische uitleg is ook heel bekend. In deze visie is sprake van een wrede God als schepper in het Oude Testament en een liefhebbend God in het Nieuwe Testament. Het Oude Testament zou door de kerk moeten worden buitengesloten. Volgens dialectische uitleggers krijgen we in het Oude Testament een spiegel voorgehouden: dit is de mens in zijn geneigdheid tot alle kwaad.Voor dit kwaad is Christus aan het kruis gestorven. Daarom hebben wij Hem nodig. Een psychologiserende uitleg is de redenering, dat wreedheid en immoraliteit in de omgang tussen volkeren in die tijd gemeengoed was en dat Israël er daarbij nog redelijk gunstig van af komt. De metaforische uitleggers stellen dat de beschreven geweldverhalen zich nooit in de historische werkelijkheid hebben afgespeeld. Alle benaderingen die het Oude en Nieuwe Testament tegen elkaar uitspelen, wijzen wij op grond van een klassiek-gereformeerde Schriftvisie af. Gereformeerde theologen benaderen de continuïteit tussen het Oude Testament en het Nieuwe Testament. Niet alleen in het Oude Testament, maar ook in het Nieuwe Testament komen we beschrijvingen tegen van de toorn van God en aan het oordeel dat de mens buiten Christus te wachten staat. Het Nieuwe Testament distantieert zich nergens van het Oude Testament. Evangelisten en apostelen citeren zonder enige kritiek oordeelsprofetieën uit het Oude Testament.

Anti-geweld

Het Oude Testament heeft de reputatie van een Boek, dat vol is met geweld. In het Oude Testament komen we echter ook veel anti-geweldteksten tegen. Daarvoor lijkt veel minder oog te zijn. Op de eerste plaats in de Bijbel waar geweld voorkomt (de moord van Kaïn op Abel in Gen. 4), wordt dit direct gekoppeld aan zonde. Geweld en zonde gaan hier hand in hand. In Gen. 4: 15 lezen we ook hoe God de mens waarschuwt voor geweld en Zijn afl< eer ervan openbaart door de geweldpleger een strenge straf in het vooruitzicht te stellen."Al wie Kaïn doodslaat, zal zevenvoudig gewroken worden!"

Er is ook geweld in het Oude Testament dat God gebruikt om het geweld van mensen te tegen te gaan en te begrenzen. De zondvloed is het antwoord van God op een verdorven wereld. God doodt Farao en zijn ruiters om te voorkomen dat ze het volk Israël kwaad zouden doen. De oorlogswetten in Deut. 20 zijn bedoeld om geweld in te perken. Het volk Israël moest een belegerde stad eerst vrede aanbieden, mocht niet de gehele bevolking doden en moest de fruitbomen laten staan.

In het Oude Testament vinden we ook teksten waarin geweld wordt gemeden. In Gen. 8: 21 lezen we dat de Heere afziet van geweld ondanks de boosheid van de mens.Jozef verzoent zich met zijn broers, hoewel zij conform Exodus 21: 16 de doodstraf hadden verdiend. David neemt het recht niet in eigen hand en doodt Saul niet(l Sam. 24).

Buitensporig geweld wordt in het Oude Testament bekritiseerd. In 2 Kronieken 28 veroordeelt de profeet Oded het bloedbad dat Israël aanrichtte tegen Juda. Nathan veroordeelt David vanwege de moord op Uria. David mocht ook de tempel niet bouwen, omdat hij een man des bloeds was (I Kron. 22: 8). In het Oude Testament komen we geweld tegen dat voor ons onbegrijpelijk kan zijn, maar het geweld wordt nooit verheerlijkt. Tot slot kunnen we in het Oude Testament lezen dat de mens met geweld niet verder komt."Niet door kracht noch door geweld, maar door Mijn Geest zal het geschieden." (Zach. 4: 6). Nergens lezen we in het Oude Testament de oproep om op een gewelddadige wijze de wereld te veroveren. Integendeel.Temidden van alle geweld in de wereld van het Oude Testament lezen we, dat we door het geloof de toevlucht moeten nemen tot God. Hij is onze toevlucht en sterkte (Ps. 46).

Leesregels

Uit het voorgaande blijkt dat er kanttekeningen zijn te plaatsen bij de gedachte dat het Oude Testament een puur ge­ welddadig boek is. In ieder geval is er in het Oude Testament geen legitimatie te vinden om anno 2008 tegen onze naaste geweld te plegen. Daartoe wordt niemand in de Bijbel opgeroepen. Het vele geweld dat we in het Oude Testament tegen komen, is niet geschreven als aansporing voor ons om in de 2 P eeuw ook zo te leven. Dat roept de vraag op hoe we dit geweld moeten interpreteren. Dr Peels biedt ons in zijn boekje twee leesregels. De eerste leesregel is dat we de teksten, hoe bevreemdend ze ons soms ook overkomen, eerst volledig moeten laten uitspreken, in hun eigen verbanden, met hun eigen taal en zeggingskracht. We moeten ervoor hoeden onze hedendaagse normen en inzichten op te leggen aan de Bijbel. De wereld van het Oude Testament kende niet die geordende juridische verbanden die wij tegenwoordig hebben. Een tweede leesregel is dat we geweldteksten moeten plaatsen in de boodschap die de hele Bijbel wil overdragen. De Bijbel is heilsgeschiedenis. Het volk Israël neemt in het Oude Testament een bijzondere plaats in.Veel geweld speelt zich af rondom Israël, Gods oogappel. Volkeren rondom proberen Israël te vernietigen. God maakt echter Zelf plaats voor Zijn volk en geeft hen een land om in te wonen. Hij gedenkt aan Zijn verbond. Hiermee neutraliseren we dus niet het geweld in het Oude Testament, maar plaatsen we het wel in een bijbels perspectief.

Voorbeelden

De leesregels die dr Peels geeft, werk ik aan de hand van twee voorbeelden kort uit. Een tekst die ons in verlegenheid zou kunnen brengen, is I Sam. 15: 3: "Ga nu heen, en sla Amalek, en verban alles, wat hij heeft, en verschoon hem niet; maar dood van den man af tot de vrouw toe, van de kinderen tot de zuigelingen, van de ossen tot de schapen, van de kemelen tot de ezelen toe." Dit zou in onze tijd als een goddelijke opdracht tot genocide worden gezien. Het bijbels perspectief waarin deze tekst staat, moeten we echter niet uit het oog verliezen. De Amelekieten behoorden tot de ergste vijanden van het volk van Israël. Zij hebben de Israëlieten, toen zij op reis waren van Egypte naar Kanaan, op laffe wijze van achteren aangevallen en de zwakken gedood (Deut. 25: 17-19). God zal het kwaad en onrecht dat de Amelekieten het volk van Israël hebben aangedaan vergelden. Over dit Amelek-thema zou nog veel meer te zeggen zijn. Er zijn zelfs drie dissertaties over geschreven. Voor velen heeft bijvoorbeeld Psalm 139 een inhoud die moeilijk uit te leggen is, zeker aan medeburgers die kritisch staan tegenover het christelijk geloof In de verzen 21 een 22 van deze Psalm lezen we: "Zou ik niet haten HEERE! die U haten? en verdriet hebben in degenen, die tegen U opstaan? Ik haat hen met volkomen haat, tot vijanden zijn zij mij." Is deze bijbelse "haat" een verkapte oproep tot jihad? Nee, deze haat is niet in strijd met de bijbelse oproep tot naastenliefde. Deze haat bestaat in een overgave aan God en een hartgrondige afkeer van het kwade in de wereld en degenen die kwaad doen. De dichter neemt het recht niet in eigen hand, maar legt met zijn bede alles in Gods hand.

De God van de Bijbel

Tegenover onze niet-christelijke naastezullen we dus moeten uitleggen dat de Bijbel niemand oproept om het recht in eigen hand te nemen. God zal Zelf eenmaal oordelen. De moderne mens zal waarschijnlijk zijn afschuw blijven tonen over een God Die zulke verschrikkelijke dingen doet of toelaat, die we in het Oude Testament kunnen lezen. Deze gedachte zullen we nooit helemaal kunnen wegnemen. We hebben er echter wel op te wijzen dat God geen geweld doet om het geweld. Het goddelijke geweld heeft steeds te maken met Zijn afl< eer van het kwade, van de zonde. Gods geweld dient het herstel van recht en vrede. God heeft het recht en de gerechtigheid lief Hij blijft niet onbewogen bij de schending daarvan. De mens die onrecht pleegt is verantwoordelijk voor zijn daden. De kwaaddoeners zullen of in hun leven, maar in ieder geval in het laatste oordeel door God Zelf worden gestraft. Nu is debijbelse oordeelsprediking nog een oproeptot bekering.

Iedereen die zich verder wil verdiepen in deze thematiek kunnen we de volgende uitgave van harte aanbevelen: H.G.L. Peels, God en geweld in het Oude Testament (Apeldoornse studies), Apeldoorn 2007, 115 biz., ISBN 978- 90-75847-l9-2.Te bestellen bij de Theologische Universiteit van de Christelijk Gereformeerde Kerk te Apeldoorn, tel. 055-5775700, e-mail: theol.tua@planet.nl

Johan van Berkum

Wetenschappelijk medewerker Studiecentrum SGP

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen