Verkiezingsfraude vroeger en nu

ONLANGS VIERDE DE KIESRAAD HAAR NEGENTIGJARIG JUBILEUM. DIT WAS EEN^CONGRESWAARD. IN HET SCHITTERENDEHISTORISCHESTADHUIS VAN DENHAAG AAN DE JAVASTRAAT STONDEN ONGEVEER VIJFENZEVENTIG MENSEN STILBIJ HET ONDERWERP 'VERKIEZINGSFRAUDE'.

Takenpakket van de Kiesraad

De voorzitter van de Kiesraad, prof. mr. H.R.B.M. Kummeling, heet alle genodigden vt/elkom. In zijn welkomstwoord geeft hij een korte terugblik op de afgelopen negentig jaar. In 1913 werd de Staatscommissie Politiek in het leven geroepen, die onderzoek moest doen naar modernisering van het kiesstelsel. De adviezen van deze commissie leidden tot de invoering van het stelsel van evenredige vertegenwoordiging in 1917.Vanaf die tijd mochten alle mannen stemmen. Dat leidde er toe dat er behoefte was aan een centraal stembureau, die de uitslag zou vaststellen: de Kiesraad was geboren.

Hoewel het takenpakket in het verleden nogal eens veranderde, is in grote lijnen te zeggen dat het takenpakket van de Kiesraad tweeledig was en is. Enerzijds fungeert de Kiesraad als centraal stembureau voor de verkiezingen van de Tweede en Eerste Kamer en het Europees Parlement (EP). Dit houdt in dat de Raad onder andere de verkiezingsuitslag vaststelt. Gedurende de afgelopen negentig jaar heeft de Kiesraad tweeënzestig maal als centraal stembureau gefungeerd. In de tweede plaats is de Kiesraad een adviescollege van de regering en het parlement op het gebied van kiesrecht en verkiezingen.

Historie verkiezingsfraude

Dr. R. de Jong is als historicus en onderzoeker aan de Kiesraad verbonden. Hij houdt een lezing over verkiezingsfraude in de Nederlandse geschiedenis. Zijn eerste voorbeeld komt echter van over de grens. Internationaal noemt men het jaar 471 voor Christus als jaartal waarin voor het eerst op grote schaal verkiezingsfraude zou zijn gepleegd. Men vond 190 potscherven die als stembiljet dienden, er werden echter slechts veertien handschriften gevonden.

Zeer grootschalige gevallen van verkiezingsfraude in Nederland zijn (nog) niet bekend. Wel was er in het verleden regelmatige sprake van omstandigheden die de wenkbrauwen deden fronsen.Voor 1917 ontvingen de kiesgerechtigde heren een tweetal weken van tevoren hun stembiljet thuis. In de twee weken voor de verkiezingen waren de notabelen van het dorp wel zo vriendelijk om een welgemeend advies te komen brengen. Beïnvloeding kwam ook op andere manieren voor Zo werd kiezers aangeboden om onder bepaalde voorwaarden per koets of automobiel naar het stembureau te worden gebracht. Ook boden kandidaten onkostenvergoeding aan. Hoewel kiezers formeel recht hadden om twee uur verlof op te nemen om te gaan stemmen, hield lang niet elke werkgever zich hier aan. Ook was deze tijd voor veel kiezers te kort.

Voornoemde problemen losten zich in 1917 in grote mate op, toen het stelsel van evenredige vertegenwoordiging werd ingevoerd. Het aantal kiesgerechtigden nam in zulke mate toe, dat het minder lonend was om stemmers te ronselen. Door de opkomstplicht was het ook niet zinvol meer om mensen naar het stembureau te lokken: ze moesten toch verschijnen.

Ook stemde men vanaf die tijd in een stemhokje, zodat de'hulp' bij het invullen van het stembiljet ook verdween. De conclusie van De Jong was dan ook, dat 'gelegenheid de dief maakt': hoe minder mogelijkheid er is, hoe minder fraude ervoor komt.

Fraude en vervolging

De heer mr. S. Lukowski, officier van justitie in Arrondissementsparket 's-Hertogenbosch, gaat in zijn lezing in op hedendaagse verkiezingsfraude en de vervolging daarvan. Hij vindt het zeer positief dat de rol van de 'sterke arm' bij verkiezingen altijd marginaal geweest is. Het systeem is met zoveel waarborgen omgeven, dat het zichzelf in hoge mate in stand houdt, zodat de overheid strafrechterlijk nauwelijks hoeft in te grijpen.

Hij behandelt een casus van vermeende verkiezingsfraude in Landerd (NB). Een kandidaat-raadslid kreeg in een bepaald kiesdistrict uitzonderlijk veel stemmen. Bij de verkiezingen daarvoor was dit niet het geval. Ook was de kandidaat niet afkomstig uit dit district, of was hij daar om andere redenen bijzonder bekend en geliefd. Saillant detail: hij bediende wei de stemcomputer daar...

Het Openbaar Ministerie (OM) stelde een onderzoek in. Uit georganiseerde schaduwverkiezingen, waarbij mensen anoniem opnieuw hun stem konden uitbrengen, kwam inderdaad een ander beeld. Ook gaven getuigen aan dat op de stemcomputer niet de mededeling was verschenen dat ze gestemd hadden. Conclusie van het OM: betrokkene had de stemcomputer niet vrijgegeven. Door de uitgebreide beveiliging van de stemcomputer was het achteraf niet mogelijk na te gaan of er bijvoorbeeld in korte tijd zeer vaak op de kandidaat gestemd was.

De rechtbank stelde tijdens de behandeling van de zaak vast, dat de uitslag van de verkiezingen niet overeenkwam met het feitelijke stemgedrag van de kiezers. Er is volgens de rechter een onbegrijpelijk hoog aantal stemmen op de kandidaat uitgebracht en uit de uitslag van schaduwverkiezingen is gebleken dat in werkelijkheid veel minder kiezers op de man hadden gestemd. Hoewel de verdachte de stemmachine bediende twijfelt de rechter echter over de mogelijkheid van de verweten handelingen. Ook ontbreekt een motief en bleef de man bij zijn ontkenning, aldus de rechtbank.Tevens speelde voor de rechtbank mee dat de zaak geen invloed had op de zetelverdeling in de raad.

Zijn stemcomputers veiliger dan stemmen met het potlood? Uit te bannen is fraude zeker niet: het zit uiteindelijk niet in een systeem, maar in de mens. In lijn van De Jong stelt Lukowski wel dat het ene systeem beduidend veiliger is dan het andere, zodat verkiezingsfraude wel kan worden teruggedrongen. Helemaal uitsluiten kan men het echter niet.

Internationaal perspectief

Uit Engeland was de heer S. Younger overgekomen. Hij is voorzitter van de Britse Kiesraad (Electoral Commission), die in 2000 werd opgericht. Het takenpakket van die commissie is vierledig. In de eerste plaats houden ze toezicht op de partijfinanciën (om die reden is ze hoofdzakelijk opgericht), ten tweede houdt ze toezicht op een eerlijk verloop van de verkiezingen. Ook adviseert ze inzake verkiezingen en ten slotte zorgt ze voor promotie van de verkiezingen.

In Engeland is het sinds 2000 mogelijk om per brief te stemmen (postal voting). In het verleden was het slechts mogelijk om via postal voting te stemmen indien aangetoond kon worden dat de kiesgerechtigde onmogelijk op de dag van de verkiezingen in zijn woonplaats kon gaan stemmen. Bij enkele verkiezingen in de afgelopen jaren was het mogelijk om zelf te kiezen voor postal voting of stemmen in het stemhokje. Degenen die aangeven via postal voting te stemmen, doen dit voornamelijk omwille van het gemak. Aangezien ze hier zelf voor kiezen, is de repons onder hen aanzienlijk hoger dan onder de reguliere stemmers in het stemhokje.Toen kiesgerechtigden mochten kiezen, bleek de opkomst in het stemhokje 60% te zijn, terwijl van de aan­ vragers van postal voting 80% hun brief retour zonden.

Het is interessant om van deze internationale informatie kennis te nemen. Immers: de proeven om te stemmen via Internet (e-voting), zoals dat nu kan gedaan worden door Nederlanders in het buitenland, kent veel overeenkomsten met postal voting. Daarom werd het verhaal van Younger met veel belangstelling beluisterd. Conclusie van Younger was dat vertrouwen in nieuwe vormen van stemmen met moeite wordt gewonnen, en bij incidenten zeer snel weer verloren gaat.

Conclusies

Tijdens de paneldiscussie aan het einde van de bijeenkomst kwamen enkele belangrijke zaken aan de orde.Tijdens de lezingen kwam verschillende malen aan de orde dat strafrechterlijke vervolging na het constateren van verkiezingsfraude achterwege bleef, omdat deze fraude de uiteindelijke zetelverdeling niet heeft beïnvloed. Hier maken verschillende aanwezigen toch bezwaar tegen.

Door de grote kiesdeler is het bijna onmogelijk om door fraude een kandidaat voor bijvoorbeeld het EP gekozen te krijgen. Echter: juist bij verkiezingen van dergelijke grote organen, doet een geval van fraude bijzonder grote afbreuk aan het vertrouwen in het bewuste orgaan, ook al heeft dit geen gevolgen voor de zetelverdeling.

Eerlijke verkiezingen is een grondrecht in ons land en ook in Europa. Daarom moet iedereen die een zekere verantwoordelijkheid heeft bij verkiezingen er alles aan doen om de kans op fraude te minimaliseren. Mocht zich tot een geval van fraude voordoen, dan dient de overheid streng in te grijpen.

Just van Toor

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen