De kosten van de koningin

DAT HET VIERDE KABINET-BALKENENDE OOK SNEL KAN WERKEN, BLEEK IN DE LAATSTE VERGADERWEEK VAN DETWEEDE KAMER VÓÓR HET ZOMERRECES.ToEN WERDEN ER ENKELE LASTIGE VUILTJES MET BETREKKING TOT HET KONINKLIJK HUIS WEGGEWERKT, WAARONDER DE AANPASSING VAN HET FINANCIEEL STA­ TUUT VOOR DAT HUIS. BEST WEL GEVOELIGE MATERIE. MAAR BINNEN DRIE WEKEN WAS HET GEPIEPT EN KWAM ER EEN EIND AAN ALLE GEDOE OVER DE VLIEGUREN VAN DE KONINGIN EN DE ROYAAL UITGEVALLEN ONDERHOUDSKOSTEN VOOR DE GROENE DRAECK.

Opstootjes

De kosten van het koningschap doen het altijd goed in de publiciteit. Logisch, want het gaat om de monarchie, om Bekende Nederlanders en om geld.Voldoende ingrediënten voor een bepaald soort journalisten om te scoren, v\^aarbij ze niet zelden geholpen worden door tegenstanders van de monarchie die gretig gebruik maken ieder berichtje om het eigen republikeinse gelijk te halen. Wat dat betreft is er niks nieuws onder de zon. Sinds Nederland een monarchie is onder de Oranjes, zijn 'opstootjes' over kosten van het koningschap een regelmatig weerkerend bijverschijnsel.

De eerlijkheid gebiedt daarbij te zeggen dat het de republikeinen ook wel erg makkelijk werd gemaakt om prijs te schieten op de Oranjes. Het'inkomen der Kroon' was heel lang vastgelegd in de wet, sterker nog: in de Grondwet. Als na verloop van tijd die bedragen moesten worden aangepast aan de geldontwaarding of omdat er meer geld moest worden uitgetrokken voor de salarissen van het hofpersoneel, moest de wet worden gewijzigd. Dat kon niet buiten de Tweede Kamer om - dus kwam er een debat, waarbij het er bij tijd en wijle heftig aan toe ging.

Vooral in de jaren dat het nog niet boterde tussen 'rood' en Oranje, grepen socialisten en communisten deze 'aanpassingswetten' aan om koning Willem III en koningin Wilhelmina af te schilderen als vertegenwoordigers van het'grootkapitaal'. Gênant was wat er gebeurde in 1907. Socialistenleider Pieter Jelles Troelstra sprak er schande van dat er 50 dui­ zend gulden extra werd uitgetrokken voor het onderhoud van de stallen op Het Loo terwijl veel arbeiders en hun gezinnen moesten zien te overleven in bouwvallige krotten en tochtige plaggenhutten. Minister De Meester verdedigde het voorstel door tot in detail uit te wijden over de beroerde staat van de livreien en handschoenen van de stalmeesters. Niet echt handig....

De linkse kritiek op de monarchie verstomde na 1945. Koningin Wilhelmina had veel krediet gewonnen tijdens de oorlog, en koningin Juliana erna. Nog slechts af en toe vlamde het revolutionaire vuur weer op. Bijvoorbeeld in 1965, toen uitgerekend een minister van PvdAhuize, Anne Vondeling, het inkomen van koningin Juliana verdubbelde. In 1984 was er veel rumoer over de 900 duizend gulden voor de meerderjarige kroonprins Willem-Alexander. PSP-kamerlidVan Es (in 2001 een van degenen die prinses Maxima hielp in te burgeren...) liet aantekenen bijna één miljoen gulden wel erg veel te vinden voor"zo'n snotneus." Nu is het eigenlijk alleen nog de SP die soms ageert tegen de royale geldsommen, zij het ook al minder uitgesproken dan voorheen.

Huzarenstuk

Wat veel heeft geholpen om het huishoudboekje van koningin Beatrix uit de politieke wind te houden, is het "legislatief huzarenstuk" dat premier De Jong verrichtte in 1972. Hij doorbrak het patroon dat er iedere keer in de Kamer moest worden gesproken over de inkomsten en uitgaven van de koningin. Hij legde die 'eens en voor altijd' vast in het zogenaamde Financieel Statuut van het Koninklijk Huis. Daarin werd voor de kc ningin én de andere uitkeringsgerechtigde leden van het Koninklijk Huis zowel het inkomen vastgepind alsmede de kosten voor personeel en materieel.Via een vernuftige indexeringsformule konden die bedragen jaarlijks worden aangepast aan de lonen en prijzen. Het beoogde re sultaat was meer zekerheid en minder stampei.

Eén pijnpunt bleef echter: een totaalplaatje ontbrak. Weliswaar geeft het Financieel Statuut en het erbij horende jaarlijkse begrotingshoofdstuk 'Huis der Koningin' goed inzicht in de belangrijkst posten die gemoeid zijn met het koning schap, maar er is méér Neem de begrotingen van Verkeer en Waterstaat en De fensie. Daarop drukken de lasten voor het vervoer van de leden van het Koninklijk Huis resp. de beveiliging (marechaussee).Verspreid over de hele Rijksbegroting zijn er op die manier nog ette lijke uitgavenposten en -postjes te vinden die te maken hebben met de monai chie.Wie echt wil, kan al die bedragen wel bij elkaar sprokkelen en optellen, maar dat is een hele puzzel.

Kabinet en Kamer hebben over deze wirwar kort voor het zomerreces naar aanleiding van Kamervragen over de vliegkosten en de onderhoudskosten va' de Groene Draeck heldere afspraken ge maakt. Daarbij zal zeker hebben geholpen dat de fractievoorzitters van tevore stuk voor stuk door de premier waren bijgepraat over de plannen. Wat óók ter goede meewerkte, was dat koningin Beatrix zélf tijdens haar bezoek aan Litouwen had laten doorschemeren even eens voorstander te zijn van meer tran; parantie. Resultaat van dit alles is dat hc Financieel Statuut inmiddels 'bij de tijd' gebracht en dat vanaf 2009 de begrotin 'Huis der Koningin' een overzicht gaat bevatten van alle uitgaven die samenhai gen met de monarchie.

Geen gedoe

Hoe ziet het in de week voor de parlementaire zomervakantie geheel geactur liseerde Financieel Statuut er precies ui Dat Statuut is een vernuftige constructie bestaande uit slechts een handjevol artikelen. De belangrijkste bedragen die ge- •noeid zijn met de monarchie zijn er tot p de euro nauwkeurig in vastgelegd. Het igenieuze is dat die bedragen zijn geoppeld aan enkele andere cijfers. De loen van het hofpersoneel bijvoorbeeld roeien (of dalen) mee met die van Rijksmbtenaren. De materiële kosten beween op en neer met de door het CBS beekende consumentenprijsindex, en de ilarissen van koningin Beatrix en van rins Willem-Alexander en prinses Maxima zijn gekoppeld aan het inkomen van Ie vice-president van de Raad van State. 'J\t mechanisme zorgt ervoor dat de icosten ieder jaar automatisch uit de beroting rollen, dus zonder politiek gedoe.

\et meest gevoelig zijn de 'salarissen' van e Oranjes, Vier leden van het Koninklijk luis hebben recht op een uitkering uit 's ijks schatkist. Dat zijn -in de woorden an het Financieel Statuut- de Koning, de chtgenote van de Koning, de vermoede-!Jke erfgenaam van de Kroon (vanaf z'n S"") en de echtgeno(o)t(e) van de verloedelijke erfgenaam van de Kroon. )mdat prins Claus is overleden genieten • momenteel niet meer dan drie leden m een 'uitkering': de koningin, de kroon- ' ins en prinses Maxima. Het salaris dat 3 koningin op basis van het vernieuwde-> catuut ontvangt is (afgerond) € 764.000. Willem-Alexander en Maxima verdienen fik € 226.000.

aast deze salarissen voorziet het vereuwde Financieel Statuut ook in een snsioenregeling. Die geldt uiteraard alen voor het afgetreden staatshoofd en •iens echtgeno(o)te). Concreet: als koigin Beatrix vandaag of morgen stopt, ijgt zij een pensioen van 432.000 euro ïr jaar. Prins Claus zou recht hebben had op ruim 200.000 euro. Het oude atuut had nog een speciale bepaling ')or oud-koningin Juliana en prins Bernird. Die is geschrapt.

Alles en nog wat

ovenop deze'vorstelijke' salarissen en oyale' pensioenen zijn er verder allerlei min of meer vaste personele en materiële kosten die vastzitten aan het onder- Houden van een koning - óók aan een [iesident overigens. We hebben het hier over de zogenaamde niet-declarabele kosten: uitgaven voor van alles en nog vvat die direct samenhangen met het ko­ ningschap maar niet bij een specifiek ministerie kunnen worden ondergebracht. De koningin mag daarvoor bijna 4 miljoen per jaar besteden, de kroonprins ruim I miljoen en de'kroonprinses' 350.000 euro.

Verreweg het meeste geld uit deze potjes is bestemd voor de salarissen van het hofpersoneel.Wat er overblijft gaat op aan representatieve kosten, of ontvangsten, en kleding. Als koningin Beatrix aftreedt moet zij trouwens fors inleveren: van 4 miljoen naar 850.000 euro. Maar vanaf dat moment hoeft zij natuurlijk ook niet meer de staat op te houden die ze als staatshoofd nog wél ophoudt.

Het meest uitvoerige, en ook meest ingewikkelde artikel van het Financieel Statuut is de 'weduwevoorziening' voor het geval de koning(in), de kroonprins(es) of de afgetreden vorst(in) komt te overlijden. Nu is het nog zo dat er voor hen een speciale wet moet worden gemaakt, maar in het nieuwe Statuut is bepaald dat betrokkenen -zolang zij lid zijn van het Koninklijk Huis- recht hebben op minimaal 50% van de uitkering van de troonopvolger In speciale situaties kan daar iets bijkomen, met name als er minderjarige kinderen zijn. In de eerste twee jaar na het sterfgeval is er recht op een hogere vergoeding. Dat is gedaan om de personele en materiële lasten van de overledene langzaam af te kunnen bouwen.

Puzzel

Hiermee zijn de 'kernlasten' van het Koninklijk Huis wel min of meer gedefinieerd. Bovenop deze bedragen komen de kosten waar de laatste tijd veel over is gesteggeld. Dat zijn de uitgaven die niet verantwoord worden op het begrotingshoofdstuk Huis der Koningin, maar die zijn ondergebracht bij ministeries als Defensie (voor de beveiliging), Verkeer en Waterstaat (reizen) of Algemene Zaken (voorlichting). Zoals gezegd, over die 'declarabele kosten' was veel te doen omdat het vaak een lastige puzzel is om al die bedragen bij elkaar te harken.

Omdat deze kosten niet goed van te voren zijn te fixeren, is daarvoor nu een meer algemeen geformuleerd wetsartikel in het Financieel Statuut opgesteld. Alle declaraties moeten aan een aantal voorwaarden voldoen. Een daarvan is dat de koningin zélf declareert. Een andere is dat er op de begroting al eerder een raming is opgenomen. De derde voorwaarde is dat de declaraties via het torentje lopen, dus gefiatteerd worden door Balkenende. Sommige staatsrechtgeleerden hebben daar de afgelopen weken over gemord omdat de minister-president op die manier te veel macht zou krijgen. Daar staat tegenover dat de Tweede Kamer sterk op deze constructie aandrong omdat alleen zó beter grip op de kosten te krijgen is.

Tenslotte de paleizen. In tegenstelling tot wat velen denken zijn de paleizen Huis ten Bosch, Noordeinde (Den Haag) en het paleis op de Dam (Amsterdam) géén eigendom van de koninklijke familie. Ze zijn eigendom van de staat. Maar de koningin mag er wél gebruik van maken. Ook dat is geregeld in het Financieel Statuut. Bovendien kunnen tijdelijk ook nog andere 'woon en werkverblijven' ter beschikking worden gesteld, niet alleen aan de koning(in), maar ook aan de kroonprins(es), de afgetreden l< oning(in) en hun nabestaanden. De regering mag daar op eigen houtje toe beslissen, maar omdat zo'n besluit moet worden ondertekend door een minister, kan de Tweede Kamer betrokkene daarover altijd ter verantwoording roepen.Waarmee nog eens wordt geaccentueerd dat óók het financiële reilen en zeilen van de monarchie voldoet aan de regels van de parlementaire democratie.

Menno de Bruyne

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen