Gemeenten en godsdienst

Er zijn onderwerpen die altijd actueel lijken te zijn. een daarvan is het thema ‘religie in het publieke domein’. De laatste jaren is hierover veel gezegd en geschreven. In de praktijk blijkt er bij veel mensen onduidelijkheid te bestaan over vraagstukken die betrekking hebben op de relatie overheid en religie. Mag een gemeentelijke overheid activiteiten subsidiëren die door kerken worden georganiseerd? Welke ruimte hebben gemeentebesturen om kerkelijke vertegenwoordigers te betrekken bij de vormgeving van beleid? Regelmatig wordt de scheiding van kerk en staat aangevoerd als argument dat gemeenten kerken of identiteitsgebonden instellingen niet mogen subsidiëren. In hoeverre snijdt dit argument hout? Om deze vraag te kunnen beantwoorden is duidelijkheid nodig over de betekenis van het beginsel van de scheiding van kerk en staat.

Wat houdt de scheiding van kerk en staat in? Veel mensen denken dat de scheiding van kerk en staat in onze Grondwet is vastgelegd. Dat is echter niet het geval. Het beginsel is wel af te leiden uit de Grondwet, namelijk uit de artikelen 1 en 6. In artikel 1 van de Grondwet zijn het gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod vastgelegd en in artikel 6 de vrijheid van godsdienst. De scheiding van kerk en staat houdt in dat overheden alle godsdiensten gelijk moeten behandelen. Daarbij komt dat overheden zich niet mogen bemoeien met interne kerkelijke aangelegenheden. tot slot betekent dit dat religieuze organisaties geen formele gesprekspartner zijn van de overheid. Kerken mogen wel op dezelfde wijze als maatschappelijke organisaties deelnemen aan het publieke debat.

Contacten en ondersteuning
Het beginsel van de scheiding van kerk en staat betekent niet dat overheden geen contacten met kerken of religieuze instellingen mogen onderhouden. Of overheden dergelijke contacten wenselijk vinden, is een politieke en bestuurlijke afweging. Wanneer deze contacten er zijn, moet wel aan drie voorwaarden worden voldaan. Overheden zullen zich in de eerste plaats telkens moeten afvragen of de contacten dienen ter verwezenlijking van overheidsdoelen. In de tweede plaats mogen de contacten niet leiden tot een ongelijke behandeling van religieuze organisaties. In de derde plaats mogen de contacten niet leiden tot een te vergaande bemoeienis met de inhoud van een religie.

Overheden kunnen religieuze organisaties op diverse wijzen ondersteunen. Naast financiële steun kan worden gedacht aan educatieve en facilitaire ondersteuning. Financiële steun aan religieuze organisaties is toegestaan wanneer aan de drie hiervoor genoemde voorwaarden is voldaan. Dit betekent concreet dat overheden activiteiten mogen subsidiëren wanneer deze een publiek doel dienen. Niet de geloofsovertuiging is doorslaggevend, maar de mate waarin overheidsdoelen ten behoeve waarvan subsidies worden verstrekt, kunnen worden verwezenlijkt. Ook het gelijkheidsbeginsel speelt bij subsidieverlening een rol. Wanneer gemeenten humanistisch vormingsonderwijs subsidiëren op openbare scholen, moeten ze ook gelden beschikbaar stellen wanneer er een verzoek komt om godsdienstonderwijs te geven.

Actuele vragen
In de notitie wordt ook expliciet aandacht besteed aan het ambtsgebed. Het ambtsgebed is niet in strijd met het beginsel van de scheiding van kerk en staat. Voorwaarde is wel dat aan het gebed vrijwillig wordt deelgenomen. Het deelnemen aan het ambtsgebed kan dus niet worden verplicht. Raads- of Statenleden die tijdens het ambtsgebed niet aanwezig zijn, mag de toegang tot de vergadering niet worden ontzegd. De voorzitter van de gemeenteraad mag in een reglement van orde ook niet worden verplicht om het ambtsgebed uit te spreken.

Naast het ambtsgebed komen in de brochure tal van andere vragen aan de orde. enkele voorbeelden: Mag een gemeente lezingen van gematigde imams organiseren of subsidiëren? Mag een gemeente overheidsgebouwen beschikbaar stellen voor religieuze activiteiten? Mag een gemeente subsidie verlenen aan een christelijke organisatie die sportactiviteiten in achterstandswijken organiseert onder andere met als doelstelling de jeugd over het christelijke geloof te vertellen? Kan een gemeente voorlichting over religie subsidiëren?

Slot
Uit de antwoorden die de brochure op de genoemde vragen geeft, blijkt dat er in Nederland ruimte is voor religie in het publieke domein. De scheiding van kerk en staat is in het verleden regelmatig, maar onterecht aangevoerd om religie terug te dringen tot het privédomein. In Nederland mag religie gelukkig van betekenis zijn voor het maatschappelijke leven. In Frankrijk gaat men hier anders mee om. Daar is religie een privézaak. Maar er zijn ook landen, zoals Griekenland, waar de staat actief een bevoorrechte kerk steunt. Zowel Nederland, Frankrijk als Griekenland zijn EU-landen. Kennelijk biedt de EU-wetgeving ruimte om de verhouding tussen kerk en staat op een verschillende wijze in te vullen. Op deze verschillende benaderingen van de scheiding van kerk en staat hopen we een volgende keer uitvoeriger in te gaan.


Noot:
1 VNG en ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Tweeluik religie en publiek domein; handvatten voor gemeenten, maart 2009.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen