Koningin op het politieke schaakbord

Achtergrond van deze als staatkundige vernieuwing gepresenteerde staatkundige verdwazing is dat sommige partijen koningin Beatrix bij de kabinetsformatie willen ‘uitschakelen’. De redenering daarachter is dat de koningin niet door het volk gekozen is, en dat de kabinetsformatie daarom niet democratisch verloopt. Je kunt zo denken, maar dan ben je wel erg wantrouwend en/of dogmatisch. Als er één in dit land is die geleerd heeft om onpartijdig te zijn, is het ons staatshoofd wel. Daar kan de Kamervoorzitter niet tegenop.

Meesterzet
Over de rol van de koningin tijdens de kabinetsformatie doen allerlei verhalen de ronde. Zo is er ooit gesuggereerd dat koningin Juliana in 1973 doelbewust heeft aangestuurd op de totstandkoming van het roemruchte vechtkabinet-Den Uyl. Ook is er wel gesuggereerd dat de onverwachte benoeming van Kok tot informateur in 1994 een ‘koninklijke meesterzet’ was op het op dat moment onoverzichtelijke politieke schaakbord.

Om te weten hoe sterk die verhalen zijn, is het goed de feitelijke gang van zaken tijdens de kabinetsformatie op een rij te hebben. Voor de koningin begint iedere kabinetsformatie met het raadplegen van haar adviseurs. tot op heden althans. Dat zijn allereerst de vaste adviseurs, te weten de vice-president van de Raad van State alsmede de voorzitters van de eerste en Tweede Kamer. Daarna worden normaal gesproken de fractievoorzitters van de in de Tweede Kamer zittende politieke partijen ontboden. Op basis van de ingewonnen adviezen benoemt de koningin vervolgens zo goed als altijd een informateur, een terreinverkenner die tevens kan optreden als makelaar tussen de onderhandelende partijen.

Al die tijd blijft de koningin op de achtergrond. Zij is pas weer aan zet als de informateur zijn werk met succes heeft kunnen bekronen. Dan benoemt zij, op basis van het verslag van de informateur, een formateur. Dat is meestal de beoogde toekomstige premier. Deze komt, door het vele voorwerk dat de informateur al heeft verricht, in een gespreid bedje. Hij hoeft het werk van de informateur slechts af te ronden, zoals het aanzoeken van de nieuwe ministers.

Huis ten Bosch
Is de kabinetsformateur klaar, dan doet de koningin opnieuw een stapje naar voren, en wel om het nieuw gevormde kabinet te beëdigen en op de trappen van paleis Huis ten Bosch te laten vereeuwigen. Verloopt de formatie minder gladjes en komt het tot een impasse of zelfs een breuk in de formatie, dan zie je dat de koningin opnieuw te rade gaat bij haar adviseurs en de procedure van voren af aan begint.

Wat allerlei ‘democratiseerders’ van de kabinetsformatie ook beweren, deze werkwijze maakt dat de koningin niet of nauwelijks een eigen manoeuvreerruimte heeft. De laatste die zich hier nog enige vrijheid kon veroorloven, was koningin Wilhelmina. Maar na de Tweede wereldoorlog, toen de staatkundige verhoudingen toch wel wat anders waren komen te liggen, konden haar dochters Juliana en Beatrix zich die vrijheid niet meer permitteren. De nieuwe constitutionele mores wilden dat er voor het staatshoofd nog maar een bescheiden rol was weggelegd.

Belangrijk zijn in dit verband de al genoemde adviezen. Zeker als die allemaal in één richting wijzen, heeft de koningin weinig keuze. De kleur van het nog te formeren kabinet staat dan al bij voorbaat vast.

Anders wordt het natuurlijk als de uitgebrachte adviezen niet eenduidig zijn. De koningin staat dan voor een lastige keuze. Want hoe en wie ze ook kiest, altijd zal er dan een ontevreden partij zijn. Mede tegen deze achtergrond en met de bedoeling de koningin zoveel mogelijk te vrijwaren van verdachtmakingen, zijn er in het verleden diverse voorstellen gelanceerd het staatshoofd bij de kabinetsformatie te onttronen, in ieder geval een poosje opzij te schuiven.

Presenteerblaadje
Al die voorstellen hadden gemeen de koningin de keuze voor een (in)formateur te ontnemen. In 2001 werd daartoe zelfs de Kieswet aangepast. De bedoeling was om een nieuwgekozen Tweede Kamer sneller dan voorheen samen te laten komen teneinde die nieuwe Kamer te laten stemmen over de voordracht van een informateur die dan aan Hare Majesteit op een presenteerblaadje zou moeten worden aangeboden. Het al genoemde initiatief van D66 en GroenLinks borduurt daar nu op voort.

Daarvan is echter niets terecht gekomen. Wat de tegenstanders al voorspelden, kwam uit: de Tweede Kamer was te verdeeld om een eenduidig besluit te nemen. Niets nieuws overigens, want soortgelijke pogingen leden óók in het verleden al schipbreuk. Om dezelfde reden: politieke verdeeldheid.

Daarmee is tegelijkertijd aangegeven hoe zinvol het is de koningin tijdens de kabinetsformatie een vinger in de pap te blijven gunnen. Want al kan inderdaad niet ontkend worden dat de koningin op momenten van grote politieke verdeeldheid enige sturing aan de formatie kan geven, dat kan ze alléén als ‘de politici zélf er niet meer uitkomen en er een politieke patstelling moet worden doorbroken. en in dat geval kun je bij niemand beter te rade gaan dan bij een ervaren en boven de partijen staand staatshoofd…

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen