Is democratiemodel toekomst-proof?

Tijdens deze conferentie zijn twee boeken gepresenteerd. Het eerste boek heet Democratie doorgelicht. Het functioneren van de Nederlandse democratie. Het tweede heeft als titel Van afspiegelen naar afrekenen? De toekomst van de Nederlandse democratie. Uit de titel is op te maken dat het eerste boek een verslag is van het onderzoek hoe het met ons Nederlandse democratische bestel gesteld is. In het tweede boek wordt vooruitgekeken en beschreven of ons huidige democratische stelsel toekomst-proof is en worden aanbevelingen gedaan.

Minderheden

Het Nederlandse democratiemodel wordt getypeerd als een consensusmodel. Dit stelsel is gericht op een zo goed mogelijke afspiegeling in het parlement van de verschillende bevolkingsgroepen in de samenleving. Op deze wijze moet gewaarborgd zijn dat de belangen van minderheden in de politiek voldoende tot uitdrukking komen.

Volgens de onderzoekers moeten we naar een democratisch stelsel waarin minder de nadruk ligt op het afspiegelen van de opvattingen en belangen van alle bevolkingsgroepen. Ten tijde van de verzuiling waren er duidelijk herkenbare groepen in de samenleving. Politieke partijen waren de ambassadeurs van de zuilen in Den Haag. De politieke partijen konden rekenen op de steun van hun achterban. Nu is veel minder duidelijk welke bevolkingsgroep een politieke partij vertegenwoordigt. De samenleving is geïndividualiseerd. Een geïndividualiseerde massa laat zich moeilijk afspiegelen.

Invloed kiezers

Wat de onderzoekers betreft moet het democratische stelsel zo functioneren dat een meerderheid van de kiezers beslist wie het land de komende periode regeert. In het huidige democratische bestel hebben kiezers weinig invloed op de samenstelling van de regering. Het politieke spectrum is immers zo gefragmenteerd dat er diverse partijen nodig zijn om een regering te vormen. Dat betekent dat wanneer kiezers ontevreden zijn over het beleid van de huidige regering, er niet op voorhand een duidelijk herkenbaar alternatief is. Voor een regering zijn immers meerdere partijen nodig. Het gevaar van dit systeem is dat het onbehagen van kiezers niet leidt tot een nieuwe regering die het roer omgooit. Uiteindelijk bevordert dit de opkomst van protestpartijen of zelfs antisysteempartijen.

Meerderheidsdemocratie

Om aan dit gevaar te ontkomen, stellen de onderzoekers voor het Nederlandse consensusmodel om te vormen tot een meerderheidsdemocratie. Voor dit laatste model is een vermindering van het aantal politieke partijen nodig. In de meest ideale situatie zijn er twee blokken die moeten concurreren om de regeringsmacht. Kiezers hebben dan optimale invloed wie het land gaat regeren. Om dit te realiseren moet de kiesdrempel omhoog. Coalitievorming na de verkiezingen is dan niet meer nodig, omdat een van de twee blokken automatisch de meerderheid van het aantal stemmen behaalt. In dit model hebben kiezers de mogelijkheid om met het beleid van een regering af te rekenen en te kiezen voor een nieuwe regering.

Kanttekeningen

De opvattingen van de onderzoekers zijn niet nieuw. Er valt echter wel het nodige op af te dingen. Voor de betrokkenheid van burgers bij de politiek is het van belang dat burgers iets te kiezen hebben. Dat blijkt ook uit het opkomstpercentage bij verkiezingen. In landen met een kiesstelsel op basis van evenredige vertegenwoordiging is dat hoger dan in landen met een tweepartijenstelsel. Daarbij komt dat juist de kleine partijen relatief veel leden hebben.

Wanneer verschillende partijen in Nederland samen moeten gaan om één blok te vormen, krijgt deze nieuwe partij een minder sterk profiel. Links wordt dan een partij met opvattingen die de grootste gemene deler vormen van de PvdA, SP, GroenLinks, D66 en de Partij voor de Dieren. Het is de vraag of kiezers zich daarin nog herkennen. Belangrijk is dat burgers zich vertegenwoordigd weten door een partij die opkomt voor wat zij belangrijk vinden.

In een tweepartijenstelsel wint één partij de verkiezingen. Die partij heeft dan een grote machtspositie, omdat ze niet hoeft te onderhandelen om een regering te vormen. Het gevaar is dat in zo’n situatie minder rekening wordt gehouden met de belangen van minderheden. Voorstanders van een tweepartijenstelsel voeren als bezwaar tegen het huidige stelsel aan dat de stabiliteit van de democratie in gevaar komt, omdat het steeds moeilijker wordt om een regering te vormen. Een meerpartijenstelsel hoeft geen bedreiging te zijn voor de stabiliteit van de democratie. Voorwaarde is wel dat politieke partijen hun verantwoordelijkheid verstaan. Dat betekent dat er de bereidheid moet zijn om te regeren, ook als niet alle punten van het eigen programma gerealiseerd kunnen worden. Zolang dat besef er is, lijkt het mij onnodig het huidige partijenstelsel aan te passen.

Johan van Berkum Medewerker Wetenschappelijk Instituut voor de SGP

.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen