Solidariteit tussen jong en oud

Individualisme

Het is duidelijk dat door het individualisme het besef van het belang van de waarde van familieverbanden, ook tussen verschillende generaties, ernstig is aangetast. Het is nog niet zo lang geleden dat kinderen met hun ouders en grootouders woonden. Wanneer de ouders druk waren met de zorg voor het levensonderhoud, zorgden de grootouders voor de kinderen en hun opvoeding. Er was respect voor die oudere generatie en zij konden op hun beurt ook weer rekenen op opvang en zorg binnen het familieverband, wanneer ze hulpbehoevend zouden worden. Alleen de behoeftige ouderen zonder familieleden werden opgevangen in instellingen, die dikwijls door de kerken waren gesticht.

Het individualisme heeft dat grondig veranderd. Grootouders leven niet meer bij hun kinderen en kleinkinderen. Er zijn immers bijna geen woningen meer die over de daarvoor benodigde ruimte en faciliteiten beschikken. Ouderen met hun beperktheden worden geacht de laatste tijd van hun leven door te brengen in speciale tehuizen, waar anderen dan de familieleden voor hen moeten zorgen. Ook heeft het individualisme de generatiekloof versterkt. De levensstijl van de moderne mens is zo veranderd, dat men geen zin meer heeft die uit te leggen of te toetsen aan die van ouderen, laat staan te verdedigen. Wat kunnen ouderen de jongeren nog leren? En kinderen worden geacht beter te kunnen opgroeien in speciaal voor hen gecreëerde opvanginstituten. Het nieuwe is toch altijd beter dan het oude.

Materialisme

Ook het materialisme bedreigt de solidariteit tussen jong en oud, waarbij de ouderen de slachtoffers dreigen te worden. Ouderen zijn niet meer in staat iets bij te dragen aan de materiële behoeften van de moderne samenleving. Daar zijn ze te oud en te zwak voor. Bovendien zijn ze door hun ouderdom vaker ziek en hebben dan dure medische en andere zorg nodig. Ouderen zijn eigenlijk te duur geworden, ze jagen de premies van ziektekostenverzekeringen omhoog. En daarbij worden ze gemiddeld ook nog steeds ouder. Dat kost dus ook meer geld aan pensioenen en sociale verzekeringen. En dat moet de nog werkende generatie opbrengen.

Niet alleen kosten ouderen meer, ook zijn er meer en meer handen nodig voor de verzorging: medisch personeel, verpleegkundigen en verzorgenden. En die kunnen op hun beurt geen productieve arbeid leveren die de samenleving materieel verrijkt. Geen wonder dat de roep om verruiming van de mogelijkheden tot euthanasie of levensbeëindiging toeneemt. Is het ook nog wel verkoopbaar dure medische ingrepen te doen bij mensen die toch niets meer presteren in de maatschappij? En evenzo al die dure medicijnen, dat geld kun je beter aan jongeren besteden. In het materialisme bestaat de solidariteit tussen jongeren en ouderen eruit dat de eersten de laatsten hulp bieden om het leven op een waardig geachte wijze te beëindigen.

Postmodernisme

Het postmodernisme als levensbeschouwing is ongeveer dertig jaar oud. In dit postmodernisme is de geldigheid van de overdracht van traditionele waarden hoogst discutabel. Men is terecht teleurgesteld in de zogenoemde hoge idealen en moraal van de positivistische wereldbeschouwing van de Verlichting en het secularisme. Ervaringen en verworvenheden uit het verleden zijn hoogstens van persoonlijk belang. Zij moeten niet aangeprezen en verdedigd worden bij de huidige moderne mens. Ieder is toch autonoom in zijn denken en handelen, heeft zijn eigen waarheid en is niet verantwoordelijk voor anderen. We behoeven slechts gepast respect te hebben voor anderen en elkaar tot zekere hoogte te tolereren.

Vroeger waren de ouderen de geëerde opvoeders en de bewakers van de tradities en de zeden. Dat gold in het gezin, in de kerk en in de maatschappij. Zij gaven de lessen van de geschiedenis door. Het postmodernisme heeft daarmee afgedaan en heeft niets meer met de idealen van het verleden. Het wantrouwt de waarheden van vroeger en de dogma’s van godsdienst en samenleving. Voor de ouderen is dan ook geen oor meer. Ze betuttelen slechts en zijn de kwalijke overblijfsels van een voorbije tijd met al zijn fouten, oorlogen en vooroordelen. Jongeren doen er wijs aan de ouderen maar te laten praten en dromen en er geen aandacht aan te besteden.

Hiertegenover willen we en moeten we, ter wille van de solidariteit, een ander geluid laten horen. Wat is de Bijbelse boodschap ten aanzien van de solidariteit tussen jong en oud? Ook hier willen we drie aspecten laten zien: materieel, sociaal en geestelijk.

Materiële solidariteit

Ouderen en jongeren hebben elkaar nodig. Dat wordt al zichtbaar in de verzorging. Hoe zouden pasgeborenen kunnen opgroeien zonder jarenlange zorg en kosten? Ondankbaar is degene die dat vergeet. Omgekeerd hebben ouderen de jongeren nodig wanneer ze ziek en oud worden. Dat legt echter ook verplichtingen op ouderen. Wanneer men zo snel mogelijk met werken wil ophouden en geen verhoogde pensioenleeftijd wil om nog lang te kunnen genieten van een onbezorgde oude dag, wordt de druk op de jongeren onevenwichtig hoog.

Paulus schrijft aan de gemeente van Korinthe (2 Kor. 12:14): “Want de kinderen moeten niet schatten vergaderen voor de ouders, maar de ouders voor de kinderen.” Calvijn merkt hierbij op dat de natuur dat ons al leert. We moeten dit dus niet vergeestelijken, ook al verbindt Paulus dit hier wel met het geestelijk vaderschap. Jongeren worden geacht en geroepen te zorgen voor ouderen. En ouderen hebben ook de verantwoordelijkheid hun kinderen iets na te laten. Heel zakelijk noemt Paulus hier materiële zaken ‘schatten’. Men kan denken aan een bedrijf, een huis, een spaarpotje, etc.

Dat geldt ook in de maatschappij en in de economie. Wie zich in de huidige recessie verzet tegen bezuinigingen en de staatsschuld maar wil laten oplopen, laadt de komende generatie met een onmogelijke schulden- en rentelast op. Politieke partijen die zich zo goedkoop willen profileren en kortzichtig stemmen willen winnen, begaan een misdaad die als een criminele organisatie zou moeten worden bestraft.

Sociale solidariteit

We zagen dat het individualisme gemakkelijk tot egoïsme leidt. Alles moet dan wijken voor eigen belang en genot. Dus geen last van hulpbehoevende ouderen. En de kinderwens moet wel passen in de beoogde carrière. Wie bewust geen kinderen wil, moet zich dan wel afvragen wie later voor hem of haar zal zorgen. Recht op zorg heeft men zo in zekere zin verspeeld.

In de goede sociale solidariteit heeft men omgang met elkaar en tijd voor elkaar. De meest ideale en natuurlijke vorm daarvan vindt men in gezins- en familieverband. Daar leert men ook voor elkaar te zorgen. Kinderen hebben ouders nodig, ouderen mogen een beroep doen op de jongeren. In de sociale solidariteit kunnen we dat niet zomaar afschuiven op de overheid. Niet alleen omdat dat te duur blijkt te worden, maar ook omdat het tot vereenzaming leidt. De veelgehoorde klacht in het huidige zorgsysteem is toch dat er wel technisch hulp wordt gegeven, maar dat het sociale contact daarbij ontbreekt. Geen tijd, geen geld, of omgekeerd. Dat is de keerzijde van de dwang om ook de (huis)vrouwen in het productieproces te betrekken. De belastingwetgeving moet op dit punt nodig worden herzien. Daarbij moeten we ervoor waken dat mantelzorg niet als een surrogaat of als iets minderwaardigs wordt gezien. Maakt alleen een geldelijke beloning iets waardevol?

Gelukkig hebben we in onze samenleving nog de kerken en gemeenten waar geleerd en beleefd wordt dat hulp aan elkaar en aan buitenstaanders een groot goed is. De onkerkelijke buitenwereld kan meer van de kerk en de kerkelijke boodschap zien in de diaken dan in de ouderling. Christelijke gezinnen met zorg en liefde voor elkaar en christelijke onderlinge ouderen- en jongerenzorg binnen de gemeente zijn tevens voortreffelijke evangelisatiemiddelen.

Geestelijke solidariteit

Hoe kunnen we een halt toeroepen aan de eerste drie aspecten hierboven? Kunnen we het negatieve in individualisme, materialisme en postmodernisme zomaar wegdoen? Helaas, het zijn geen tijdelijke modeverschijnselen, maar het zijn ten diepste zondeverschijnselen: gevolgen van een vervreemding van God en Zijn inzettingen. Mensen zijn niet geschapen als bomen en rotsen, die solitair kunnen bestaan. God heeft mensen, ouderen en jongeren, in een gemeenschap geschapen. Zijn Woord geeft daar veel richtlijnen voor. De kennis van God, Zijn wet en het Evangelie moeten ook in de solidariteit worden doorgegeven van geslacht op geslacht. Ervaringen, positieve en negatieve, moeten uitgewisseld worden, tot hulp en steun van elkaar.

Het postmodernisme verzet zich tegen de algemene geldigheid van menselijke tradities en denkbeelden. Daarin vallen we het postmodernisme bij. Maar het gaat in de christelijke solidariteit niet om menselijke ideeën, om producten van de rede en het verstand. In het verbond van God met het menselijk geslacht is niet wederzijds respect en verdraagzaamheid het hoogste goed, maar gehoorzaamheid en dankbaarheid.

In de huidige politiek zijn wij niet de enigen die solidariteit bepleiten. Er is een roep om solidariteit. Maar op welke grondslag? Medemenselijkheid kan niet fungeren zonder kennis van en geloof in de scheppende en onderhoudende God. Anders gedragen we ons als tieners, die hun ouders permanent de deur uitduwen en denken dan een jarenlang feestje te kunnen opbouwen.

Drs. J.J. Tigchelaar, VDM Oud-voorzitter van de Guido de Brès-Stichting

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen