Maarten Luther 4

IV. De Reformatie

1. De 95 stellingen

De Paus had een aflaat uitgeschreven met het doel om de St. Pieterskerk te voltooien. De Aartsbisschop Albrecht van Mainz had op zich genomen om de verkoop van deze aflaat in zijn gebied te regelen. De helft van de opbrengst was voor de Paus en de rest voor Albrecht. Deze droeg het „preken” van de aflaat op aan een Dominicaner monnik, Johann Tetzel. Tetzel had door zijn onbetrouwbaarheid reeds een slechte naam. Hij preekte ook in de nabijheid van Wittenberg en gaf een zeer overdreven voorstelling van de waarde van de aflaat. Hij bedriegelijke optreden van Tetzel was voor velen een ergernis. De stroom van klachten ging ook Luther niet voorbij. Hij voelde zich gedwongen om op te treden.

In 95 stellingen zette hij zijn positie uiteen. Deze waren in het Latijn opgesteld. Het ging Luther niet om bijzaken. Hij bracht duidelijk naar voren dat schuld bij God niet kon worden vergeven met geld. Zo werden de mensen op een verschrikkelijke manier bedrogen. De ware aflaat is de vergeving die God schenkt in Christus. De stellingen tegen de aflaat zijn uit Luthers eigen innerlijke strijd geboren. Hij wist dat hij door de beste werken geen vergeving had kunnen vinden. Hoe zouden dan de aflaatbriefjes vrede kunnen geven?

2. Aanval op de juistheid van bekende historische gegevens

In verband met de 95 stellingen is er de laatste 30 jaar in Duitse Rooms-Katholieke kringen nogal wat kritiek geleverd op de betrouwbaarheid van enkele historische gegevens. Wie hier in het Nederlands over williezen kan het artikel van K. Blockx, Luthers Thesen-anschlag; werkelijkheid of legende? in: Spiegel Historiael 2 (1967) p. 527-536 raadplegen.

Omstreeks 1957 schreef Hans Volz vrij uitvoerig over de datum waarop de 95 stellingen aan de Slotkapel te Wittenberg werden genageld. In twee publikaties (1957 en 1959) denkt hij te kunnen verdedigen dat 1 november en niet 31 oktober de juiste datum is. Dat hij overtuigend wist te schrijven blijkt wel uit het feit dat verschillende bekwame historici een nader onderzoek instelden. De meeste van dezen waren het beslist niet met Volz eens.

Ook de Rooms-Katholieke Luther-specialist Erwin Iserloh beweerde stellig dat 31 oktober gehandhaafd moest worden. Doch Iserloh kwam met een nieuw bezwaar. Deze keer is de kritiek meer ingrijpend. Dat de 95 stellingen door Maarten Luther aan de Slotkapel te Wittenberg genageld zijn is volgens Iserloh slechts een legende! Iserloh is wel van mening dat Luther de stellingen geschreven heeft en aan Tetzel en de Aartsbisschop van Mainz verzonden heeft. Ook zijn ze volgens hem wel in het Latijn en Duits gepubliceerd. Maar hij weigert echter te erkennen dat ze op 31 oktober 1517 aan de beroemde Slotkapel bevestigd zijn. Iserloh vindt dit een heel belangrijke zaak. Niet om Luther hier mee aan te vallen, maar wel zijn volgelingen van vandaag. Gelukkig kunnen we zeggen dat Melanchton, een van Luthers beste vrienden, heel duidelijk vermeld heeft dat Luther de 95 stellingen op 31 oktober 1517 aan de Slotkapel te Wittenberg heeft gehecht. (Zie Melanchton: „Historia vitae Lutheri” (1546)). Iserloh en anderen zijn van mening dat Melanchton hierin niet historisch betrouwbaar is. Maar kan men de woorden van een man als Melanchton, die toch een tijdgenoot van Luther was en tevens met hem zoveel jaren aan de Universiteit van Wittenberg heeft samengewerkt, wel als onhistorisch beschouwen? Wij blijven vasthouden dat in de vroege morgen van 31 oktober 1517 de 95 stellingen aan de deur van de Slotkapel te Wittenberg bevestigd werden.

3. De gevolgen van de stellingen

Het dispuut met collega’s waarop Luther had gerekend ging niet door. Wel werden de 95 stellingen uit het Latijn in het Duits vertaald en liet men ze drukken. Het gevolg was dat de stellingen overal bekend werden. De aflaathandel ging met sprongen achteruit. Tetzel werd kwaad en ging erg tegen Luther tekeer. Dit deerde Luther niet, hij wist Tetzel wel van antwoord te dienen. En heeft wellicht gedacht dat alles spoedig vergeten zou zijn. Maar wat gebeurde er? Luther kreeg een brief uit Augsburg. Kardinaal Cajetanus was namens de Paus naar Duitsland gekomen om Luther te verhoren. In het begin van deze verhoring gaf de Kardinaal toe dat aflaten nooit de schuld voor God kunnen wegnemen.

Maar Luther moest al het andere dat hij tegen de Paus geschreven had, herroepen.

In Leipzig, gedurende de bekende debatten van 1519 met Dr. Von Eek, werd het Luther vrij moeilijk gemaakt. Hij moest toegeven dat zijn ideeën nogal overeenkwamen met de Boheemse „ketter” Hus, die honderd jaar geleden om zijn leerstellingen werd verbrand. Ook moest Luther erkennen dat hij het gezag van de Paus en de kerk betwijfelde. De 95 stellingen hadden een veel groter vuur ontstoken dan Luther ooit had vermoed.

In 1520 werden 3 vlugschriften van Luther door heel Duitsland verzonden. In het eerste vlugschrift, „Aan de christelijke Adel der Duitse Natie” schreef Luther o.a. dat alle christenen gelijk waren en dat de Paus niet het recht had om alleen te bepalen hoe de Bijbel moest worden uitgelegd. Het tweede, „Van de Babylonische Ballingschap van de kerk”, ging hoofdzakelijk over de sacramenten. Hij verwierp vijf van de zeven sacramenten. Alleen de doop en het avondmaal waren voor Luther sacramenten. In het derde vlugschrift, „Over de christelijke vrijheid”, ging het over de rechtvaardiging door het geloof alleen.

Het werd steeds duidelijker dat een breuk met de kerk niet meer te vermijden was. In mei 1520 kwam er een bul van de Paus waarin Luther veroordeeld werd. Luther had 60 dagen om al zijn dwalingen te herroepen. Als hij dat niet wilde doen zou hij in de ban gedaan worden. Op 10 december 1520 werd de pauselijke bul van mei door Luther in het openbaar verbrand. In januari van 1521 werd de pauselijke bul vervaardigd waardoor Luther volledig en definitief werd geëxcommuniceerd.

4. De Rijksdag te Worms

De strijd tussen Luther en de Paus werd steeds heviger. In april van 1521 kwam deze strijd op de Rijksdag te Worms tot het hoogtepunt.

In januari van 1521 was Luther al definitief geëxcommuniceerd door de Paus. Nu wilde men dat Luther ook door de staat vogelvrij verklaard werd. Keizer Karei V was een tegenstander van Luther. Hij zag hem als een ketter die afbreuk deed aan de eenheid van het Heilige Romeinse Rijk (Duitsland). Toch beloofde de Keizer aan de Keurvorst Frederik de Wijze, Luthers beschermer, een vrijgeleide voor Luthers heen- en terugreis naar Worms.

Op 17 april verscheen Luther voor de Rijksdag. Een woordvoerder van de Keizer toonde hem de grote stapel van zijn boeken, en stelde hem twee vragen:

1. Heeft u al deze boeken geschreven?

2. Wilt u nu alles terugnemen wat u in deze boeken hebt geschreven?

Luther beantwoordde de eerste vraag bevestigend met een duidelijk ja. Voor de tweede vraag vroeg hij bedenktijd. De Keizer stemde toe en gaf hem één dag om over zijn antwoord na te denken. De volgende dag bleek duidelijk dat Luther niet tot herroepen te bewegen was: „Indien ik niet overtuigd word uit Gods Woord, dat ik gedwaald heb, dan kan en wil ik niet herroepen. Hier sta ik. Ik kan niet anders. God helpe mij. Amen!” De Keizer verklaarde in zijn edict Luther vogelvrij. Hij was nu beide door kerk en staat als ketter veroordeeld.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen