Willem Bilderdijk

4.

10. Van stoïcijns tot bevindelijk Christendom

In dit hoofdstuk beschrijft Van der Zwaag hoe er verandering in de godsdienstige opvattingen van Bilderdijk kwam.

Uit een brief aan Wiselius blijkt dat Bilderdijk alles wat boven de grote denkbeelden van mensendeugd, van verstandelijke godsdienst uitkwam beschouwde als mystieke geestdrijverij, maar ook dat God hem een hart voor hoger wereld gegeven had. “Ik verfoeide weldra mijn hoogmoed, die bij onderzoek van mijzelven mij bevond te beheersen en erkende den duivel, die zich in alle maskers vermomt, ja, ik benijdde den afschu-welijksten booswicht, die aan zijns Verlossers voeten schreien mag.” Zo schrijft Bilderdijk zelf.

Inzonderheid de elfjarige periode van ballingschap is in het algemeen voor Bilderdijk niet ongezegend geweest. Bilderdijk heeft later nog veel geestelijke strijd gekend. Hij dichtte zelf:

Wat bleef, wat rest er meer,
Beschikker van ons leven?
Ik onderging den doem, my eenmaal voorgeschreven.
Ik wierd, ik zag het licht, ik lee en ging voorby!
Reeds sleet mijn kluister door;
verlos, en maak mij vrij.

Bilderdijk heeft nooit geloofsbelijdenis afgelegd. Hij heeft veel geestelijke strijd moeten doormaken, zoals Van der Zwaag laat zien.

11. Bilderdijks leven- en wereldbeschouwing

Volgens Van der Zwaag worden Bilderdijks levens- en wereldbeschouwing, zijn visie op kerk, staat en historie in sterke mate bepaald door de revolutionaire ontwikkeling van zijn tijd.

Het omwentelingsjaar 1795 betekende ook een tragische breuklijn in het leven van Bilderdijk. Zijn levensloop was nauw met de revolutionaire ontwikkeling tijdens de overgang van de 18e naar de 19e eeuw verweven.

Van der Zwaag laat ons zien welk standpunt Bilderdijk ten aanzien van de kerk innam. Deze was er innerlijk van overtuigd dat naast de gereformeerde religie geen andere godsdienst bestaansrecht had. Hij keerde zich scherp tegen zowel remonstranten als rooms-katholieken. Bilderdijk kende de mens geen medezeggenschap toe in het stuk van zalig worden. Zijn onvoorwaardelijk geloof in het onfeilbare gezag van de Heilige Schrift hield ook weer nauw verband met zijn geloof in Gods bijzondere voorzienigheid, zoals die talloze malen in zijn leven en werken tot uitdrukking komt.

Wat poogt ge, o trotsche Menschenwaan,
De pijlen van het lot te ontgaan?
Gods hand heeft zelv’den boog gericht;
Geen schild van voorzorg weert den schicht.

Bilderdijk koesterde ten aanzien van de handhaving van de ware leer en het herstel der kerk gerechtvaardigde verwachtingen van de nieuwe koning Willem I. Men kan bij Bilderdijk niet terecht voor de volkssouvereiniteit, de emancipatie van de vrouw of de autoriteit van het kind.

De oorsprong van alle recht is het bevel Gods.

De vorstelijke macht is een uitbreiding van het vaderlijk gezag; aan beide moet men zich uit gehoorzaamheid aan God onderwerpen.

Bilderdijks absolutistisch, monarchale opvatting kan niet worden los gezien van zijn persoonlijke levenservaring. De leer van de volkssouvereiniteit en die van de wilsvrijheid betitelt Bilderdijk als gruwelleer.

Zijn beoordeling van Kerk en Staat dient mede te worden gezien in het licht van zijn historiebeschouwing. In de gebeurtenissen dient men vooral de voorafschaduwingen en toebereidselen te zien van het koninkrijk Gods. Op de wederkomst van Christus is heel de historie gericht, ook die van het vaderland.

Van der Zwaag heeft veel waardering voor Bilderdijk als historicus, maar wijst ook op zwakke punten in zijn geschiedschrijving.

Bilderdijk had ook zijn mening over de wederkomst van Christus, maar zijn gedachten worden niet door allen op dezelfde wijze geïnterpreteerd.

Men heeft over Bilderdijk, zijn gedichten, opstellen en brieven met waardering geschreven. Er is een eenheid van gedachten.

Het ging Bilderdijk er om de toegang tot de goddelijke wereld te ontsluiten.

12. Willem Bilderdijk, vader van het Réveil

Zo wordt Bilderdijk genoemd. Willem de Clercq was een van de eersten, die op voorspraak van zijn zielevriend Da Costa de dichter zo heeft aangeduid.

Na de Franse tijd en de val van het Napoleontische keizerrijk kwam er in ons werelddeel een Réveil.

Dit manifesteerde zich in ontwaking en verdieping van het geloofsleven, intensivering van de huisgodsdienst, van internationale geestelijke contacten en missionaire activiteiten.

Dr. C. Smits constateert, dat de ontwikkeling van het Nederlandse Réveil niet kan worden gezien zonder het optreden van Bilderdijk te noemen. Van der Zwaag gaat dit verder na.

Bilderdijk wordt door sommigen in discrediet gebracht. Inzonderheid zijn min of meer vastgelopen eerste huwelijk en zijn tweede - aanvankelijk onwettig - huwelijk zijn hierbij dankbare objecten geweest.

Van der Zwaag neemt het met anderen toch voor Bilderdijks rechtzinnigheid op.

De invloed van Bilderdijk was groot. De overgang van Da Costa en Capa-dose tot het Christendom trokken algemeen de aandacht.

Van der Zwaag wijst er verder op dat als wij de grote dichter in zijn ziele-leven beter willen leren kennen, we gebruik dienen te maken van de vijf delen “Brieven” die na de dood van Bilderdijk zijn gepubliceerd.

We zouden uit dit hoofdstuk uitvoerig kunnen citeren, maar het is beter het bij het bovenstaande te laten.

De schrijver van dit boek biedt ons veel om te laten zien, dat Bilderdijk een man was met gebreken, maar in wie de Heere Zijn genade had verheerlijkt.

“Bilderdijk”, aldus Van der Zwaag, “was een man van grote tegenstrijdigheden. Maar met de “dompers” en de “duisterlingen” van zijn tijd onderschreef hij de gehate canons van Dordt.

Hij, de geniale geleerde, voelde zich nauw verbonden aan de armen en een-voudigen van geest. In al zijn beproevingen boog hij zijn hoofd en hart onder de kastijdende hand Gods. Zijn vrien den, die door zijn onderwijs waren gezegend, beminden hem als hun geestelijke vader. “Wikkel hem dus in de breede plooien uwer liefde, dien man der tegenstrijdigheden”, adviseerde Allard Pierson. En Wap besloot: “Alléén God beslisse en oordeele. - Die zonder zonde is, werpe op zijn evennaaste de eerste steen..

Het kan niet worden ontkend dat de hartgrondige afkeer, die Bilderdijk steeds heeft gekoesterd tegen de autonomie van de mens, opkwam uit het diepe besef, dat alleen in de alwijze God de volkomenheid van alle deugden en de bron ligt van alle heil en zaligheid.”

Van der Zwaag eindigt zijn gedegen studie met het slot van een gedicht van Bilderdijk:

Gy, die gevall’nen redt, en opheft, uit genade,
Verzoent, en heiligt - God!
ô Sla het diep verval der gruweltijden gade!
Zie neêr op ‘t menschelijk lot.
Keer, keer Verlosser, keer! verkort de es jammerdagen,
Eer alles buigt en stort!
Omhein des afgronds rand met onweêrstaanbre slagen,
Eer ‘t al verzwolgen wordt!
Verdelg des Satans stoel, herstel Uw Rijk op aarde,
Het Rijk van Recht en Vreê;
En werp den schandzuil om dier valsche menschenwaarde,
Des Afgronds krijgstrofeê!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen