Normen op hun waarde geschat

Referaten, workshops en discussie
Na de voornoemde rede van onze premier ontstond een boeiende gedachtewisseling tussen dr. ir. Van der Graaf en Prof. mr. dr. Cliteur. Laatstgenoemde vond dat conservatieven en christenen toch wel heel wat waarden gemeenschappelijk hebben. Een ander behandelen zoals je zelf behandeld wilt worden, is niet alleen in de Bijbel maar ook in de klassieke mensenrechten te vinden. Volgens hem is het helemaal niet belangrijk waar de waarden en normen aan ontleend worden. Als je maar goede motieven of redenen hebt voor je waarden en normen, dan kunnen ze deel uitmaken van de publieke moraal. W a t in zichzelf goed en waar is, kan verheven worden tot de publieke moraal. Die moraal moet volgens Cliteur dan wel seculier of werelds zijn. Ga niet verwijzen naar religieuze bronnen, want dan kom je er in een interculturele samenleving (waarin dus verschillende culturen naast elkaar bestaan) niet meer uit. Moetje verwijzen naar de Bijbel of naar de koran? De overheid moet zoveel mogelijk werelds of neutraal zijn. Let wel; christenen vormen nu al een minderheid. Ze hebben veel meer belang bij een neutrale of wereldse staat dan bij een godsdienstige. Zou het een godsdienstige zijn, dan moet het waarschijnlijk een islamitische worden. W a t we nodig hebben, is een publieke moraal die algemeen is, voor iedereen geldend. Die mag dan wei geïnspireerd zijn door godsdienst, ook wel het dom, maar een verwijzing naar de Bijbel als basis voor zo'n moraal mag niet. Dat gaat nu eenmaal in een interculturele samenleving niet. Het is ook niet nodig, want het is alleen historisch interessant te weten waar bepaalde waarden vandaan komen. Waar het om gaat, is hoe je de publieke of algemene moraal kunt rechtvaardigen. Dat doe je door erop te wijzen dat die waarden in zichzelf goed en waar zijn.
Van der Graaf wees er in zijn referaat op dat de humaniteit (medemenselijkheid) in de Tien Geboden beter gewaarborgd is dan in een algemene, wereldse moraal. Dan beslist het volk, de volkssoevereiniteit, over de inhoud van de waarden en normen. Je bent dan aan de willekeur van de geldende opinie overgeleverd. Het uitsnijden van het christendom bevordert de decadentie (overbeschaving en daardoor het 'ziek' worden van de maatDe Tien Geboden zijn het normerend of richtinggevend bindmiddel voor de maatschappij. schappij), zei Huizinga al. De tol voor het verdwijnen van het christendom is materialisme en het gebrek aan samenhang (cohesie) in de maatschappij. Daartegenover zijn de Tien Geboden het normerend of richtinggevend bindmiddel voor de maatschappij. Groen van Prinsterer heeft al gezegd dat de scheiding van kerk en staat feitelijk een vereniging is. Maar dan wel een vereniging of samenbinding als tegenpool van de Kerk. Een wereldse publieke moraal is niet 'god'loos. In feite kent het humanisme ook zijn 'goden'. Denk maar aan de autonomie van de mens, alles draait om de mens. Tevoren had premier Balkenende dit ook goed aangegeven (zie rede). Wat veel artiesten bezingen, is zichzelf en dat eindeloos herhaald. Het vroegere PvdA kamerlid Wöltgens heeft het duidelijk gezegd: Onze maatschappij heeft een externe toeschouwer nodig. Hij bedoelde het besef dat er Iemand is Die onze daden ziet en zal oordelen.
Nee, met een heidense deugdenleer die het kwaad in de mens ontkent, komen we er niet. Van der Graaf pleitte voor een nieuwe polarisatie. Laat christenen werkelijk christen zijn en socialisten werkelijk socialist. Hij doelde duidelijk op de antithese: dat is de tegenstelling tussen christenen en revolutionairen die Groen van Prinsterer altijd benadrukt heeft. Bij die polarisatie verwees Van der Graaf naar de navolging van Christus, Die gezegd heeft: Leert van Mij dat Ik zachtmoedig ben, enz. Die zachtmoedigheid sluit tolerantie in. Uiteraard hakken we niemand het hoofd af als hij niet wil overgaan tot het christendom. Zo zal de opmerking van Van der Graaf ongetwijfeld bedoeld zijn. Het is echter ook waar dat we niet tolerant mogen zijn tegenover andere godsdiensten en stromingen. Het Woord van God is uniek en we geloven dat er maar één W e g is om tot de zaligheid te komen. De Nederlandse Geloofsbelijdenis is niet tolerant in de zin dat andere godsdiensten ook wel bestaansrecht mogen hebben.

Debat
Na de verschillende referaten, onderbroken door enkele virtuoze muzikale intermezzi, kwam een discussie op gang, waarin Van der Graaf de directe vraag stelde: Waar zit het kwaad? Cliteur gaf wel toe dat dit in de mens zit. Hij is slecht en blijft dit wel ook. Hij is zelfs onverbeterlijk. Daarop kwam een weerwoord uit de zaai. Genade verandert een mens. Volgens Cliteur is de mens slecht, maar er zijn wel instellingen of regels mogelijk die het kwaad kunnen beteugelen. Zorg dus voor een strakke handhaving van de normen. Van der Graaf wees erop dat er een innerlijke reiniging nodig is, wil een mens wezenlijk anders worden. Die kan toch door uiterlijke zaken niet bereikt worden. Uiteindelijk sprak Cliteur toch wel duidelijk uit dat hij wel bepaalde regels uit de Tien Geboden zinvol vindt, maar dat dit niet voor alle geboden geldt. Hij gebruikt dus zijn verstand als een filter om het goede uit de Tien Geboden en de Bijbel te halen.
Het gebod om de zondag te heiligen vond hij helemaal niet goed. Natuurlijk is het wel goed dat er een vrije dag is en is dat goed voor de samenleving, maar die dag moest je dan ook in vrijheid kunnen invullen. Zo bleek uiteindelijk de mens zich te stellen boven Gods Woord. Duidelijk bleek de tegenstelling tussen degenen die zich willen laten gezeggen door dit Woord en hen die dit niet doen. Cliteur bestempelde het handhaven van de Geloofsbelijdenis als sentimentalisme. Daar gelooft toch niemand meer in! Toen hij daarover door Van der Graaf aan de tand werd gevoeld, bleek het verwijt van sentimentalisme te berusten op Cliteurs mening dat de mensen die bij het uitspreken van de Geloofsbelijdenis aanwezig waren, dit zelf niet leken te geloven. Ook hier weer blijkt het nodig te zijn dat christenen echte christenen zijn. In de inleiding van beide sprekers kwam dit naar voren. Het is ook terecht. Alleen is het veelal ontbreken van een echt, doorleefd christendom geen verontschuldiging voor mensen als Cliteur. Het is de vraag of hij anders over de Geloofsbelijdenis zou hebben geoordeeld, als hij wel ware christenen ontmoet had.

Workshops
Het middaggedeelte bestond uit een tiental workshops, waarvan er een tweetal naar keuze bezocht kon worden. Ondergetekenden hebben de workshop 'Kerk' meegemaakt en (uiteraard) de workshop 'Onderwijs'.

Workshop 'Kerk'
Ds. Kater, christelijk-gereformeerd predikant te Zeist, begon met op te merken dat we, zoals we hier zitten, voor elkaar homo homini lupus, dat wil zeggen: de mens is voor de mens een wolf, zijn. We moeten dat kwaad erkennen. De taak van de Kerk is niet die van een wolventemmer. Niet een moraalprediker zijn in de zin van: Fatsoen moetje doen. W e zien in onze vitalistische maatschappij (gericht op zo intensief mogelijk (uit)leven) dat de beknotting van onze vrijheid tegenover de drang naar onbelemmerde zelfontplooiing staat. We zijn steeds op onszelf gericht, we zullen eerst onze naaste als naaste moeten erkennen. Zo is het ook met de gezagsverhoudingen. De Wet van de Heere is de maatstaf voor ons handelen. We kunnen dat samenvatten in het woord 'liefde'. De liefde is de vervulling, niet de vervanging van de Wet. De Kerk moet eerlijk schuld belijden en de zes kerken hebben dat ook gedaan in hun gezamenlijke verklaring. Ze zijn niet het zout der aarde geweest, niet voldoende bederfwerend en ook te weinig 'irritant' geweest. Er staat: gij zijt, niet zult worden, het zout der aarde, enz. Dat ziet op infiltratie, het door middel van overtuiging binnendringen in de wereld. Het is nodig dat de mens weer het Beeld van God gaat vertonen. Dr. Visser, Nederlands-hervormd predikant te Den Haag, ging op het schuldbelijden in.
Waarin hebben w e schuld? Dat begrip moet zichtbaar gemaakt worden. Het heeft een 'gezicht'. Hoe komen w e nu die schuld op het spoor? Ik hoor er wel over praten maar merk weinig schuldbeleving. Balkenende zei: De gelovige wordt elke week een spiegel voorgehouden, waarin hij zijn schuld kan zien. W e moeten zeggen dat de theocratische idealen gerealiseerd moeten worden in een onchristelijke maatschappij. Het hoogst haalbare is dat ons nog de ruimte gegeven wordt. (Dat betekent niet dat we niet moeten blijven vasthouden aan de eis van Gods Woord dat, zoals ds Kater ook zei, de overheid dienaresse Gods moet zijn; LV.) In Openbaring lezen w e van de vrouw die vluchtte in de woestijn, maar ze was er niet alleen. Daar was ook de hoer, die haar naar het leven stond. W e moeten als minderheid 'schijnen als een licht in deze wereld'. Deze roeping vraagt om een voortdurende reiniging. Hij ging ook in op het recht en de W e t van God die geschreven zijn in onze harten. Als we anderen daarop aanspreken, kunnen w e dus rekenen op herkenning. Dr. Visser vond dat we voorzichtig moeten zijn met het indragen van theocratische beginselen in onze maatschappij. W e zijn het zelf in onze ethische principes zo vaak oneens. (Dit is helaas waar, maar dat verhindert niet om een vaste overtuiging, die gegrond is op Gods Woord, uit te dragen. Ook al nemen vele kerkmensen het niet zo nauw met sommige bijbelse principes; LV.) Elk mens is uniek. Workshop 'Onderwijs' Deze werd ingezet met een inleiding van dr. Oosterhuis, centraal directeur van de vrijgemaakt gereformeerde scholengemeenschap Guido de Brés te Amersfoort. Hij duidde waarden als vrij abstract aan en normen als regels om die waarden werkbaar te maken. Denk aan het toelatingsbeleid van leerlingen en het benoemingsbeleid. De waarden zijn helaas nog niet vertaald in een gereformeerd schoolconcept. Van de normen kun je vragen: zijn ze bekend bij de leerlingen? Het verhaal achter de gedragscode ofwel de motivering, is weinig doordacht. Straf op overtreding van die gedragscode heeft vaak ontwijkend gedrag tot gevolg.
Belonen werkt beter. De docenten hebben bij ons wel een voorbeeldfunctie, maar in de praktijk komt dit niet altijd goed uit de verf. Houden docenten zich bijvoorbeeld aan de afspraken voor het nakijken van repetities? De tweede inleider, de heer Visser van de open-schoolgemeenschap Bijlmer, ging uit van de gedachte dat elk mens uniek is. De ontmoeting van die verschillende personen geeft ontwikkeling. Eigenlijk is er niet zo veel verschil tussen openbaar en christelijk onderwijs, stelde hij, behalve de opening van de dag. Waarom wordt het zittenblijven niet uitgesloten, waarom beginnen we niet met een kringgesprek, waarom zijn we zo cognitief ingesteld? Het Christelijk onderwijs heeft een geweldige kans gemist om het onderwijs op eigen leest te schoeien. Vergelijk dat eens met de Vrije scholen. Ze hebben heel consequent ander onderwijs, waarbij het mentorgesprek heel belangrijk is. Wij vinden datje waarden moet 'doen'.
Er zijn vijf belangrijke regels:
- elkaar bij de voornaam noemen (de docent zegt niet: Visser, maar Kees.)
- niet spotten met elkaar
- een open werksfeer bereiken (in groepjes)
- de omgeving respecteren
- afspraken nakomen (correctiewerk bijvoorbeeld op tijd nazien).
Je moet wel een authentiek schoolconcept hebben. In de discussie werd daar nog even over doorgepraat. Een actuele, gereformeerde pedagogiek hebben we niet, maar pedagogische noties moeten wel aandacht krijgen. Misschien is het wel goed om ook bij oudere leerlingen, leerlingen in een kring te zetten, zodat ze elkaar aankijken. Een meer direct contact is beter voor het overdragen van waarden en normen. Een ander stelde dat de methode 'Samen doen' een heel aardige handreiking geeft om het gesprek hierover te voeren. Ook bij de godsdienstmethode zou je ernaar kunnen streven zaken voor leerlingen met een praktijkvoorbeeld concreter te maken.

De tijd voor de beide workshops was eigenlijk te kort. Na enkele vragen was de tijd om.

Sluiting
Na een korte plenaire evaluatie van de inhoud van de workshops sprak Ds. Silfhout naar aanleiding van Psalm 79:9: 'Help ons, o God onzes heils, ter oorzake van de eer Uws Naams; en red ons en doe verzoening over onze zonden om uws Naams wil.' Hij wees erop dat er zelfs in de meest hachelijke tijden een toevlucht is voor degenen die kunnen zeggen: 'o God onzes heils.' Het kan alleen om de eer van Zijn grote Naam. Voor degenen die de ene Naam onder de hemel gegeven tot zaligheid hebben mogen liefkrijgen. Alleen in Christus is er verwachting voor dat volk. Blijft er niets anders over? Ja, Zijn raad zal bestaan en Hij zal al Zijn welbehagen doen. Het gaat goed, ook al leeft de mens de zonde steeds meer uit. De Heere regeert.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen