Hoe ga ik om met mijn psychisch zieke naasten?

Inmiddels hebben we het wel over een groot probleem. Nederland telt meer dan 850.000 ouders met een psychische stoornis. Zo'n ziekte heeft uiteraard invloed op de jeugd van hun kinderen en doet iets met hun familieleden. Er zijn ook duizenden jongeren die een psychische stoornis hebben en dat doet ontzaglijk veel met hun ouders. Ik wil u eerst eens meenemen naar een ervaringsverhaal van een moeder van een dochter met borderline.

Haar verhaal
Mijn dochter weet sinds 1993 dat ze een persoonlijkheidsstoornis heeft die borderline heet. En vanaf dat moment moest niet alleen zij, maar moesten ook wij als haar ouders een weg zien te vinden met deze diagnose en moesten we leren leven met de gevolgen van deze psychische handicap. Nu ruim tien jaar later kan ik zeggen dat er veel moeilijke jaren van worstelen en zoeken naar een zeker evenwicht achter ons liggen. Accepteren, loslaten, vertrouwen in elkaar durven hebben, ook als je ziet dat alles mis gaat, is nou eenmaal een heel moeilijk proces dat met veel vallen en opstaan gepaard gaat.

Ons verhaal is niet representatief voor de doelgroep, want onze dochter heeft de stoornis in een zeer ernstige vorm. Ze heeft onder ogen moeten zien dat heel veel dingen die voor de meeste mensen met een persoonlijkheidsstoornis, zij het met veel moeite, in meer of mindere mate wel haalbaar zijn, voor haar niet mogelijk zijn. Ik denk daarbij aan zelfstandig wonen, een relatie, dagbesteding buitenshuis, enz. Ze is ruim 8 Vi jaar opgenomen geweest in een psychiatrisch ziekenhuis, omdat de symptomen zo ernstig waren dat er geen andere keus en mogelijkheid was. Vijfjaar geleden heeft ze in een dissociatieve toestand een ongeluk gehad waarbij ze haar voeten verbrijzelde en sindsdien zit ze in een rolstoel. Ze woont in een psychiatrische woonvorm waar 24 uur begeleiding is.

Toen onze dochter last kreeg van haar psychische problemen en moest worden opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, stortte niet alleen haar, maar ook onze wereld in. Alles wat ons leven inhoud gaf, verdween naar de achtergrond. Haar wisselende stemmingen, grensoverschrijdende gedrag, zelfbeschadiging, suïcidaliteit, wanhoop en angsten gingen met ons aan de haal. Ze veranderde van een lieve meegaande meid in iemand die zomaar zonder reden vreselijk boos kon worden. Zeer dwingend probeerde ze dan ons haar wil op te leggen en dat was iets wat wij niet van haar kenden. Ze gedroeg zich het ene moment als een volwassene en het andere moment als een kleine peuter die haar zin wilde hebben. Als we lieten merken dat we daar niet van gediend waren, ontaardde dat in heftige ruzies of zeer verdrietige huilbuien. Want zij mankeerde niets, wij deden moeilijk. We voelden ons gemanipuleerd. Haar steeds terugkerende suïcidale periodes en het zelfbeschadigende gedrag maakten ons bang en radeloos. Uit angst probeerden we zoveel mogelijk conflicten te vermijden. Bij alles had ze ons nodig, maar ze verzette zich op alle mogelijke manieren tegen alles wat we aandroegen. Ze zocht wanhopig naar veiligheid en als ze dacht dat ze die gevonden had, dan bleek het steeds weer onvoldoende te zijn en we raakten verstrikt in elkaar en in onze eigen tegenstrijdige gevoelens en de vele vragen.

Ik wist toen nog niet dat onze omgang en communicatie voornamelijk werden gestuurd door haar negatieve innerlijke stemmen en haar vaak te hoog gegrepen ideeen en verwachtingen, waar wij ons steeds maar weer in mee lieten trekken. Ik had toen nog niet in de gaten dat haar gedragingen noodsignalen waren. Zij kon nergens de veiligheid vinden die nodig is om met je problemen naar buiten te durven komen en ze had er geen woorden voor. Met haar gedrag maakte ze de angst, de wanhoop en alle gevoelens van onzekerheid en leegte zichtbaar. Wij, en ook haar behandelaars, reageerden voornamelijk op haar gedragsuitingen. We waren daar zo druk mee dat we niet in de gaten hadden dat er onder dat gedrag een uiterst kwetsbaar mensenkind zat verborgen dat immens haar best deed om te leven zoals de mensen om haar heen dat deden. Aan die innerlijke strijd gingen we voorbij. Met als gevolg dat ze haar innerlijke leegte en eenzaamheid steeds sterker ging voelen en haar angsten en daarbij behorende escalaties alleen maar groter werden.

Nu weet ik dat één van de meest voorkomende valkuilen voor de omgeving in zo'n situatie is dat je meegaat in het alles of niets denken. Je gaat zorgen of afstoten. In heel veel gevallen zie ik dat de omgeving van iemand met borderline alleen nog maar bezig is met het gedrag en niet met wat daar onder verborgen ligt. Zelfbeschadiging, boosheid, angstaanvallen, suïcidepogingen, op je bed blijven, drugs of alcoholgebruik; het is allemaal gedrag dat heel veel aandacht vraagt en je weg houdt van de werkelijke nood.

Ons contact met de hulpverlening was minimaal, want onze dochter wilde niet dat wij teveel vragen stelden en ik had het gevoel dat de hulpverleners ons beschuldigend aankeken. In mijn gedachten had ik mezelf schuldig verklaard, want ook al kon ik niet bedenken wat er was misgegaan ik had het vast allemaal fout gedaan. Daarmee creëer je voor jezelf allerlei hobbels.

Ik ging op zoek naar informatie en ondersteuning, maar die waren nog maar nauwelijks te vinden. Pas na vier lange jaren, waarin er veel mis ging in onze relatie en in ons gezin, vond ik bij de hulpverlening steun en begrip. Maar... ik had zo graag in het begin iemand gehad, die mij uitlegde wat er aan de hand was. Iemand die richtlijnen gaf. Iemand die gerust stelde. Wanneer je voortdurend in angst en spanning leeft, ben je niet helder genoeg om objectief te kijken naar alles wat er gebeurt. Het is bijna onmogelijk om in zo'n moeilijke situatie grip op jezelf te houden.

Ondersteuningscursus
In een ondersteuningscursus voor familie van een maatschappelijk werker kreeg ik uiteindelijk handvatten aangereikt. Het heeft ons leven veranderd, er werd ons een weg aangereikt. We leerden dat iemand met borderline alles vanuit een zwart-wit positie invult en dat haar gedrag en reacties niet zoveel met ons te maken hebben. Haar innerlijke conflicten projecteerde ze op ons en wij gingen daar in mee. We ontdekten dat omgaan met psychisch-ziek zijn betekent: omgaan met jezelf, eerlijk en duidelijk durven zijn naar jezelf en de ander, grenzen stellen en stand houden en niet zo bang zijn voor de gevolgen als je je grenzen aangeeft. Door deze cursus ontstond er begrip en we raakten beter opgewassen tegen de voortdurende spanning en druk die er was. (einde verhaal)

Met dit ervaringsverhaal van deze moeder hebben we een heel aantal leerzame dingen gehoord. Onder andere deze: Mensen met psychische klachten en problemen voelen zich niet zelden heel alleen. Natuurlijk, de hulpverleners hebben hun deskundigheid en vriendelijk staan ze hun cliënten te woord. Daar valt niets verkeerds van te zeggen. Maar begrijpen familieleden, vrienden en kennissen wel echt wat er aan de hand is? Luisteren ze wel echt en pakken ze de uitgezonden signalen van hun psychisch zieke naaste metterdaad op? En zijn de ambtsdragers begripvol of hebben zij hun antwoorden al snel klaar en hun oplossingen altijd voorhanden? Het zijn vragen die psychisch zieken bezighouden. En zeker niet altijd onterecht!

Valkuilen
Er zijn namelijk talloze valkuilen verscholen bij het op de juiste manier omgaan met psychisch zieke familieleden en gemeenteleden. Het is ook geen geringe opdracht om met hen om te gaan, zo eerlijk moeten we naar elkaar toe wel zijn! Het vraagt liefde, veel geduld, voorzichtigheid, invoelingsvermogen, wijsheid en de gave van het kunnen luisteren naar wat er wel en niet wordt gezegd. Het is maar al te vaak gebeurd dat goedbedoelde woorden de innerlijke pijn bij een psychisch zieke jongere of oudere hebben verscherpt. Wie dat doen?
Nu, bijvoorbeeld mensen die zeggen dat een ziekte als depressiviteit gelijk staat met zonde, met een gebrek aan geloof of het zelfs een tegenstaan van de Heilige Geest noemen. Zij noemen moedeloosheid in scherpe bewoordingen ... goddeloosheid. Als je nu maar eens echt geloofde in de Heere, dan raakte je alle psychische problemen wel kwijt. Een echt kind van de Heere kan dus eigenlijk niet depressief zijn, zo willen deze mensen ons laten geloven. Maar waarom zou dat niet kunnen? Een kind van God wordt toch ook lichamelijk ziek? Ook een kind van God krijgt een blindedarmontsteking of breekt zijn benen. En zo kan er ook een depressie bij hem of haar ontstaan. Er staat geen enkele belofte in de Bijbel dat zij die wezenlijk geloven nooit depressief zullen worden. Er staat wel in de Bijbel, dat enerlei zowel de rechtvaardige als de goddeloze wedervaart.

Goedbedoelde woorden
Er zijn ook andere goedbedoelde woorden die pijn kunnen doen bij psychisch zieken. "Joh, je moet eens wat meer naar je zegeningen kijken en die proberen te tellen. Die zijn er immers ook?"
En een andere opmerking: "Je moet echt eens wat flinker worden! Je kunt de last van de hele wereld toch niet op je schouders nemen? Kop op! Moet je eens kijken hoe mooi de zon schijnt vandaag. Je moet je hoofd niet zo laten hangen. Daar word je echt niet beter en blijer van." Eerlijk zeggen we het: deze adviezen werken meestentijds averechts. Iemand die bijvoorbeeld depressief is, zou inderdaad de zegeningen willen zien, zou flinker willen zijn, zou de zon meer willen zien schijnen, zou zijn hoofd niet zo willen laten hangen, alleen ... hij kan dat nu juist niet! Al die goedbedoelde adviezen zijn daarmee beschuldigingen geworden, die er voor zorgen dat de put nog dieper wordt en de donkere tunnel nog langer. Niemand van ons zegt tegen een blinde: "Geniet toch eens wat meer van al die prachtige kleurrijke bloemen in onze tuin". En intens gemeen zou het zijn tegen een dove te zeggen:" Probeer eens wat meer te genieten van die prachtige koormuziek! Hoor je dan die schitterende bovenstem van de jongensalten niet?" Bij iemand die psychisch ziek is zijn de psychische zintuigen als dood; daarom kan hij niet echt genieten van de dingen rondom hem heen. Laten we maar uitkijken met goedbedoelde woorden de put dieper te maken.

Graag willen we nog een andere valkuil aanwijzen. Het gebeurt nogal eens dat onze depressieve medemens niets zegt als we op bezoek komen. Hij kan dat echt niet, want z'n gevoel zit helemaal op slot. Vanuit de ontstane spanning gaan anderen dan juist heel veel praten. Toch is dat niet de oplossing. Evenmin is het verstandig om in zo'n situatie de ene vraag na de andere af te vuren. Beter is het bij de ander 'in te voegen'. Dat betekent dat de bezoeker moet afdalen naar het niveau van de ander. Concreet kan dat door bijvoorbeeld een opmerking te maken over datgene wat waargenomen wordt. "Ik merk dat een gesprek heel vermoeiend voor je is. Toch wil ik graag bij je zijn als jij dat aankunt. Vind je het goed om samen stil te zijn? Vind je het fijn als ik je hand vasthoud?" Bij een bezoek aan een psychisch ziek medemens krijgen we ookte maken met familieleden. Ook zij hebben het vaak moeilijk en hebben aandacht nodig. Pijnlijk kan het zijn als die familieleden gaan klagen dat de zieke hen toch wel heel veel energie kost. Als bezoeker val je dan snel in een valkuil, immers, wie meepraat, kan de zieke een dieper schuldgevoel bezorgen: "Zie je wel, ik ben iedereen tot een last". Anderzijds is het goed en eerlijk om serieus in te gaan op dat wat de familie uit: "We houden het niet meer vol." Het is in zulke situaties het beste om een apart gesprek met de familieleden aan te gaan en hun geuite zorgen nader te bespreken en samen te zoeken naar praktische oplossingen.

Ambtsdragers
Niet alleen voor familie en gemeenteleden liggen er valkuilen, maar ook voor de ambtsdragers. Hoe goed is het als zij naast de depressieve medemens zitten en er vooral zijn in hun trouw en in het laten spreken van Gods Woord. Zij mogen heenwijzen naar Christus, Die in alles verzocht is geweest en Wiens ziel bitterlijk bedroefd is geweest tot de dood toe in Zijn verlatenheid. Hij is Degene, Die te hulp kan en wil komen allen die in nood en smart tot Hem verheffen het angstig hart. Is Zijn Naam niet Wonderlijk, Raad, Sterke God, Vader der eeuwigheid en Vredevorst? Is Hij niet krachtiglijk bevonden te zijn een hulp in benauwdheden? Naar Hem mag dan ook gewezen worden, met liefde en aandrang.
Ambtsdragers mogen zich er wel van bewust zijn dat ze weieens te veel en te makkelijk praten en zo slecht kunnen luisteren naar een mens in nood. En juist bij psychisch zieke mensen luistert het zo nauw! Juist zij hunkeren ernaar om serieus genomen te worden in al hun noden en klachten. Juist zij zijn zo bang om in hun alleen-zijn en de ervaren leegte afgestoten te worden. Van belang is het voor elke ambtsdrager om pastoraal bezig te zijn, vanuit de bewogenheid die Christus had. Was Hij niet met innerlijke barmhartigheid bewogen? Wanneer die innerlijke bewogenheid er mag zijn bij de predikant, de ouderling en diaken zal hij, gedreven door Zijn liefde, naast de ander gaan zitten. Bang zal hij zijn voor goedkope antwoorden op (on)uitgesproken vragen.
Nee, opmerkingen in de trant van: het zijn geen mensen die het je aandoen of: je moet maar niet vragen naar het waarom, maar naar het waartoe ... kunnen wel rechtzinnig zijn, maar zijn ze op dat moment ook pastoraal? Is het niet beter om de waaromvragen te benoemen en te spreken over de waaroms van Asaf, Job, Jeremia en David? Is het niet beter te wijzen op de strijd die ook Gods kinderen hadden en hebben met Gods leiding in hun leven? Is het niet bijbelser om aan te wijzen hoe bijbelheiligen en psalmdichters hebben geworsteld met hun vragen, twijfels en opstand? Mogen we niet wijzen op de gevolgen van de zonden in het paradijs en hoe de Heere kruisen en moeiten in Zijn hand nemen kan en wil om ons tot Hem te leiden, zodat met David in Psalm 18 geroemd mag worden:" Gods weg is volmaakt"? Is het niet goed om juist zulke Bijbelgedeelten te lezen en kort te bespreken om daarna de noden in het gebed de Heere voor te leggen? Nee, er is geen ambtsdrager bij machte om iemand uit zijn of haar depressie te halen. Maar hij kan wel gebruikt worden door God om iemand de weg te wijzen tot de Weg, de Waarheid en het Leven.

Voorzichtig
Het is zeker goed om met psychisch zieke familieleden en vrienden voorzichtig om te gaan, op een eerlijke manier. Dat laatste houdt in, dat we onze depressieve naasten ook weer niet teveel hoeven sparen en in alles met hen meepraten of meeklagen. Daarmee helpen we elkaar ten diepste niet! Het gaat vooral om een welgemeend meeleven en meelijden vanuit een hartelijke bewogenheid. En dan kan meeleven door middel van een kaart of brief al zo fijn zijn, maar ook een kort bezoekje kan uitermate goed doen.
Nee, we mogen er niet en nooit vanuit gaan dat het zinloos is om een gesprek met depressieve mensen aan te gaan. Zeker, we moeten er wel voor waken om allerlei verhalen te vertellen, die depressiviteit kunnen verergeren. In afhankelijkheid van de Heere mag een gesprek worden aangegaan waarin verteld wordt dat de Heere een wonderdoend God is. Tot op vandaag!

Leed van de ander
Hoe kan ik een naaste zijn voor iemand met psychische problemen? Die vraag komt heel dicht bij een echtgenoot van een psychisch zieke man of vrouw. Graag wil ik daar ook aandacht voor vragen. Mensen verlangen in een huwelijk naar een hechte relatie, naar een goede communicatie. Hoe belangrijk is de wederkerigheid! W e pakken samen de moeilijke en verdrietige en blijde dingen op, staan samen voor de opvoeding, voor de taken die het leven vraagt! Als een van de echtelieden psychisch ziek is, wordt de wederkerigheid verbroken, de communicatie vaak ook en dat leidt tot wederzijdse eenzaamheid. De gezonde man of vrouw krijgt meer en meer een gevende, een dienende rol. Natuurlijk is dat niet erg, maar het kan niet altijd van een kant komen! De ander heeft ook steun nodig, een arm om de schouder, een goed gesprek. Hoe moeilijk is het als je man een manische depressiviteit heeft waarbij er tijden zijn dat hij denkt alles aan te kunnen, maar op een ander moment totaal wegzakt; niet bereikbaar blijkt te zijn.
Er zijn soms sterke stemmingswisselingen en hoe moet je daar altijd wijs mee om gaan? Steeds jezelf geven, alles moeten regelen; en weinig of niets terugkrijgen ... Het is niet eenvoudig! Een gezonde man of vrouw moet in zo'n gezin vaak vader en moeder tegelijk zijn en ook dat is een zware opgave. Kinderen zeggen soms: "Ik heb geen vader of moeder; hij is eigenlijk altijd afwezig of zo nadrukkelijk aanwezig dat je er bang van wordt." Aan zulke echtgenoten geef ik het advies: neem ook tijd voor uzelf. Durf te vragen aan uzelf: wat heb ik deze week voor mezelf gedaan? Praat ook eerlijk met anderen en vraag ook hulp voor uzelf. Vraag aan hulpverleners concreet: wat is het verloop van de ziekte? Is ze erfelijk? Is er hoop voor de toekomst? Hoe moet ik er mee leren omgaan? Vraag om betrokken te worden bij de behandeling, maar ook hoe je gezond afstand kunt houden van de problematiek om het zelf vol te kunnen houden. Wees daarbij vooral echtgenoot en geen therapeut, want dan houdt u het niet vol.

Hebt u nog kleinere kinderen? Een paar praktische tips:
1. Doe niet of er niets aan de hand is! Dit is een moeilijke periode en kinderen voelen haarfijn aan als er iets aan de hand is.
2. Praat met uw kind! Het is altijd beter dat uw kind van u hoort wat er aan de hand is dan dat het het via anderen op straat hoort!
3. Laat merken dat uw kind geen schuld heeft! Veel kinderen voelen zich schuldig aan de ziekte van vader en moeder. Vaak gebeurt dit omdat ze niet goed snappen wat er aan de hand is.
4. Gun uw kind ook steun van anderen! Kinderen voelen het aan dat het moeilijk is om over psychische problemen te praten. Kinderen zijn loyaal aan hun ouders. Ze zullen niet snel steun zoeken bij anderen, maar dat kan juist wel heel belangrijk zijn. Ze moeten hun verhaal kwijt.
5. Laat uw kind zoveel mogelijk de gewone, dagelijkse dingen doen. Naar school, naar de club, vrienden en vriendinnen ontvangen.

Nog een knelpunt
Familieleden ervaren ook knelpunten zoals we dat hoorden van de moeder van de dochter met borderline. Heel moeilijk vindt men het vaak om grenzen te stellen en consequent te zijn! De dreiging van zelfbeschadiging en suïcidaal gedrag vraagt enorm veel van de ander, van de familie. Er is niet zelden wantrouwen tegenover elkaar. Er zijn wel ouders die in een behoorlijk relatieprobleem terecht komen, omdat ze het oneens zijn over de aanpak van hun jongen of dochter. Belangrijk is duidelijk te zijn over grenzen en mogelijkheden. Een borderliner heeft bijvoorbeeld heel veel behoefte aan structuur en duidelijkheid. Inconsequent gedrag is funest; vaak wil men conflicten voorkomen, maar dat lukt juist niet door te weinig grenzen te stellen. Belangrijk is hierin ook hulp te vragen; er zijn ondersteuningscursussen bij Eleos en graag onderstreep ik de noodzaak daarvan. Kennis van de ziekte geeft ook een handvat om duidelijk en consequent te zijn.

Concrete vragen
Een veelgehoorde vraag van familieleden is: "Ons familielid is depressief en wil maar zo graag in bed blijven liggen. Waar doen wij nu goed aan? Moeten we onze zoon, dochter, man, vrouw 's morgens gewoon in bed laten liggen of juist niet?"
Zowel voor iemand die depressief is als voor zijn naaste omgeving is het bedreigend wanneer de depressie het dagelijks leven langdurig bepaalt. Juist voor iemand die in zichzelf zo'n chaos ervaart en die geen keuzes kan maken, bieden structuur, orde en rust een veilig klimaat. Hieronder een aantal algemene tips, die wellicht tot steun kunnen zijn in het begeleiden van hen, die vanwege de depressie geen keuzes kunnen maken:
• Het is zeer aan te bevelen het gewone dag en nachtritme aan te houden. Dat betekent dus: op een normale tijd naar bed en op een gewone tijd weer opstaan.
• De gezonde maaltijden moeten op de gebruikelijke etenstijden worden gebruikt.
• Het is aanbevelenswaardig doelen te stellen voor de ochtend, middag en avond. Hoe klein die doelen ook zijn en hoe onbetekenend ze zullen zijn voor een ander, ze zorgen als het ware voor afspraken met jezelf.
• Het is goed om voor verantwoorde ontspanning te zorgen op een creatieve wijze. Juist het creatief bezig zijn (bijvoorbeeld schilderen, boetseren, muziek maken) kan bijdragen aan het ophelderen van een sombere stemming. De waarde ervan blijkt uit het feit dat er creatieve therapieën aangeboden worden binnen de hulpverlening.
• Het is niet goed om mensen te vermijden en daardoor in een sociaal isolement terecht te komen.
• Bewegen is gezond: wandelen, fietsen, joggen, zwemmen.
• Niemand hoeft zichzelf te dwingen, dat iets leuk moet zijn. "De vakantie moet leuk worden," hoor je dan bijvoorbeeld zeggen. Als het leuk moet zijn, is het beter de teleurstelling te voorkomen door niet te gaan.
• Accepteer de depressie als een ziekte. Dat is zowel voor de persoon in kwestie als voor de omgeving een belangrijke stap om op weg te gaan naar herstel.
• Het benoemen van reële perspectieven is op zijn tijd echt bemoedigend.

Tenslotte
Hoe kan ik naaste zijn voor die ander? Een zeer belangrijke en goede vraag die we ons voortdurend voor ogen moeten stellen, ook in ons gemeente-zijn. Naastenliefde is niet allereerst een zaak van het gevoel, maar een instelling van het hart om gericht te zijn op de ander. Het houdt in er onvoorwaardelijk zijn voor de ander. 

Ten diepste is dat zelfverloochenend, want het gaat daarbij echt om gevende liefde. Niet om er wat voor terug te krijgen. Het is tegelijk niet onbeperkt! Er zijn grenzen in het er zijn voor de ander. Men kan namelijk overvraagd worden door de ander, door de psychisch zieke mens. De mate van zorg die men kan geven moet voor Gods aangezicht bepaald worden. Twee factoren zijn daarbij belangrijk:
1. Verplichtingen tegenover derden (kinderen, ouders en dergelijke);
2. verantwoordelijkheid voor jezelf.

Hoe kan ik naaste zijn? Ten diepste als ik het geloof heb als een van de vier vrienden. Dan ben ik niet alleen een thermometer, maar ook een thermostaat!

(Om hen heen staan, lezing voor NPV Nunspeet, 16 mei 2007)

Wat is borderline?

Het meest kenmerkende van de borderline persoonlijkheidsstoornis (kortweg: BPS of borderline) zijn de sterke wisselingen in stemmingen, gedachten en gedrag. Mensen met borderline zijn enorm impulsief, denken vaak zwart-wit, reageren extreem. Relaties zijn moeilijk te onderhouden, en wisselen ook sterk. Ook de ideeën en gedachten die ze over zichzelf hebben, wisselen sterk.

Hoe vaak komt het voor?

In Nederland zijn naar schatting 100.000 mensen met borderline. Dit is minder dan 1%. Misschien zijn het er meer, omdat veel mensen met borderline behandeld worden voor bijkomende klachten ais bijvoorbeeld depressie of angsten. Borderline wordt in zo'n situatie vaak niet herkend.

Bij mensen die zijn opgenomen in een instelling komt borderline vaak voor. Onder opgenomen mensen met een verslaving heeft 5 tot 22% borderline; onder psychiatrische patiënten 6 tot 63%. De cijfers lopen nogal uit elkaar, omdat er verschillende methodes worden gebruikt.

Gaat het over?

Lange tijd is gedacht dat borderline niet overgaat. Maar van de mensen die zijn opgenomen geweest in een instelling blijkt dat na 3 jaar 40% officieel geen borderline meer heeft. Het kan goed zijn dat iemand dan nog wel een paar borderline-verschtjnselen heeft, maar officieel niet meer. Als mensen met borderline ouder worden, worden hun leven en hun relaties toch wat stabieler Hun algemene functioneren verbetert ook. Ook het risico op zelfdoding neemt af.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen