De grenzeloze generatie

Dit boek heeft in het RD de nodige aandacht gehad. Diverse mensen hebben erop gereageerd, onder andere de directeur van de SGJ, de heer Nitrauw. De conclusies zijn blijkbaar belangrijk. Dat is ook logisch.
We willen toch zicht hebben op onze tijd?
Hoe moet je kinderen opvoeden in deze tijd van welvaart, verleidingen en mogelijkheden tegen een decor (achtergrond) van vervagende waarden en normen? Het boek toont aan dat de groep van plichtsgetrouwe burgers steeds kleiner wordt op het totaal. Een groot deel van de nieuwe generatie behoort tot de pragmatici en buitenstaanders. De buitenstaanders hebben weinig vertrouwen in de overheid en politiek. De pragmatici vinden het vooral belangrijk 'hun eigen ding te doen' en zichzelf te zijn. Je moet om dat te realiseren wel werken, maar genieten van het leven staat voorop. Onze maatschappij beschouwt de individuele beleving van plezier als het hoogste goed, daarom zijn er zoveel hedonisten in de jongere generaties. Er is een onstuitbare opmars van zelfingenomenheid in Nederland zegt Dalrymple in een inleiding op het boek.

Mensen die zichzelf belangrijk vinden, hebben de neiging zich weinig van anderen aan te trekken, ze hebben weinig empathie (kunnen zich dus niet inleven in de situatie van een ander) en behandelen soms medemensen alsof die slechts middelen zijn om hun eigen doelen te bereiken, zegt hij verder. Zulke mensen ervaren het leven als een leegte die moet worden opgevuld met allerlei buitensporige dingen, waaronder uitingen van ontwikkelingsstoornissen.
Als er maar leven in de brouwerij komt.
Dalrymple denkt dat de wal het schip wel keert en dat het buitensporige individualisme op z'n retour is. Het is inderdaad opvallend dat een groter wordend percentage jongeren meer waarde hecht aan traditionele rolpatronen (de vrouw als echtgenote en moeder in het gezin, de man en vader als gezinshoofd) dan voorheen. Er is een behoorlijk grote onzekerheid bij de jeugd.
Hun ouders proberen de jeugd na te doen en jonger te lijken dan ze zijn. Ze onderhandelen met hun kinderen, waarbij dezen een sterke positie hebben, en proberen het vooral leuk te houden. Misschien ook wel uit schuldgevoel omdat beide ouders werken en wel beseffen dat hun kinderen tekort komen. Duidelijke sturing van deze kant ontbreekt dus. Van scholen verwachten ouders wel dat ze strenger worden tegenover de leerlingen, maar als hun eigen kind met sancties geconfronteerd wordt, kunnen ze heel assertief of agressief reageren naar de school. Een anti-autoritaire, liever gezegd: grenzeloze opvoeding thuis botst met strenge regels op school. Dus de school past zich vaak wel aan. Het stellen van grenzen wordt te weinig gedaan, concluderen de onderzoekers. De grenzeloosheid van de tijdgeest en de opvoeders speelt een grote groep jongeren (de buitenstaanders die minder informatievaardig zijn) parten. Juist zij hebben behoefte aan duiding, leiding, regelmaat en orde. En daar vragen ze ook om. Hoe vind je de weg in de complexe maatschappij? Onze maatschappij biedt steeds minder structuur, overzicht en bezieling aan deze groep buitenstaanders, zo stellen de auteurs. Religie is steeds meer privé geworden en biedt in maatschappelijke zin weinig houvast. Het bieden van zinvolle structuur en overzicht aan deze groep is de uitdaging van deze tijd voor opvoeders, onderwijzers, elites en bestuurders, zeggen de onderzoekers.
Als er weinig plichtsgetrouwen en verantwoordelijken (mensen die zich verantwoordelijk weten voor de maatschappij) zijn, gaat dit ten koste van de sociale samenhang en het normbesef, zo stellen ze terecht. Ze vinden dat we ons hierbij niet moeten neerleggen.
Ook voor de opvoeding trekken ze conclusies die veelzeggend zijn. Er wordt goed gezorgd voor het lichaam van zuigelingen en kinderen, maar aandacht voor de geest en voor de emotiehuishouding is even hard nodig. "Leer kinderen via ontspanningsoefeningen afstand nemen, thuis en op school, van alle heftige prikkels waarmee ze worden geconfronteerd. De commercie, internet, de televisie, vriendjes, vriendinnetjes, msn, sms'jes op je mobiel, alles vraagt hun aandacht en ze kunnen zich daarin maar al te gemakkelijk verliezen."
Grote groepen ouders blijken behoefte te hebben aan meer steun, richtlijnen (een eigentijdse dr. Spock) en voorlichting bij het opvoeden van hun kinderen. Opvoeden is een kunst die je kunt leren en waarin je beter kunt worden.

Er is ook behoefte aan identiteitsvorming door de jaren heen. (Terzijde, een vraag van mij die ik ook gesteld heb aan één van de auteurs: Is opvoedingsondersteuning op basis van identiteit toch zo gek niet? Zijn antwoord: We reiken in ons boek verschillende identiteiten aan en vinden dat zeker belangrijk.) Waarom die behoefte? Ouders zijn drukker met hun werk en scheiden vaak, grootouders wonen steeds verder weg, dus steeds meer kinderen krijgen te jong gemakkelijk hun zin. Ze redden zichzelf wel en worden verwend met allerlei luxe. Al dat verwennen wreekt zich. Sommige kinderen manipuleren hun ouders en die denken soms: Alles begint nu eenmaal vroeger. Ze geven toe en de kinderen hebben de leiding over de opvoeding overgenomen. Wat op school gebeurt, weten maar weinig ouders. Het kind weet het goed en speelt als het even kan ouders en school tegen elkaar uit. Ze vormen groepen gelijkgestemden via internet en vormen zo hun eigen waarden en normen. Prof. De Winter spreekt in dit verband over het 'gat in de opvoeding'.
Over internet zegt het boek ook enkele verstandige dingen. Kinderen kunnen wat ze op internet zien, onvoldoende in perspectief plaatsen, hiervoor is een ouder of andere opvoeder nodig. Het is geen kwaadwilligheid van kinderen, maar ze reageren op allerlei prikkels van internet en willen voor zichzelf het leven op dit moment zo aangenaam mogelijk maken.
Ze beseffen niet dat plezier in het nu ongunstig kan zijn voor de ontwikkeling op de langere termijn. Ze kunnen dat over het algemeen niet zo goed beoordelen.
Als aan jongeren geen grenzen worden gesteld of andere perspectieven worden voorgehouden, kunnen zij op hol slaan en soms ook ontsporen. Dit gebeurt en we (de opvoeders) kijken ernaar en laten het gebeuren. We moeten het leven toch vooral leuk en plezierig laten zijn. Dit draagt er allemaal toe bij dat opvoeders de weg zijn kwijt geraakt en zijn doorgeschoten in het gelijkwaardigheidsideaal (kinderen gelijkwaardig aan ouders). Ouders mogen al hun invloed uitoefenen om hun kinderen naar eigen inzicht groot te brengen.
De verantwoordelijkheid daarvoor berust bij de ouders en niet bij de kinderen. Zelfstandigheid is een groot goed, maar dat dienen kinderen stap voor stap te leren en het wisselt sterk op welke leeftijd zij internet enz. op eigen kamer aankunnen.
Ook voor scholen is het nodig dat ze een eigen identiteit en een zeker imago (beeld) uitdragen. Ze kunnen hierin doorgaans veel explicieter zijn, stellen de onderzoekers. Alle kinderen zoeken een identiteit, het ergste wat een kind kan overkomen is dat "het er niet bij hoort." De school speelt daarin een belangrijke rol en die kan alleen maar versterkt worden als de ouders daarin betrokken worden, van meet af aan. School is niet vrijblijvend, de rol van de ouders is dit evenmin en wat kinderen al helemaal niet willen, is vrijblijvendheid.
Aandacht voor zingeving, filosofie, religie en levensbeschouwing biedt jongeren een groter kader en brengt hen in aanraking met andere perspectieven in hun identiteitsontwikkeling.
Over het onderwijs worden behoorlijk kritische dingen gezegd. Er is weinig ander perspectief voor een goede leerkracht dan doorstromen naar een managementfunctie.
Terwijl het toch om het onderwijzen gaat.
De docenten hebben te maken met regelzucht en bureaucratie. De leerkracht is steeds meer geworden tot 'een waarnemer van het leerproces.' Zo zou er nog wel meer te citeren zijn uit dit boek. Nog één citaat en een weergave van een stelling met eigen woorden. "Hoe hedonistisch ook, de individualistische jongerencultuur is tegelijk keihard. Het narcisme (op zichzelf gericht zijn) van jongeren, waarover je vaak hoort spreken, wordt mede in de hand gewerkt door een maatschappij waarin veel onderlinge concurrentie is tussen in principe gelijkwaardige mensen; je moet jezelf optimaal presenteren want er zijn zoveel vergelijkbare mensen die het ook willen maken."
Eén van de mensen die reageert op de studie wijst erop dat het stellen van grenzen samen moet gaan met warmte, een warm milieu. Wij zouden zeggen: een warm gezin. Een belangrijke opmerking.
In de aanbevelingen wordt gezegd dat regie, autoriteit en gezag hernomen moeten worden door de opvoeders. Investeer in de ontwikkeling van identiteiten. Maak een einde aan de vrijblijvendheid, spreek de ander aan op zijn of haar verantwoordelijkheid en gedrag. Wees zelf bereid te luisteren naar kritiek en er wat mee te doen. Burgerschap moetje leren, thuis, op school, op straat en op de werkvloer.
De schrijvers willen niet terug naar de jaren vijftig. Maar sommige lessen uit het verleden zijn nuttig om eerder gemaakte fouten niet nog eens te maken.
We kunnen van vroeger inderdaad nog wel leren. Prof. Beets wees er in 1961 al op dat de vader als identificatiefiguur, een voorbeeld dat nagevolgd kan worden, heel belangrijk is. De vader wijkt te veel uit naar zijn werk of hobby's, stelde hij. Vergelijkbare lessen kunnen we uit "Grenzeloze generatie" halen. Een duidelijke oproep tot terugkeer tot de Bijbelse uitgangspunten en normen voor het opvoeden ontbreekt.
Toch kunnen we heel wat van dit boek leren. Het is soms te realistisch. Ik denk bijvoorbeeld aan de illustraties. Voor degenen die zich bezig moeten houden met opvoeding en onderwijs is dit wel een boek dat stof biedt tot reflectie.

N.a.v. De grenzeloze generatie door F. Spangenberg en M. Lampert, Nieuw Amsterdam uitgevers, 2009; paperback, 285 blz.; prijs € 19,95.

Aanbevolen voor kritisch gebruik!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen