Over het stimuleren van muziek op school en in het gezin

Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621)

Sweelinck, wellicht de beroemdste componist de Nederland ooit gekend heeft, componeerde meerstemmige psalmbewerkingen om te zingen en te spelen. Hij schreef deze muziek niet voor gebruik in de eredienst, maar voor gebruik in de gezinnen. Jan Zwart (1877-1937) schreef in dit verband: ‘Zo leert de geschiedenis van Sweelinck, dat deze nimmer aan het werk der psalmcomponering zou zijn getogen, als er in zijn onmiddellijke omgeving niet een kunstzinnige groep van hervormden was geweest, die bij voorkeur de psalmzang-in-meerstemmige vorm op huiselijke muziekuitvoeringen had staan; wier reformatie-ideeën zich niet alleen uitstrekten tot die der Kerk, maar ook tot elke handeling des levens, dus ook van hun particuliere muziekoefeningen.’

‘Ook dat was Amsterdam’

In het magistrale standaardwerk van dr. R.B. Evenhuis ‘Ook dat was Amsterdam’ worden verschillende oudvaders genoemd, die bij genoemde Sweelinck op bezoek kwamen en met hem genoten van diens clavecimbelmuziek. Eén van hen, ds. Adrianus Georgy Smout, verzamelde diverse composities, te spelen op een luit. De Statenvertaler ds. Wilhelmus Baudartius had muziek gestudeerd in Canterbury en Gent en hoorde ook tot Sweelincks vriendenkring.

Ds. A. Francken (1676-1743)

Ds. Francken hield in 1732 een preek bij de inwijding van het nieuwe orgel in de kerk te Maassluis. In die preek over Psalm 150 zei hij onder meer: ‘Het psalmzingen en het voortbrengen van die heilige gedichten, volgens enige regels en wetten van de kunst te samengesteld, onder aangename toonverwisselingen met een verheven stem, en somtijds met muziekinstrumenten, strekte vanouds bijzonder daartoe om God te loven, en daarin Zijn weldaden en werken met verheffing te verbreiden.’ Overigens klaagt ds. Francken in deze preek dat er in de gezinnen zo weinig psalmen en geestelijke liederen worden gezongen en gespeeld! Op het argument dat de muziekinstrumenten uit het Oude Testament bij de ceremoniële bedeling zouden horen, antwoordt hij ‘dat ik geen reden kan zien, dat wij nu minder opwekking door muziekinstrumenten nodig zouden hebben als David, die gedurig door speeltuigen zijn geest opwekte om God te loven. Onze zwakheid eist enige uiterlijke en door de zinnen begrijpelijke dingen om ons tot de innerlijke godsdienst op te wekken en gaande te maken. Wij vinden ook nergens dat onder het Nieuwe Testament het spelen op muziekinstrumenten van psalmen of geestelijke liederen ter ere Gods, gepaard met de stem en het hart, verboden is.’ Aangezien ds. Francken geen pleidooi voert om allerlei instrumenten in de eredienst in te zetten, kunnen we aannemen dat hij de instrumentale muziek graag in de huiskamers zou zien.

Ds. Francken: ‘Ik kan geen reden zien waarom wij nu minder opwekking door muziekinstrumenten nodig zouden hebben dan David’

Ds. Jan Jacob Brahé (1726-1776)

Ds. Brahé (bekend van de ‘Aanmerkingen op de Vijf Walcherse Artikelen’) hield in 1769 een preek ter inwijding van het orgel in de Grote Kerk te Vlissingen. Hij pleitte daarin voor ondersteuning van het gezang door instrumenten: “De menselijke stem is zeker het voortreffelijkste en wonderbaarlijkste speeltuig dat er bedacht kan worden, en alle zielloze instrumenten moeten er bij achter liggen. Maar de gebrekkelijkheid der mensenstem door de ongeoefendheid van veel zangers maakt zulk gereedschap nodig, om te leren zingen, en het gezang te besturen en te veraangenamen.”

En dat muziek goed is voor een mens, wist ds. Brahé ook al: “Welk nut en invloed zij op de lichaamsgezondheid en geneeskunde bezit, leert de ervaring, die tevens niet minder getuigenis geeft van haar dienst voor 's mensen geest. Zij is gedienstig aan andere wetenschappen, zelfs aan de geschiedkunde, aan de zedekunde, en boven alles aan hetgeen ik in de eerste plaats had moeten noemen, aan de godsdienst.” Dat het gebruik van instrumenten ceremonieel zou zijn, wordt niet alleen door ds. Francken, maar ook door ds. Brahé ontkend.

Ideeën voor de basisschool

Met bovenstaande als argumentatie, kunnen de basisscholen er eigenlijk niet omheen om het bespelen van een instrument te stimuleren. Ik zet een aantal mogelijkheden op een rij. Uitgangspunt bij deze ideeën is dat het zo laagdrempelig mogelijk moet zijn voor de leerkracht. Ook de nietmuzikale leerkracht moet er iets mee kunnen.

1) De school kan voor liefhebbers blokfluitlessen aanbieden. Dit lijkt een open deur, maar helaas wordt er nogal eens negatief over gedaan. Ten onrechte! Op blokfluitles leren de kinderen in ieder geval noten lezen en kunnen ze na verloop van tijd de psalm in de klas en thuis meespelen. Deze blokfluit-spelende kinderen spelen natuurlijk ook mee met de traditionele koningsdagviering. En ze spelen mee met de muziekles in de groep. Laat de blokfluitles geven door een muzikale collega, in een middagpauze. Deze collega hoeft dan bijvoorbeeld één keer minder pleinwacht te lopen! Dat is ‘passend werk’ voor de collega’s! En op deze manier kan de school de blokfluitles kosteloos aanbieden. Voor ouders wel net zo fijn. Het is aan te bevelen de blokfluitlessen op twee niveaus aan te bieden: beginners en gevorderden. En misschien zijn er in de bovenbouw een paar leerlingen die op een tenorfluit kunnen spelen. Dat zou dan niveau drie kunnen worden. Uiteraard kan er ook in de kring van ouders gezocht worden naar een blokfluitdocent.

2) Zet in uw lokaal een toetsinstrument. Op marktplaats zijn orgels, harmoniums en piano's na enig zoekwerk voor een habbekrats op te halen. En loop regelmatig de kringloopwinkel in uw woonplaats binnen. Soms bieden ouders een ‘gratis-op-te-halen-instrument’ aan. Kortom: mogelijkheden genoeg om een toetsinstrument in uw lokaal neer te zetten. Vervolgens laat u kinderen in de middagpauze op het instrument musiceren. U zult versteld staan van de improvisatiekunsten van uw leerlingen! En dat stimuleert andere leerlingen om ook te gaan spelen. In de meeste bovenbouwgroepen zijn er leerlingen die capabel zijn om het psalmen-zingen te begeleiden. Doen! Uiteraard is het toetsinstrument ook te gebruiken in de muzieklessen. In de nieuwe liedbundel ‘Elk zing’ Zijn lof’ staan een aantal arrangementen die echt elke leerling mee kan spelen op bijvoorbeeld een harmonium. En ook andere liedbundels bieden genoeg aanknopingspunten om kinderen te laten meespelen. Komt u er niet uit, dan is er vast een muzikale collega of ouder die u van advies kan dienen.

3) Als een leerling thuis een instrument bespeelt, stimuleer dan dat instrument mee te nemen naar school. Wellicht kunt u de leerling laten meespelen bij de psalmen en bij de muziekles. Maar de leerling kan ook in de pauze zijn/haar instrument bespelen en daarmee andere kinderen motiveren.

4) Gebruik de methode ‘Luisterland’. Deze methode kunt u gebruiken zonder iets voor te bereiden. Makkelijker kan het niet! Kinderen leren op deze manier genieten van klassieke muziek en – als u er even de tijd voor neemt – kunt u hun ook nog iets bij brengen over de muziekgeschiedenis. En als u nog iets meer tijd neemt bij de voorbereiding, kunt u ‘Luisterland’ combineren met de Vaderlandse geschiedenisles. In het deel van groep 7 staat bijvoorbeeld de muziek die Purcell componeerde voor de begrafenis van Mary Stuart II. En de muziek van Bach past natuurlijk fantastisch bij de vertelling over de pruikentijd. Als er een compositie van Händel aan de beurt is, vertelt u dat prinses Anna van Hannover (de vrouw van stadhouder Willem IV) zijn beroemdste leerling was. En professor Gisbertus Voetius hoorde tijdens zijn dagelijkse wandelingen over het Janskerkhof Utrecht natuurlijk Jacob van Eijck spelen op zijn blokfluit. Luisterland groep 7 laat het u en de leerlingen horen. Muziek wordt op deze manier verweven met uw geschiedenislessen.

5) Veel organisten zijn blij met hun orgel. Zij willen graag hun instrument laten zien aan kinderen. Organiseer een excursie naar een kerkorgel in uw omgeving. Laat de organist iets vertellen over het instrument en vraag ook of de kinderen de binnenkant van het instrument mogen zien. En natuurlijk willen orgel-spelende kinderen even achter de klavieren kruipen. Organisten zullen daarvoor graag de ruimte bieden.

En thuis?

Genoemde tips kunnen natuurlijk niet de orgel-of pianoles (of les op een ander instrument) in de thuissituatie vervangen. Zij zijn bedoeld als stimulans om ook thuis muziek te gaan maken. En ze kunnen steun betekenen voor ouders die financieel niet de mogelijkheden hebben om hun kinderen op muziekles te doen. Juist daarom het pleidooi om bijvoorbeeld de blokfluitles gratis aan te bieden.

‘Ik mag van mijn vader niet op pianoles. Hij houdt niet van dat gepingel.’ U heeft een dergelijke uitspraak vast ook wel eens gehoord. Jammer, jammer. Muziek kan in het gezin enorm veel betekenen. U kent vast ook de verhalen die mensen vertellen over het zingen rond het harmonium zoals dat vroeger veel plaats vond. Laten we ons best doen om ook in de chaotische wereld van 2015 de gezinnen weer terug te krijgen rond één of meerdere instrumenten, met daarbij een geopend psalmboek en een verantwoord liedboek. ‘Elk zing’ Zijn lof!’

Sing Hosanna – Psalms, Hymns and Spirituals

Een mooi initiatief waarmee het zingen van muziek op school en in gezin gestimuleerd wordt, is de recente uitgave van ‘Sing Hosanna’ door L.F. Kosten en dr. J. van Wijk. Het bundeltje is ontstaan vanuit het lectoraat Engels van Driestar Educatief. De doelstelling is om het christelijk gedachtengoed uit de Engelstalige wereld bekend te maken aan jongeren.

Er zijn 42 liederen gekozen: Psalmen, hymnes en spirituals. Bij elk lied staat een toelichting over het ontstaan van de tekst en de theologische achtergrond. De bundel is daardoor te gebruiken bij godsdienstlessen, Engels én muziek. Bij de keuze van de liederen is men volgens Kosten ‘niet te benauwd, maar ook terughoudend’ geweest. Een goed punt is, dat in de toelichtingen de gebruiker wordt uitgedaagd om in gesprek te gaan over de achtergrond van het lied. Het ontstaan van tekst en melodie komen daardoor in een historisch en theologisch kader te staan. Dat leidt vaak tot een beter begrip en een eerlijker beoordeling. Voorbeelden van liederen die een plaats hebben gekregen zijn ‘Rock of Ages, cleft for me’ (hymne) en ook ‘Go down Moses’ (spiritual). De muziek is als enkelvoudige melodie genoteerd, zonder klavierzetting.

Het resultaat is een boekje dat qua inhoud recht doet aan de diversiteit binnen het reformatorisch onderwijs. Dat niet elke gebruiker bepaalde keuzes voor zijn rekening zal nemen, geldt wellicht ook deze bundel. Dat kan echter geen reden zijn om deze uitgave ongebruikt te laten. De forse oplage is verspreid over de zeven reformatorische VO-scholen en het zal ook wel zijn weg vinden naar de huiskamer. Behalve het muzikale gebruik geven de – Engelstalige – toelichtingen aanleiding voor inhoudelijke gesprekken. Het vergroot de kennis over de rijkdom van de Engelstalige theologie en cultuur.

N.a.v. Sing Hosanna, Psalms, Hymns and spirituals, Selection and comment: L.F. Kosten MA & dr. J. van Wijk.

De liedbundel is te bestellen via lfk@solcon.nl voor € 12,50 incl. porto.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen