Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Rol van de ouders cruciaal bij aanpak van pesten op school

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Rol van de ouders cruciaal bij aanpak van pesten op school

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

Pesten is de afgelopen decennia een groot probleem geworden. Een onderzoek ruim 20 jaar geleden bracht al aan het licht dat ongeveer 380.000 leerlingen er het slachtoffer van waren. In de jaren daarna is het alleen maar erger en agressiever geworden. Eigenlijk is dat vreemd, want bijna alle basisscholen in Nederland hebben tegenwoordig een anti-pestprogramma en/of een SoVa-training. Als die methoden echt zo goed zouden werken zoals vaak wordt beweerd, zou je toch een afname mogen verwachten? Wat is dan wel de oplossing? Wat zijn eigenlijk de oorzaken van pestgedrag? Om deze vragen te beantwoorden deed Zeger Wijnands een uitgebreid literatuuronderzoek. Dit resulteerde in zijn boek Als je wordt buitengesloten. Hoe ouders en leraren een einde kunnen maken aan pesten op school. In het onderstaande artikel gaat hij kort in op bovengenoemde vragen.

Pesten is buitensluiten

Pesten is synoniem met buitensluiten. Vandaar de titel van mijn boek Als je wordt buitengesloten. Buitensluiten kan gepaard gaan met verbaal of fysiek geweld, maar dat hoeft lang niet altijd zo te zijn. Verder zien we dat pesten altijd langdurig is, en bijna nooit vanzelf stopt. Dan is er ook nog sprake van een verstoord machtsevenwicht, waarbij het slachtoffer de spreekwoordelijke verliezer is. Het doel van pesten is het toebrengen van schade. Dit kan fysiek of materieel zijn, maar altijd is het doel om iemand psychisch te beschadigen.

Gevolgen van pesten

De eerste gevolgen voor het slachtoffer zijn angst en stress. Als je wordt buitengesloten weet je immers nooit wat je te wachten staat. Eén ding is echter zeker: als ze je weer eens aanvallen, is er niemand die je kan of wil helpen. Wanneer stress te lang duurt, leidt dat tot psychische schade. Veel leerlingen worden er depressief door en hebben psychosomatische klachten. Ook hebben ze vaker zelfmoordgedachten. Wanneer een leerling eenmaal zo beschadigd is, ontstaat er een vrije val. Een beschadigde leerling zal zich steeds vreemder in de klas gaan gedragen. Dit leidt vervolgens weer tot onbegrip bij klasgenoten, maar meestal ook bij de leraren, waardoor het pestgedrag nog verergert, en de leerling nog verder beschadigd raakt. Zo raakt de leerling gevangen in een neerwaartse spiraal, waar hij op eigen kracht niet meer uitkomt.

Oorzaken van pestgedrag

Pesten is altijd een groepsgebeuren waar de hele klas bij is betrokken. Naast de pester en het slachtoffer zien we meestal dat er meelopers zijn en omstanders. Dit heeft alles te maken met het proces van groepsvorming; en we weten hoe dit in de regel verloopt: na de oriënterende fase (de kat uit de boom kijken), komt de fase waarin de hiërarchie wordt bepaald en vervolgens ontstaat de groepsnorm. Helaas is het veelal de meest dominante en negatieve leerling die zich in de tweede fase omringt met meelopers en vervolgens zijn norm oplegt aan de rest.


Pesten is altijd een groepsgebeuren waar de hele klas bij is betrokken


Vaak wordt gedacht dat alleen sociaal zwakke kinderen het slachtoffer worden, maar dat is een vooroordeel. Het tegendeel is meestal het geval: in de regel hebben juist sociaal zwakke kinderen geen probleem. Zij worden de meeloper van de pester of ze maken deel uit van de ‘zwijgende’ middengroep. Door hun zwijgen conformeren ze zich aan het pestgedrag. Maar sociaal sterke kinderen die de moed hebben om zich te verzetten tegen de negatieve groepsnorm, lopen een groot risico te worden buitengesloten. Pesten kan alleen ontstaan als er sprake is van een onveilige sfeer in de klas. Als de sfeer veilig is, zal geen enkel kind er het slachtoffer van worden.

Wanneer er een negatieve sfeer in de klas is (door een negatieve groepsnorm) is voorspelbaar welke kinderen het slachtoffer worden: dat zijn per definitie leerlingen die geen vrienden hebben die hen kunnen én willen beschermen. Soms is er wel een leerling die vergeefs probeert het pesten te stoppen. Deze leerling wil het pesten wel stoppen, maar kan dat niet, simpel omdat deze leerling te laag in de rangorde van de klas staat. Zolang een leerling vrienden om zich heen heeft die hem kunnen en willen beschermen, zal deze leerling nooit slachtoffer worden van pesten.

Een onveilige sfeer in de klas leidt er toe dat de pester zijn gang kan gaan. Ieder kind kan zich wel eens schuldig maken aan pesten, maar dit maakt nog niet van ieder kind een notoire pester. Wat weten we over notoire pesters? In de regel zijn dit kinderen die niet de kans hebben gekregen zich (veilig) te hechten aan hun ouders. Ze worden gedreven door frustratie en jaloezie, omdat ze nooit toegang hebben gehad tot het hart van hun ouders. Daardoor kunnen ze hun gevoelens niet uiten en verwerken en dit maakt dat ze in een emotioneel isolement raken. Dit leidt er weer toe dat ze zich moeilijk in een ander kunnen verplaatsen en dat is nu juist belangrijk voor een goede gewetensontwikkeling. Uit onderzoek blijkt dat de meeste notoire pesters al op jeugdige leeftijd een strafblad hebben. Oorzaken van pestgedrag zijn dus frustratie en jaloezie bij de pester in combinatie met een onveilige sfeer in de klas.

SoVa-training als oplossing?

Maar wat is nu de oplossing om een einde aan pesten te maken? Op veel scholen geven ze SoVa-trainingen, met als doel kinderen weerbaar te maken. U vindt in mijn boek een aantal bezwaren tegen dit soort trainingen. Eén daarvan is dat dit soort trainingen meestal uitgaan van het vooroordeel dat slachtoffers het pesten zelf uitlokken en dus ook zelf moeten meewerken aan de oplossing. Dit is helaas een hardnekkig vooroordeel. Het verklaart ook het succes van bijvoorbeeld de Kanjertraining. Het Instituut voor Kanjertrainingen stelt onomwonden dat slachtoffers het pesten zelf uitlokken en dat ze (citaat) “enorm veel ziektewinst kunnen halen uit het feit dat zij zich presenteren als slachtoffer”. Volgens dit instituut is het probleem dat het kind in de slachtofferrol kruipt en zielig gaat doen. De remedie van de Kanjertraining is dit kind een geel petje op te zetten, dat symbool staat voor het bange konijn. Daarom wordt het kind midden in de klas gezet, uitgescholden door klasgenoten en moet het kind leren zich te verdedigen. De techniek die gebruikt wordt, kennen we ook als sensitivity training, ook wel genoemd ‘de intensieve groepservaring’.

Pesten anders aanpakken

Hoewel inmiddels bijna alle basisscholen in Nederland een SoVa-training hebben, blijkt uit onderzoek dat pesten alleen maar erger wordt. Dit soort trainingen bieden dus geen oplossing. Pesten moet je daarom anders aanpakken. Om het goed aan te pakken, moeten we inzicht hebben in de oorzaken van pestgedrag. Het probleem is dat ouders en leraren vaak geen leiding geven aan het verloop van het groepsdynamisch proces. Daarom is het bijna altijd zo, dat de meest negatieve leerling zijn stempel op de groep zet en zijn al even negatieve norm oplegt aan de groep. Maar ouders en leraren kunnen dit voorkomen, door direct in het begin van het schooljaar een duidelijke streep te trekken, met als boodschap aan de leerlingen: Wij willen dat jullie op een goede manier met elkaar omgaan, wij zien daarop toe en wij accepteren het niet wanneer er iemand wordt buitengesloten. Als ouders en leraren dat doen, ligt de groepsnorm bij voorbaat al vast.

Weet u wat verder belangrijk is om de groepsdynamiek ook daarna in goede banen te leiden? Dat we als ouders regelmatig aan onze kinderen vragen hoe het gaat op school. Stel open vragen zoals: ‘Met wie je fiets je naar school, met wie speel je in de pauze?’ Zo krijgen we een goed beeld van wat er op school gebeurt. Vraag daarna ook hoe het met de andere leerlingen in de klas gaat. Wie is er alleen in de pauze? Wie wordt er nooit uitgenodigd voor verjaardagsfeestjes? Worden er leerlingen getreiterd? Dat soort vragen. Zo kunnen ouders te weten komen wat er achter de schermen van de klas gebeurt en zo kunnen dingen zichtbaar worden die de leraar ontgaat. De rol van de ouders is dus cruciaal. Helaas wordt dit vaak vergeten. Natuurlijk is de inbreng van de leraar ook van groot belang, maar eerst de ouders. Vandaar dat in de ondertitel van mijn boek de ouders eerst worden genoemd: Hoe ouders en leraren een einde kunnen maken aan pesten op school.


Natuurlijk is de inbreng van de leraar ook van groot belang, maar eerst de ouders


Stel dat we van ons kind horen dat het met een ander kind in de klas misschien niet zo goed gaat. Dan kunnen we twee dingen doen: in de eerste plaats kunnen we ons kind er op wijzen dat buitensluiten nooit goed is. In de tweede plaats kunnen we de telefoon pakken en even naar school bellen. Dus niet alleen als het om ons eigen kind gaat, maar ook als het gaat om het kind van een ander. Ouders zouden moeten waken over het welbevinden van elkaars kinderen. Bij voorkeur beginnen we er direct mee. U kunt bijvoorbeeld aan de keukentafel vertellen – of als u uw kind naar bed brengt - dat u het heel erg vindt als een kind wordt gepest. Vraag daarna aan uw kind of het bij hem in de klas ook gebeurt. Stel je voor dat de school de dag daarna van verschillende ouders een telefoontje krijgt dat het misschien niet zo gaat met Jan uit groep 5. Weet u wat er dan gebeurt? Zodra zowel de pesters als de leerlingen uit de middengroep merken dat zowel leraren als ouders hier stelling tegen nemen, komt er een omslag in klas.

Stel je eens een school voor waar alle ouders en leraren dit doen. Dan is het pesten voor 100% opgelost. Dan is het namelijk ondenkbaar dat nog één leerling langdurig wordt buitengesloten. Is het dan zó simpel? Nee, het is helaas ingewikkeld, want op veel scholen zal het moeilijk zijn om de ouders hier achter te krijgen. En dan zijn er ook nog veel leraren die het niet interesseert. Kortom: het pestprobleem op veel scholen vindt haar oorzaak in een mentaliteitsprobleem van volwassenen, namelijk dat volwassen mensen het zomaar toelaten dat je als leerling bent overgeleverd aan de wetten van groep. Anders gezegd: dat het recht van de brutaalste leerling geldt. Onverschilligheid van ouders en leraren, dat is het probleem. Daarom blijkt uit onderzoek dat zelfs de beste anti-pestmethode alleen werkt als er sprake is van bewustzijn en betrokkenheid bij ouders en leraren. Maar uit onderzoek blijkt ook dat op scholen waar ouders en leraren stelling nemen, hetzelfde bereikt kan worden zonder methode. Stoppen dus met al die geldverslindende methoden.


Het pestprobleem op veel scholen vindt haar oorzaak in een mentaliteitsprobleem van volwassenen, namelijk dat volwassen mensen het zomaar toelaten dat je als leerling bent overgeleverd aan de wetten van groep


Tot slot

Laten we hier ook de waarde van de Bijbel vooral niet onderschatten. In de eerste plaats is een beleid tegen pesten bewezen vele malen effectiever als het is gebaseerd op de Bijbel. In de tweede plaats is het praktisch gratis. En in de derde plaats bestaat er geen gevaar - zoals bij de Kanjertraining - dat deze aanpak kinderen nog meer beschadigt. SoVa-trainingen gaan uit van de onjuiste vooronderstelling dat negatief gedrag is aangeleerd en dat je kinderen dit kunt afleren. Volgens de Bijbel is de oorzaak van pesten echter een totaal andere: dat we sinds de zondeval geneigd zijn om God en de naaste te haten. De oorzaak van pesten aanpakken vereist daarom een verandering van ons hart. Dat is uitsluitend mogelijk door Gods Woord en Geest. Het vereist ook veel aandacht voor de gewetensontwikkeling van kinderen: dat we onze kinderen leren hun morele kompas af te stemmen op de Heilige Schrift.


Als je wordt buitengesloten

Hoe ouders en leraren een einde kunnen maken aan pesten op school

Zeger Wijnands, voorheen godsdienstleraar in het VO, schreef een diepgaande studie over pesten. Hij schreef dit boek naar aanleiding van eigen ervaringen als leerling, leraar en vader. Eerst wat algemene opmerkingen. Wijnands heeft het boek opgedeeld in vier delen: 1. Niet veilig op school, 2. Veilig thuis, 3. Veilig op school en 4. Een veilige wereld. Vervolgens komen er een drietal bijlagen, namelijk: aanbevelingen om pesten tegen te gaan, een brief aan OCW en een voorbeeldprotocol. Het geheel geeft een schat aan informatie over de onderhavige materie. Voormalig burgemeester van Staphorst J.D. Alssema schreef het voorwoord en de schrijfster Liesbeth van Binsbergen een nawoord. Het boek geeft een dwarsdoorsnede van de huidige stand van kennis rondom pesten en al wat daarmee samenhangt. De meer dan 900 literatuurverwijzingen maken duidelijk dat we hier te maken hebben met een doorwrocht geheel.
Pesten is op veel scholen een structureel probleem geworden. Het is volgens Wijnands een uiting van de gezagscrisis. In groepen geldt alleen nog maar het recht van de sterkste. Als groep ben je vervolgens onderworpen aan de wetten van die groep. Herstel van gezag betekent dat leerkrachten en leerlingen elkaar niet langer als gelijken behandelen. Mensen zijn niet gelijk zegt Wijnands, maar wel gelijkwaardig, daarom geeft God ook gezagsdragers.
Scherp analyseert Wijnands de huidige van aanpak van pesten. Hij maakt op heldere wijze duidelijk dat veel van de bestaande methoden ernstig te kort schieten. Hierbij valt te denken aan de Kanjertraining, Rots en water-training, No Blame Approach, Challenge Day, en andere. Na een beschrijving van de inhoud van deze pestaanpakken, wordt aan de hand van vele verwijzingen naar andere onderzoeken uitgelegd waarom deze manieren van aanpak falen. Het scherpt op om op deze wijze in de voorgehouden spiegel te kijken. Manieren van werken waarvan wij al jaar en dag ‘heil’ verwachten, blijken zo hun schaduwzijden te hebben.
Wijnands pleit sterk voor een veilige hechting van het kind in de thuissituatie en een veilige plek op school. Bewezen is wanneer ouders ‘in beeld’ komen, dat de sfeer in de klas verbetert en dat het pestgedrag vrijwel ogenblikkelijk stopt. De scholen zouden volgens hem ouders meer moeten betrekken bij schoolse zaken en hen er op wijzen dat ze medeverantwoordelijk zijn voor een goede tijd van leerlingen op school.
In de conclusie schrijft Wijnands: ‘Laten we stoppen met pestprotocollen en met allerlei methoden tegen pesten. Met een methode kun je het pesten niet stoppen, omdat het gaat om de attitude van ouders en leraren.’ Sterk wordt gepleit voor een omgangsprotocol, waarin beschreven staat hoe we op een positieve en respectvolle wijze met elkaar omgaan. Hier roept de auteur met name de christelijke scholen op om dit te doen vanuit een doorleefd besef van Gods gebod om je naaste lief te hebben als jezelf en daaruit voorvloeiend ‘En gelijk gij wilt dat u de mensen doen zullen, doet gij hun ook desgelijks.’ (Let op de positieve toonzetting van de Heere Jezus, de toevoeging van het woordje ‘niet’ is een menselijke! GHK) Dus een aanpak die niet in de eerste plaats gericht is op het bestrijden van pestgedrag, maar een die gericht is op ‘het ontwikkelen van zowel cognitieve als van sociaal-emotionele vaardigheden. Dat in een prettige sfeer waarin leerlingen elkaar respecteren. Dit is niet mogelijk zonder bewustzijn en betrokkenheid van schoolleiders, leraren, en –last but not least– de ouders.’
Wie zijn of haar visie op pesten en al wat daar mee samenhangt onder de loep wil nemen, vindt in dit boek een welwillende, maar ook kritische spiegel! Van harte aanbevolen!

G.H. Koppelman

N.a.v. Als je wordt buitengesloten, Zeger Wijnands, Uitgeverij Groen Heerenveen, 2013, € 19,95. Aantal blz.: 352, Paperback.

Dit artikel werd u aangeboden door: KOC Visie

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 1 oktober 2016

Criterium | 40 Pagina's

Rol van de ouders cruciaal bij aanpak van pesten op school

Bekijk de hele uitgave van zaterdag 1 oktober 2016

Criterium | 40 Pagina's