Kerkzang in de Middeleeuwen

Kerkzang in de Middeleeuwen

Enige maanden geleden schreven we een artikel over de Kerkzang in de eerste Christengemeenten. We beloofden toen, de geschiedenis van de kerkzang te zullen voortzetten tot Calvijn. We willen daarmee in dit artikel een begin maken.

Zoals reeds gemeld in bovengenoemd opstel, kenden de oud-christelijke kerken enerzijds de psalmodieën uit de joodse tempelzang, anderzijds ook hymnen, zoals de lofzangen van Simeon, Maria en Zacharias, terwijl vermoedelijk ook de geestelijke, door de H. Geest ingegeven liederen, hierbij kunnen worden geteld.

Hieruit ontwikkelden zich min of meer zelfstandige liturgieën, zoals de gallicaanse, de mozarabische en de ambrosiaanse. De beide eersten zijn geheel verdwenen, maar het ambrosiaans niet. Dit leeft zelfs in Milaan, de stad van Ambrosius, nog voort.

De ambrosiaanse liturgie, zo genoemd naar de overbekende kerkvader Ambrosius (overleden in 397) had liaar zwaartepunt in de volkszang. De psalmodie immers was sedert de tempelzang vrij kunstig geweest, en dus moeilijk zingbaar voor de leek. De vele versierde notengroepen en de ingewikkelde melodieën maakten haar slechts voor ingewijden bruikbaar.

De grote verdienste van Ambrosius voor de kerkzang is 1111 geweest, dat hij westerse kerkliederen voor de leek heeft gemaakt. Hij maakte zelf of verzamelde hymnen en composeerde er eenvoudige melodieën bij, zodat zc door het gewone volk zonder al te veel moeite gezongen konden worden. Zo groot is zijn invloed zelfs geweest, dat niet alleen zijn eigen liederen „ambrosiaans" werden genoemd, maar eveneens de talloze latere, naar zijn voorbeeld gemaakte strofische kerkzangen.

Hij had de uitwerking van populaire gezangen gezien bij de Arminianen, zodat wel eens gezegd is: het geheim van de kerkzang is door ketters ontdekt. Arminianen beschuldigden hem er van, dat hij zijn liederen als bezweringen gebruikte. Augustinus verhaalt in zijn Confessiones, hoe Ambrosius en zijn gelovigen, vluchtend voor keizerin Justina, zich zingend verschansten in hun kerk te Milaan. Zonder twijfel was Ambrosius zeer muzikaal. Hij stichtte b.v. een zaugersschool te Milaan en voor muziekkenners willen we volledigheidshalve vermelden, dat hij het geweest is, die de 4 modi vaststelde, welke voortaan werden gebruikt, t.w. de dorische (cl), phrygische (e), lydischc (f) en de mixolydische (g) (gemakshalve zijn de tegenwoordige benamingen gebruikt). Hij weerde schadelijke invloeden uit de muziek, kende de platonische opvattingen van krachtige en zuivere zang en schreef waardige en eenvoudige wijzen.

Kenmerken van de ambrosiaanse lofzangen zijn o.a., dat ze niet spreken over, maar tot God en dat, zoals we gezien hebben, niet in kunstige, maar in klare, natuurlijke volkszang. Bovendien werden vele ambrosiaanse hymnen gedicht naar aanleiding van het dagelijks natuurgebeuren. Het ambrosiaanse ochtendlied b.v. spreekt over liet hanengekraai, roert Petrus' verloochening aan, en eindigt in gebed, na het juichen over het opgegane Goddelijk Licht.

Intussen, wat populair is, heeft ook vaak zijn nadelen. En dat was hier, dat de strofische bouw verleidde, om bestaande wijzen opnieuw te gebruiken voor andere hymnen met dezelfde versbouw. Een voorbeeld daarvan is de wijs van „Te Lucis, " die gebruikt werd voor „Christe qui lux es", een beetje vrij vertaald: O grote Christus, eeuwig Licht, dus onze Avondzang. Dit is intussen de enige, die in onze kerken nog wordt gezongen op nagenoeg de oude wijs.

Augustinus, die de waarde van de kerkzang volkomen had verstaan, roemde de ambrosiaanse gezangen in zijn Confessiones als volgt: „Hoe vaak heb ik geweend bij uw hymnen en gezangen, heftig bewogen door de stemmen van uw zoetgevooisde kerk. Die stemmen stroomden mijn oren binnen, en de waarheid druppelde in mijn hart, daaruit bruiste de aandoening der vroomheid op, en de tranen vloeiden, en het was mij goed met hen."

Misschien is de tijd van Ambrosius en Augustinus, voor wat de kerkzang betrof, wel de beste geweest in het leven der oude roomse kerk. Voor de machtige uitwerking van deze kerkzangen waren de ariaanse ketters beducht. In latere perioden ging de roomse geestelijkheid als menselijke middelaars tussen de gemeente en God in staan. Toen werd ook deze ambrosiaanse kerkzang gewelddadig teruggedrongen door de solistische priesterzang, later gesteund

door priesterlijke koorzang. Eerst met de Reformatie werd dit onrecht hersteld. In een volgend artikel willen we hier D.V. nog iets over meedelen.

Tot slot geven we hier het „Ambrosiaans lofgezang ', dat ook in ons land zeer bekend is geworden. De woorden zijn de vertaling van het „Te Deum" van Ambrosins. De melodie is echter niet van hem. Die dateert uit de achttiende eeuw. Het eerste couplet luidt:

Grote God, wij loven UI Heer, o .slakste aller .sterken, Heel cle wereld buigt voor U En bewondert Uwe werken. Die Gij waart in allen lijd, Blijft Gij ook in eeuwigheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen