De eredienst, vroeger en nu

(8)

De liturgische beweging

De opkomst van de liturgische beweging in de Ned. Herv. Kerk, die bezig is, ook andere kerken van gereformeerde signatuur te beïnvloeden, is voor een deel te verklaren als reaktie tegen de theologische holheid en vaagheid van de vorige eeuw. Als de belijdenis niet meer functionneert, als de prediking haar kracht verliest, dus als de inhoud verdwenen is, dan moet men zich tevreden stellen met een vorm, die naar menselijke smaak versierd en verfraaid moet worden. Maar dat houdt tevens in dat dc liturgische beweging niet meer leeft uit de beginselen van de Reformatie, maar door een andere geest wordt bezield.

De grote man bij de liturgische beweging was Prof. Dr. G. van der Leeuw. In zijn boek „Liturgiek", 2de druk verschenen te Nijkerk in 1946, heeft hij zijn ideeën uiteengezet.

Het kenmerkende van de liturgische beweging is dat de prediking des Woords — hoofdzaak bij de Reformatoren! —

wordt overvleugeld door de betekenis die aan het sacrament wordt toegekend. De prediking komt volgens v. d. Leeuw op uit het verkeer van God met de mens, dat door het Avondmaal wordt gesymboliseerd. Daarom moet het Sacrament, met name het Avondmaal, in de eredienst de centrale plaats innemen en het is dat sacrament, dat de overige vormen van de eredienst bepaalt.

Hierdoor ontstaat geen verschil van liturgische opvatting, hier wordt de Gereformeerde dogmatiek en de Gereformeerde Kerkorde aangetast.

De liturgisten leven uit een geheel ander beginsel. Het „Sola Scriptura" van de Reformatie heeft hier het veld moeten ruimen voor een min of meer Roomse Sacramentsoverschatting.

De grote tegenstander van Van der Leeuw, Prof. Noordmans, wijst er terecht op, dat we voor deze Liturgie meer op onze hoede moeten zijn dan voor de Mis. Geen protestant immers zal zonder meer de Mis accepteren, maar de liturgie betovert de kerkmensen door haar schijnbare charme. Bovendien zocht de liturgische beweging een soort „derde weg" tussen Rome en Genève en dan in de richting van Byzantium (de Russisch-Orthodoxe Kerk).

De liturgische beweging wil dan ook de Avondmaalstafel in het kerkgebouw centraal stellen en de kansel op de grens tussen gemeente en sacrament. Alle elementen die tot de dienst des Woords behoren (zegen, gebed, offerande, enz.) worden tot sacramentele handelingen verklaard. De prediking is kort en dient slechts te zijn een verklaring van het Sacrament, terwijl de eredienst eindigt met en culmineert in een soort aanbidding van het Sacrament, zoals dat ook in de Mis gebruikelijk is.

Van der Leeuw zegt dan ook openlijk dat de Liturgische beweging aan de ene zijde Rome wil vermijden, maar aan de andere kant de Reformatie wil corrigeren!

Dat we de invloed van de Liturgische beweging niet mogen onderschatten, blijkt wel uit het feit, dat in nieuwe kerken liet liturgisch centrum een steeds grotere plaats krijgt. Vele architecten blijken met deze liturgische sympathieën besmet te zijn, hetgeen ook tot uitdrukking komt in de oude kerken, die door Monumentenzorg worden gerestaureerd. Deze worden bijna geheel herbouwd in vóór-Reformatorische (dus Roomse) stijl. En het toenemend aantal liturgische diensten spreekt duidelijke taal.

De Liturgische beweging heeft bewust afstand genomen, niet alleen van de Reformatie (onze vaderen verwijderden altaren en beelden en alles wat naar Rome smaakte uit de Kerken!) maar ook van de Oud-Christelijke Kerk. Daar immers stond de preekstoel van waaruit het Woord werd verkondigd op de centrale plaats, en niet de Avondmaalstafel! Bovendien — we hebben het in vorige artikelen trachten aan tc tonen — hebben de Reformatoren ons er weer op gewezen dat het geloof is uit het gehoor en het gehoor door het gepredikte Woord Gods. Zij wilden een kerkdienst, die naar twee zijden openstond, naar boven en naar buiten, want het hele leven is „leitourgia", eredienst. Maar de liturgische beweging zocht zijn heil in een vlucht uit het gewone en alledaagse naar het mysterieuze en het mystieke van een vormendienst, waaruit echter het wezen verdwenen is.

Het is merkwaardig genoeg, dat de liturgische beweging wel tijdelijk wat mensen — vooral jonge mensen — aantrekt, maar dat ze toch niet bij machte is, de lege kerken weer voorgoed te vullen, terwijl daar waar het Woord recht wordt gepredikt, nog altijd de meeste toehoorders te vinden zijn. En de stap terug, die de Liturgisten doen, is alleen maar een tegemoetkoming aan de Roomse Kerk, die juicht dat de zonen der Reformatie bezig zijn, zich van de dwalingen huns wegs te bekeren.

Slot

We moeten onze artikelenserie hiermee beëindigen en erkennen gaarne, dat we in geen enkel opzicht aanspraak kunnen maken op volledigheid. Over de liturgische beweging zou nog veel meer te zeggen zijn, maar daarover heeft een bevoegder pen onlangs nog in „de Saambinder" geschreven.

We spreken de wens uit, dat onze jongeren veel studie zullen maken van alles, wat zich in onze tijd aandient, maar vooral ook van de beginselen van de Reformatie, en dat de gereformeerde gezindte niet mag afglijden op de weg naar Rome, ja dat ons gehele volk het erfgoed van de Reformatie mag bewaren en waarderen.

Het is kenmerkend dat Paulus in 1 Timotheüs 3, wanneer hij heeft geschreven over de ambten in Christus' Kerk besluit met het woord: „Opdat gij weet, hoe gij in het huis Gods moet verkeren, hetwelk is de gemeente des levenden Gods, een pilaar en vastigheid der waarheid."

Literatuur

Voor degenen, die nader studie willen maken van dit mooie en belangrijke onderwerp volgen hier enkele bronnen, die ook door schrijver dezes gebruikt zijn: G. D. J. Schotel: „De openbare eredienst der Ned. Herv. Kerk in de 16de, 17de en 18de eeuw."

A. Kuyper: „Onze Eredienst."

G. v. cl. Leeuw: „Liturgiek."

O. Noordmans: „Liturgie."

A. F. N. Lekkerkerker: „De Reformatie in de crisis."

A. J. Kret: „De hervormde kerkdienst." ]. L. Koole: „De zin der liturgie."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen