Muziek door de eeuwen heen

De knapste vakman van romantiek

Als aan een muziekliefhebber gevraagd wordt snel enige componisten op te noemen, kunnen we er haast verzekerd van zijn dat ook Mendelsohn wordt genoemd. Vraagt men dan vervolgens van hem enige bekende composities te noemen, dan is de winnende trits altijd: Midzomernachtdroom, Vioolconcert, Italiaanse Symphonie en niet te vergeten cle zes Orgelsonaten. Deze werken zijn naast vele andere, zoals pianoconcerten, zeven strijkkwartetten enz., de rijke nalatenschap van de „grootste kunner" in muziektechnische zin, cle knapste vakman onder de romantici, de beheerser van stijlen en genres.

Terecht wordt de tijd waarin Mendelsohn leefde de schoonste episode uit cle Duitse romantiek genoemd. Mendelsohn was een romanticus en tegelijk een neo-classist.

Levensloop en studie

Jakob Ludwig Felix Mendelsohn kwam uit een oude Joodse familie. Zijn grootvader was de wijsgeer Moses Mendelsohn. Zijn vader Abrahan Mendelsohn vestigde zich na zijn huwelijk met Lea Salomon in Hamburg, waar hij firmant was van een bekend bankiershuis. Felix werd in Hamburg. geboren. Wegens overgang naar het protestantisme, ontving hij evenals de drie andere kinderen de doop. De tweede achternaam Bartholdy mocht zijn vader Abraham voeren toen hij van burgemeester Bartholdy van Neu-Colln een stuk land had gekocht.

Het Hitler-regiem met zijn afschuwelijke jodenhaat en daaruit voortvloeiende jodenvervolging kon het niet nalaten de gedachtenis van deze componist uit te bannen door streng te verbieden dat zijn muziek werd vertolkt tijdens openbare concerten en andere muzikale gebeurtenissen. De eerste lessen op de piano heeft Felix van zijn moeder ontvangen. Daarna kreeg hij les van de bekende pianiste Marie Birot, een oud-leerlinge van Beethoven. Later ontving hij muzieklessen van Ludwig Berger en Carl Friedrich Zeiter. Laatstgenoemde leraar was het, die hem al vroeg op de schoonheden van de achttiendeëeuwse muziek wees en hem steeds de muziek van Joh. Seb. Bach voorsloeg om te bestuderen en te spelen.

Felix Mendelsohn-Bartholdy componeerde zijn eerste Symfonie in c opus 11 op zijn vijftiende jaar. Voordien had hij al een aantal kleine werkjes gecomponeerd. Hieruit blijkt niet alleen het grote muzikale talent, dat deze componist bezat, maar ook dat dit talent op jeugdige leeftijd al enorm was ontwikkeld.

In de 23 jaren die hij daarna nog heeft geleefd, reisde en trok hij als geen ander van zijn muzikale tijdgenoten binnen en buiten Duitsland van het ene concert naar het andere. Hij maakte daarbij kennis met muzikale beroemdheden en diverse stijlen, waardoor hij rijpte tot een echte toonkunstenaar. Hij maakte o.a. kennis met het muziekleven in Engeland, Schotland en later in Italië.

In 1836 trouwde Mendelsohn met de knappe en charmante dochter Cécile van de Waalse predikant Jean Renaud, die hij tijdens een verblijf aan de Hollandse kust te Scheveningen had ontmoet. Zij werd voor Felix een vrouw, die hem grote rust gaf. Het paar vestigde zich te Leipzig.

Hier dirigeerde hij regelmatig de concerten in het „Gewandthaus". Een groot aandeel heeft Mendelsohn-Bartholdy gehad in het stichten van een „Musik-Schule" in het Gewandthaus en het oprichten van een standbeeld voor Joh. Seb. Bach in Leipzig. Dit gedenkteken werd in 1843 plechtig in het bijzijn van Bach's enige nog levende kleinzoon onthuld.

De laatste jaren van zijn leven verkeerde hij vaak in overspannen toestand, ook vanwege de ziekte van zijn vrouw en kinderen. Na enige lichte aanvallen velde hem

op 28 oktober 1847 een zware beroerte. Daaraan stierf hij op de avond van 4 november.

Na een indrukwekkende rouwdienst in de Leipziger Paulus-Kirche werd zijn stoffelijk overschot per extra trein naar Berlijn vervoerd en aldaar in een familiegraf bijgezet.

Mendelsohn en de Bach-renaissance

Felix Mendelsohn was de eerste componist tijdens de romantiek die de oude polyfone principes, die tijdens de beroemde Barokperiode tot zo'n ongekende hoogte waren gekomen — men denke b.v. aan het beroemde „Die Kunst der Fuge" van Bach — wist te binden aan de nieuwe gevoelswereld van de romantiek. Deze oude principes waren hem eigen geworden door het bestuderen en spelen van de werken van Bach.

Hij werd dan ook de man, die de belangstelling voor deze grootmeester opnieuw wist wakker te roepen. In maart 1829 voerde hij de bekende „Mattheus Passie" van Joh. Seb. Bach uit met medewerking van de beroemde „Singakademie" te Berlijn. Deze mijlpaal in de muziekgeschiedenis luidde een Barokrenaissance in, welke tot op de dag van vandaag heeft voortgeduurd. Op 14-jarige leeftijd had Felix van zijn leraar Zeiter een afschrift van de partituur van de „Mattheus Passie" gekregen als cadeau. Vier jaar later wist hij wat hij daarmee wilde doen. Op cle honderdste verjaardag van dit grootse werk van Bach, zou hij dit aan de Berlijners laten horen!

De romanticus

Naast zijn grote bewondering en beoefening van de polyfone muziek, bleef hij ook een echt kind van zijn tijd. Daarvan getuigen de 48 vrijwel onverteerbaar weeë „Lieder ohne worte" voor piano, die een echte sentimentele geest ademen en volledig wortelen in cle romantiek. Daarom leefde Mendelsohn wel eens aan de rand van onaanvaardbare sentimentaliteit.

Het is jammer dat Mendelsohn ook door het scheppen van deze muziek wel eens geheel verkeerd is getaxeerd, omdat men hem dan alleen maar kende als de maker van onschuldige melodieuze composities, die overgevoelig in de oren klinken. Niet vergeten mogen we echter dat hij ook de schepper is van talloze ouvertures, prachtige symfonieën en fraaie concerten voor piano van een degelijke struktuur.

De orgelsonaten

Zijn zes orgel-sonaten, opus 85, behoren tot de beste en volmaaktste orgelliteratuur, die in de eerste helft van de 19e eeuw werden gecomponeerd. Van deze zes orgelsonaten zijn de derde en de zesde de meest bekende. In de eigenlijk nog veel te weinig bekende 3e orgelsonate beluisteren wij de verschillende bouwstoffen en principes, die door Mendelsohn worden gebruikt. Het prachtige „Aus tiefer Noth schrei ich zu dir" (Ps. 130) rust als de cantus firmus, de melodiestem, in het pe-

daal, omspeeld door en afgewisseld met het apart behandelde polyfone stemmenweefsel, dat als een fraaie fuga is opgebouwd.

Het spanningseffekt wordt vergroot naarmate de beweging vlugger gaat worden en meerdere stemmen worden toegevoegd. Wanneer de koraalmelodie is afgewerkt in het pedaal, neemt deze het thema in het tweede gedeelte over, waarom later het beginthema nogmaals in het volle werk tot klinken wordt gebracht. De stralende climax wordt na een afdalende beweging nog verhoogd door het opneiuw laten horen van gedeelten van de grootse majeur-inleiding, waarmede het prachtige gedeelte wordt besloten. Het daarop volgende bekoorlijke adante deel bepaalt ons weer bij Mendelsohn als kind van zijn tijd: een stukje op en top romantiek.

Eenzelfde verschijnsel doet zich ook bij de andere orgelsonaten voor, zoals bijvoorbeeld het andante uit zijn overbekende 6e sonate, die opgebouwd is uit een reexs variaties over het „Gebed des Heeren" (Vater unser im Himmelreich). Ook in deze zesde sonate beluisteren wij weer de partita principes van de componisten uit voorgaande perioden. Deze 6e orgelsonate is wel de meest populaire bij de muziekliefhebbers.

Een fraaie vertolking van de 6e orgelsonate vindt men op een plaat van het merk „His master's Voice", gespeeld door Arie J. Keijzer op het grote orgel in „De Doelen" te Rotterdam. Op deze plaat komen ook werken van Bach, Händel e.a. voor. De prachtige 3e orgelsonate, waarin de genoemde melodie „Aus tiefer Noth" voorkomt, wordt vertolkt door de bekende organist Charles de Wolff op het beroemde Schnitger-orgel in de St. Michielskerk te Zwolle op een „Diskanto"-plaat. Daarop speelt deze organist ook de variaties uit de genoemde 6e sonate.

Wilt U echter alle zes orgelsonaten beluisteren, dan vindt U deze in een dubbele hoes van de duitse uitgeverij van grammofoonplaten Da-Camera-Magna. Op deze twee platen worden de sonaten gespeeld door Wolfgang Dullmann aan het „Overmann-orgel" in Unteröwisheim, een crgeltype uit de tijd van Mendelshon.

Ook uit deze twee platen blijkt dat Mendelsohn de geheimen van de orgeltechniek verstond. Hij was een goed improvisator en bezat een grote pedaaltechniek. Evenals zijn andere composities staan momenteel de zes orgelsonaten weer in het middelpunt van de belangstelling. Al is deze orgelmuziek nu niet geschikt voor liturgisch gebruik, anderzijds is het muziek die beslist waard is gespeeld en beluisterd te worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen