Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

VERTALEN VOOR DE JALI’s

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

VERTALEN VOOR DE JALI’s

VRAAGGESPREK MET DRS. C. FAHNER, OVER ZIJN BIJBEL- VERTAALWERK OP WEST-IRIAN.

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

Enige tijd geleden had ik een gesprek met drs. C. Fahner over zijn vertaalwerk op West-Irian. Enkele aspecten geef ik graag door.

Welks opdracht hebt u van de zendingscleputaten meegekregen?

Die opdracht was in de eerste plaats het vertalen van de bijbel in de Jali-taal. Dat neemt niet weg, dat we daarnaast ook vele andere dingen hebben moeten doen. Maar de opdracht was vertalen.

Geeft u eens een dagindeling van uw werkzaamheden in Abenego.

Die is erg verschillend geweest, afhankelijk van de bezetting van de post in Abenego. De tijd dat we er alleen gezeten hebben was die indeling ongeveer als volgt:

— 's Morgens allereerst het bedienen van de radiozender.

— daarna één tot anderhalf uur medisch werk: polikliniek dus.

— dan een klein uur bijbelschool

— en verder veel algemene werkzaamheden, zoals bouwen van onderkomens en het werken aan de vliegstrip.

— aan het vertaalwerk kon ik die eerste tijd maar weinig tijd besteden. Alleen 's middags van één tot twee.

Als je er alleen voor staat, is dat wel allemaal erg omvattend.

Later kreeg ik meer tijd voor het vertaalwerk. Want eerst kwamen de verpleegsters, waardoor het medische werk afviel. Nog later kwamen de broeders Louwerse en Looyen. Zij hebben helemaal veel arbeid weggenomen. De laatste tijd, dat was eigenlijk een maand of drie vier voor we naar Nederland kwamen, kon ik me alleen bezighouden met vertaalwerk en bijbelschool. En dan was de dagindeling:

— beginnen met de bijbelschool, ongeveer een uur.

— dan de eerste vertaalzitting, afgewisseld door eigen werk.

— 's middags weer een' vertaalzitting en daarna weer zelfstudie.

Is dat vertalen een moeilijk werk?

Dat is nogal moeilijk, ja, vooral omdat het een onbekende taal is. En het gaat natuurlijk om het vertalen van de bijbel. De bijbel bevat zoveel begrippen die eigen zijn aan de leefwereld in het Midden-Oosten, dat het vaak moeilijkheden oplevert. Zo zijn er woorden die in de Jali-taal niet voorkomen. Ook moet je als buitenstaander soms zoeken naar een Jali-woord. Dan moet je de Jali's proberen duidelijk te maken, wat je bedoelt, om zo het woord van hen te horen, dat zij ervoor gebruiken.

Hebt u er een speciale studie voor gevolgd?

Nee, ik heb geen speciale studie gevolgd. Ik heb me natuurlijk wel een beetje voorbereid door zelfstudie op het gebied van de linguïstiek (= taalkunde). En ik heb natuurlijk door mijn studie aan de Universiteit vrij veel met talen te maken gehad.

Vertaalt u zoveel mogelijk letterlijk?

Ja meestal wel. In ieder geval met gebeurtenissen vertalen we letterlijk, voor zo ver dat kan. Dat geeft meestal niet zoveel moeilijkheden. Er zijn natuurlijk wel dingen die nauwelijks letterlijk over te brengen zijn.

Hebt u nog meer bepaalde richtlijnen, waarnaar u te werk gaat?

We proberen' dus allereerst letterlijk te vertalen. Dat gaat niet altijd. Vrij uiterlijke dingen als tempel, priester, profeet en verschillende planten-en dierennamen leveren over het algemeen de minste moeilijkheden op. De onbekende planten-en dierennamen vertalen we meestal met een Indonesisch woord. Dat noem je transliteratie. Dat is dus eigenlijk geen vertalen, maar het inschuiven van een nieuw woord uit een andere taal. Dat levert ook voor de Jali's weinig moeilijkheden op. Ik vertel natuurlijk erbij dat het bijvoorbeeld een boom is met bepaalde eigenschappen. Soms zijn in de Jali-wereld bomen, planten of dieren te vinden die een' beetje lijken op wat je in de bijbel vindt. Bijvoorbeeld met die wonderboom, konden we iets vinden wat er op leek. De tarwe kennen ze als gewas eigenlijk niet, maar daarvoor konden we een soort zaaddragend plantje nemen. Andere dingen worden gewoon met het Indonesische woord vertaald. Bijvoorbeeld het woord leeuw. De Jali's kennen helemaal geen verscheurende dieren. We gebruiken dan het Indonesische woord met de toevoeging dat het een verscheurend dier is. De andere dingen: profeet en priester, worden al weer wat moeilijker. Die hebben we eerst omschreven in de Jali-taal en daarna pas het Indonesische woord erbij gevoegd.

U bent dus ook taai-verrijkend bezig!

Ja, maar ik neem de woorden over uit een andere taal.

Geeft u eens een voorbeeld van een woord dat u eerst omschrijft en daarna van de Indonesische term voorziet.

Bijvoorbeeld de vertaling van het woord profeet. Dat is eerst geweest een man die Gods Woord spreekt. Later ook wel: een man die de toekomst nu al zegt. En daarop volgde het gebruik van het Indonesische woord „Nabi". Een profeet werd dus een nabi-man.

Hoe vertaalt u begrippen als duivel en engel? Voor duivel slidt u misschien aan bij de boze-geesten-wereld van de Jali's.

We hebben juist voor duivel niet het woord voor boze geest genomen. De Jali's kennen erg veel geesten, maar clie zijn pure werkelijkheid. Het zou betekend hebben, als we die overgenomen hadden, dat we nogal vrij sterk aangesloten' hadden bij hun vroegere geloofswereld.

Een zekere erkenning dus?

Ja, daar komt het wel op neer. Want het gaat er niet om dat het bestaan van de duivel ontkend wordt als veroorzaker van het kwade, maar wel dat alle geesten die de Jali's hebben ontkend worden. Daarom hebben we dat woord niet genomen. Ook hiervoor hebben we een transliteratie uit het Indonesisch genomen.

En het begrip engel?

Het begrip engel wordt ook meestal vertaald in de Indonesische transliteratie met een verklaring in het Jali. Soms heb ik ook gekozen voor het woord bode uit de Jali-taal. Bode van God dus.

Woerden als engel, leeuw enz. zijn nog vrij gemakkelijk te omschrijven, merk ik maar met begrippen als zonde, genade, vergeving enz. is dat toch moeilijker?

Ja, dat is juist het moeilijkste. Juist zulke begrippen. Ze zijn ook het belangrijkste, want zij zijn de kern van de bijbel.

Moeilijk, omdat ze soms geheel onbekend zijn, of omdat wij het woord ervoor nog niet weten. Neem bijvoorbeeld het woord vergeving. Daarvoor hebben we een hele lange omschrijving, waarin geprobeerd wordt de essentie van het begrip weer te geven.

En ook voor een woord als genade hebben we moeten' zoeken in de Jali-taal iets wat daar dicht bij kwam. En dat hebben we gelukkig gevonden ook. naar

En voor deze kern-begrippen geven we ook beslist nog geen Indonesische transliteratie.

Waarom niet?

We hebben het gemerkt bij een woord als schuld, zonde. Dat is in het begin nogal konkreet verstaan door de Jali's. Alleen een misdaad of een fout was zonde. Ze gebruikten op den duur zelf het Indonesische woord er al voor. Maar zulke belangrijke begrippen proberen we bij voorkeur met Jali-woorden te vertalen. Om misverstaan te voorkomen.

Vertaalt u de hele bijbel?

Dat weet ik niet. Dat is een kwestie van tijd. Het zit erin dat over een aantal jaren de Jali's steeds meer Indonesisch gaan gebruiken. Maar dan wordt ook het Indonesisch hun taal en in die taal is al een bijbelvertaling. Deze ontwikkeling kan echter nog wel tientallen jaren duren. Maar de vertaling van de bijbel in de Jali-taal is in zekere zin een overgangsfase. Op 't ogenblik is het echter een pure noodzakelijkheid..

Wat hebt u al vertaald en hoe lang deed u daarover?

Na een jaar was het Markus-evangelie klaar. Dat gebeurde volgens de cross-dialectmethode. Dat is gebruik maken van een andere vertaling in een verstaanbaar dialect of andere taal, waarbij je dus sprekers van twee talen inschakelt om te komen tot een vertaling in de eigen taal. Hier ging dat zo: In het Dani-dialect was het Markusevangelie al vertaald. En bij de Jali's zijn mensen die het Dani verstaan. Door deze Dani-vertaling te lezen, kon ik van de Jali's horen hoe dit in hun taal ongeveer was. Je moet daarbij wel zeer kritisch zijn. Deze methode lijkt gemakkelijker, maar is het niet, alleen sneller.

Na het Markus-evangelie heb ik gedeelten uit Genesis vertaald, n.1. de verhalende gedeelten'. Zoals: Schepping, zondeval, zondvloed, torenbouw van Babel enz. Die boekjes zijn nu al in drie deeltjes gestencild.

Kunnen de Jali's dat dan ook lezen?

Ja, dat is vooral het werk van mijn vrouw geweest. Zij leerde de Jali's lezen. Er zijn er nu wel zo'n 150 die kunnen lezen eh schrijven.

Dragen die Jali's het evangelie ook over?

Ja, want het zijn juist de bijbelschool-jongens die kunnen lezen. Dat zijn dus de jongens die hopelijk de geestelijke leiders van hun volk worden'. En zij beginnen nu, als ze in de kerk spreken, niet meer het bijbelgedeelte uit hun hoofd op te zeggen, maar het op te lezen.

Waarom bent u met het Markus-evangelie begonnen?

Op de meeste zendingsgebieden wordt hiermee begonnen. Het is nl. het kortste en het meest verhalende evangelie. En daardoor het gemakkelijkst te vertalen.

Wat gaat u na de verhalen uit Genesis vertalen?

Klaar heb ik al een paar dingen, maar die zijn nog niet gestencild. Dat is de geschie-

denis van Mozes; die is al voor de tweede maal nagezien. Ook gereed is een derde gedeelte van Mattheüs en in manuscript enkele gedeelten uit de brieven van Paulus. Dat zijn juist die gedeelten die van belang zijn voor een jonge gemeente. Zoals de vragen over het offervlees, of dat gegeten mag worden of niet. Verder het gedeelte over de leiding van de kerk en' over de verhouding man-vrouw. Verder gedeelten uit de Romeinen-brief over de absoluut zondige staat van het he : dendom en een paar gedeelten uit de Openbaringen.

Verandert de heidense levenswijze door deze bijbelse boodschap?

Ja, in het algemeen uiterlijk gezien zeer zeker; ik weet natuurlijk niet hoe clat in hun hart ligt.

Kunt u enkele voorbeelden geven; ik denk bijvoorbeeld aan het huwefijk.

Ket huwelijk was er vroeger nauwelijks. Eén man had zeker een' paar vrouwen als hij belangrijk was. Natuurlijk hebben we dat niet af kunnen schaffen. Dat zou ook onverstandig geweest zijn. Maar wel zullen de jonge mannen van nu geen tweede of derde vrouw meer nemen. Ook zien we dat het gezin gaat funktioneren. Vroeger was clat er nauwelijks.

De bijbelse sacramenten Doop en Avondmaal, komen die ook al tot hun recht?

Ja, mensen, die hun leven veranderd wisten in Christus, hebben daarnaar gevraagd, eigenlijk met de woorden van de Moorman: „V/at verhindert mij om gedoopt te worden? " Een aantal van hen bij wie geen beletselen waren zijn daarna gedoopt, ook hun kinderen, en daarna is ook het avondmaal gevierd.

Ondervindt u moeilijkheden van de Indonesische regering of waarderen zij uw werk?

Wij ondervinden geen moeilijkheden, wel waardering. Men waardeert ons werk in twee opzichten zou ik zeggen. In de eerste plaats is monotheïsme in Indonesië grondwettelijk. Dus een animist, zoais de Jali's, of een polytheïst kan geen staatsburger zijn. (Animisme = godsdienst die aan alles een ziel of magische kracht toekent; polytheïsme = veelgodendom. PH).

En in de tweede plaats ziet de Indonesische regeringheel goed dat de zendingscorporaties veel werk doen, dat je onder algemeen beschavingswerk zou kunnen rekenen.

Hebt u nog een bepaalde wens of boodschap voor ons?

Tenslotte, wij moeten beseffen, dat een Christen per definitie missionair ingesteld is, ook in Nederland. Het zendingswerk dient voor een ieder een zaak van gebed te zijn, zoals Paulus het meeleven van de zerïdingsarbeid aanspoort als hij in zijn tweede brief aan de Thessalonicensen schrijft in het derde hoofdstuk, vers 1: „Broeder? , , bidt voor ons, opdat het Woord des Heeren (zijn) loop hebbe en verheerlijkt worde, gelijk ook bij u."

Rotterdam

Dit artikel werd u aangeboden door: Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 12 oktober 1973

Daniel | 16 Pagina's

VERTALEN VOOR DE JALI’s

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 12 oktober 1973

Daniel | 16 Pagina's